Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malu manene a mu mukanda wa Yelemiya

Malu manene a mu mukanda wa Yelemiya

Dîyi dia Yehowa didi ne muoyo

Malu manene a mu mukanda wa Yelemiya

MAKENGA avua Yelemiya mumanyishe bantu ba mu tshisamba tshiabu avua ne bua kuikala mabenze buôwa bua dikema! Wakabamanyisha ne: ntempelo muimpe uvua muaba wabu wa ntendelelu munkatshi mua bidimu bipite pa nkama isatu, bavua ne bua kumuosha kumubutula butubutu. Tshimenga tshia Yelushalema ne ditunga dia Yuda bivua ne bua kushala munda mutupu, ne bavua ne bua kuya ne bantu benamu mu bupika. Malu aa ne manyoka makuabu a kudi Nzambi akamanyisha Yelemiya adi mu mukanda wa Yelemiya udi mukanda muibidi ku bunene ku mikanda yonso ya mu Bible. Mukanda eu udi ulonda kabidi malu akafikila Yelemiya mu mudimu wende wa buprofete wakenzaye ne lulamatu mu bule bua bidimu 67. Malu adi mu mukanda eu mmalonda bilondeshile biena-bualu biawu, kadi ki mbilondeshile bikondo bivuawu menzeke to.

Bua tshinyi mukanda wa Yelemiya udi ututangila? Mêyi a buprofete adimu akadi makumbane adi akolesha ditabuja dietu kudi Yehowa Nzambi utu ukumbaja milayi yende. (Yeshaya 55:10, 11) Mudimu wa Yelemiya wa buprofete ne mushindu uvua bantu bangata malu avuaye ubamanyisha bidi bipetangana ne malu adi enzeka lelu. (1 Kolinto 10:11) Kabidi, muyuki wa mushindu uvua Yehowa muenzele bantu bende malu udi utuleja ngikadilu yende; kabidi udi ne bua kutulongesha bikole.​—Ebelu 4:12.

“BANTU BANYI BAKUENZA MALU MABI ABIDI”

(Yelemiya 1:1–20:18)

Yelemiya wakalua muprofete mu tshidimu tshia 13 tshia bukokeshi bua Yoshiya mukalenge wa Yuda, bidimu 40 kumpala kua kubutulabu Yelushalema mu 607. (Yelemiya 1:1, 2) Malu akamanyishaye nangananga mu bidimu 18 bivua bishale bia bukokeshi bua Yoshiya adi aleja malu mabi a Yuda ne manyoka avua Yehowa mufundile ditunga edi. Yehowa udi umanyisha ne: ‘Nemvuije Yelushalema bu diala; nemvuije misoko ya mu Yuda bikulu bidi kabiyi ne bantu.’ (Yelemiya 9:11) Mbua tshinyi? Yehowa udi wamba ne: “Bualu bua bantu banyi bakuenza malu mabi abidi.”​—Yelemiya 2:13.

Mukenji wa Yelemiya uvua umanyisha kabidi muvua bantu bavua mua kushala ne muoyo ne kunyingalala bua mibi yabu mua kupingana mu Yuda. (Yelemiya 3:14-18; 12:14, 15; 16:14-21) Kadi bantu kabakateleja Yelemiya to. Muntu uvua ‘kapita kanene ka bakuidi mu nzubu wa Yehowa’ wakakuma Yelemiya, kumuela ne mu tshikunyi butuku bujima.​—Yelemiya 20:1-3.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

1:11, 12—Bua tshinyi Yehowa udi usuikakaja dilama dia dîyi diende ne ditamba dia “mutshi wa amande”? Mutshi wa amande ke ‘mutshi wa kumpala uvua wela bilongo’ mu muvu wa printemps. (Mvese 11, mêyi a kuinshi kua dibeji mu MMV) Mu ngakuilu wa mu tshimfuanyi Yehowa uvua ‘ubika pa lunkelu buatshia-buatshia utuma [baprofete bende]’ bua kudimuija bantu bende pa bidi bitangila manyoka avuaye mua kubapesha ne ‘ushale mualame’ too ne pavuabu baapeta.​—Yelemiya 7:25.

2:10, 11—Ntshinyi tshivua tshivuije bienzedi bia bena Isalele bapange lulamatu bibi menemene? Nansha muvua bena mu bisamba bivua kabiyi bitendelela Yehowa bu mudi tshia Kitima ku Est ne tshia Kedâ ku Ouest mua kusakidila nzambi ya bisamba bikuabu ku yabu, kabavua mua kuitaba nansha kakese bua kupingaja nzambi mikuabu pa muaba wa yabu bobu to. Kadi bena Isalele bakalekela Yehowa, kubangabu kutendelela mpingu ivua kayiyi ne muoyo pamutu pa Nzambi wa muoyo.

3:11-22; 11:10-12, 17—Nansha mukavua Samalea mukuluke mu 740, bua tshinyi Yelemiya wakakula kabidi bua bukalenge bua bisa dikumi bua ku Nord? Uvua muakule nanku bualu dibutuka dia Yelushalema mu 607 divua dinyoka dia Yehowa bua tshisamba tshijima dia Isalele pamue ne Yuda. (Yehezekele 9:9, 10) Kabidi, malu a mu bukalenge bua bisa dikumi avua matungunuke ne kuenzeka mu Yelushalema kunyima kua dikuluka dia bisa ebi, ke bualu kayi baprofete bavua Nzambi utuma bavua batungunuka anu ne kuakula bua bena Isalele.

4:3, 4—Ntshinyi tshidi mêyi aa umvuija? Bena Yuda bapange lulamatu bavua ne bua kudilongolola mu mitshima yabu, kuyitekesha ne kuyikezula. Bavua ne bua kumbusha “misoso” ya ku mitshima yabu, mmumue ne: kulekela meji mabi ne ngenzelu mibi ne muoyo mubi. (Yelemiya 9:25, 26; Bienzedi 7:51) Bualu ebu buvua bubalomba kushintulula nsombelu: kulekela malu mabi bua kubanga kuenza malu avua apetesha masanka a kudi Nzambi.

4:10; 15:18—Mmunyi muvua Yehowa mudinge bantu bende bavua bamutombokele? Mu matuku a Yelemiya, kuvua baprofete bavua ‘bamba mêyi [a dishima].’ (Yelemiya 5:31; 20:6; 23:16, 17, 25-28, 32) Yehowa uvua mubalekele bamba mêyi a dishima au kayi ubakanda.

16:16—Padi Yehowa ‘utuma dîyi bua kubikila bilembi bia minyinyi ya mu mâyi bia bungi’ ne “bilembi bia nyama bia bungi” bidi biumvuija tshinyi? Bualu ebu budi mua kuikala butangila dituma dia baluishi ba bukole bua kukeba bena Yuda bapange lulamatu bavua Yehowa ne bua kunyoka. Kadi bilondeshile tshidi Yelemiya 16:15 wamba, mvese eu udi kabidi mua kumvuija dikeba dia bena Isalele bavua badilengeje.

20:7—Mmu ngumvuilu kayi muvua Yehowa ‘mupite Yelemiya bukole’ ne mumushime? Bu muvuaku kalengu, dibenga kuteleja ne buluishi pavua Yelemiya umanyisha manyoka a Yehowa, pamuapa wakela meji ne: kavua kabidi ne bukole bua kutungunuka to. Kadi Yehowa wakenza mudimu ne bukole buende bua kumbusha ngelelu wa meji wa mushindu eu, ne kupesha Yelemiya bukole bua kutungunuka. Nenku Yehowa wakashima Yelemiya mu nguvuilu wa ne: wakamutuma bua kuenzaye bualu buvuaye wela meji ne: kavua mua kubukumbaja to.

Malongesha adi atutangila:

1:8. Imue misangu Yehowa udi mua kusungila bantu bende padibu babakengesha. Pamuapa udi mua kujula banzuji ba meji mimpe, anyi kuenza bua ne: bakokeshi bimpe bapingane pa muaba wa ba tshikisu, peshi udi mua kupesha bantu bende bukole bua kutantamena ntatu.​—1 Kolinto 10:13.

2:13, 18. Bena Isalele bapange lulamatu bakenza malu mabi abidi. Bakalekela Yehowa Nzambi uvua ubabenesha, ubalombola ne ubakuba. Bakadiumbuila bina bia mâyi bia mu tshimfuanyi pa kudia bipungidi ne basalayi ba bena Ejipitu ne ba bena Ashû. Mu tshikondo tshietu etshi, kulekela Nzambi mulelela bua kulonda nkindi ne malongesha a bantu ne malu a tshididi bidi bu kupingaja ‘bina bimane kuela mitanta’ pa muaba wa ‘mushimi wa mayi a muoyo.’

6:16. Yehowa udi ulomba bena Isalele bavua bamutombokele bua bimane ne badikonkonone, bapingane mu ‘njila’ ya bankambua babu bavua ne lulamatu. Tudi petu ne bua kudikonkonona misangu yonso bua kumanya ni tudi tuenda mu njila idi Yehowa musue bua tuende.

7:1-15. Bena Yuda bavua beyemena ntempelo ne bamuangata bu tshijimba kampanda tshivua mua kubakuba, kadi kabivua bibapandishe to. Tudi ne bua kuenda bua ditabuja, kadi ki mbua bintu bidi bimueneka ku mêsu to.​—2 Kolinto 5:7.

15:16, 17. Tudi mua kutantamena diteketa mu mikolo anu bu muakenza Yelemiya. Tudi mua kuditantamena patudi tudifila ne muoyo mujima mu dilonga Bible, tutumbisha dîna dia Yehowa mu buambi ne tuepuka malunda mabi.

17:1, 2. Malu mabi a bena Yuda akasaka Yehowa bua kubenga milambu yabu. Buenzavi budi mua kuenzeja bua ne: Nzambi abenge kuanyisha milambu yetu ya dimutumbisha nayi.

17:5-8. Tudi mua kueyemena bantu ne malongolodi abu anu padibu benza malu umvuangana ne disua dia Nzambi ne mikenji yende. Kadi pa bidi bitangila malu bu mudi lupandu, ditalala ne bukubi bia bushuwa, mbimpe tuetu kueyemena Yehowa nkayende.​—Musambu 146:3.

20:8-11. Katuena mua kuanyisha bua buluishi anyi makenga bikepeshe tshisumi tshitudi nadi bua kuyisha Bukalenge bua Nzambi to.​—Yakobo 5:10, 11.

‘NUBUEJE NSHINGU YENU MUINSHI MUA MUTSHI WA TSHIKOKEDI WA MUKALENGE WA BABULONA’

(Yelemiya 21:1–51:64)

Yelemiya udi umanyisha muanyoka Nzambi bakalenge banayi ba ndekelu ba Yuda ne baprofete ba mashimi, ne balami ne bakuidi babi. Yehowa udi wamba bua bena lulamatu bavua bashale bu mamuma a mfigi mimpe ne: ‘Nenteke mêsu anyi kudibu bua kubenzela bimpe.’ (Yelemiya 24:5, 6) Malu asatu a buprofete adi mu nshapita wa 25 adi akula mu tshikoso bua manyoka adibu balua kumvuija bimpe mu nshapita idi ilonda.

Bakuidi ne baprofete kubanga kuela tshifufu bua kushipa Yelemiya. Yeye kubalaya ne: badi ne bua kuenzela mukalenge wa Babulona mudimu. Kuambilaye ne mukalenge Sedekiya ne: ‘Nubueje nshingu yenu muinshi mua mutshi wa tshikokedi wa mukalenge wa Babulona.’ (Yelemiya 27:12) Kadi, Nzambi ‘wakatangalaja bena Isalele neabasangishe kabidi.’ (Yelemiya 31:10) Bua bualu ebu, Yehowa udi ulaya bena Lekaba bualu kampanda. Yelemiya kuedibua ‘mu nzubu [wa lukanu] wa tshiendelu tshia balami.’ (Yelemiya 37:21) Yelushalema kubutuka ne kuyabu ne bantu bavuamu ba bungi ku bupika. Yelemiya ne Baluka mufundi wende kushalabu munkatshi mua bantu bakese bavuabu bapue muoyo. Bantu bavua ne buôwa kuyabu mu Ejipitu nansha muvua Yelemiya ubabela bua kubenga kuyamu. Mu nshapita wa 46 too ne wa 51 badi bakula bua mukenji udi Yelemiya umanyisha bisamba.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

22:30—Mukenji eu uvuaku ushipa bukenji bua Yezu Kristo bua kusomba mu nkuasa wa bukalenge wa Davidi anyi? (Matayo 1:1, 11) Tòo, ki mmuomu to. Mukenji eu uvua ukandika muntu kayi yonso wa mu ndelanganyi ya Yehoyakina bua ‘kushikama mu nkuasa wa bukalenge wa Davidi mu Yuda.’ Bukokeshi bua Yezu buvua bufume mu diulu, kadi ki mmu Yuda to.

23:33—‘Bujitu bua dîyi dia Yehowa’ ntshinyi? Mu matuku a Yelemiya, malu akamanyisha muprofete eu bua dibutuka dia Yelushalema avua manemene bena mu ditunga diabu bujitu. Kabidi, bantu bavua ne mitshima mipape bavua banemene Yehowa bujitu bua bungi, ke bualu kayi uvua ne bua kubabenga. Bia muomumue, mukenji wa mu Bible udi utangila dibutuka dikadi pabuipi dia bitendelelu bia bena Kristo ba ku dîna mmubinemene bujitu, ne bantu badi kabayi bateleja mukenji eu badi banemena Nzambi bujitu bua bungi.

31:33—Mmushindu kayi udi mikenji ya Nzambi mifunda mu mutshima? Padi muntu munange bikole mikenji ya Yehowa Nzambi, muikale ne dijinga dikole dia kuenza disua diende, tudi mua kuamba ne: mikenji ya Nzambi mmifunda mu mutshima wende.

32:10-15—Bua tshinyi bavua bafunda mikanda ibidi ya kontra ya bualu bumue bumue? Mukanda wa kontra uvuabu bashiya kauyi mukanga uvua ushala bua bantu bikale baubala. Mukanda wa kontra uvuabu bakanga uvua wambuluisha bua kufuanyikija malu avuamu ne avua mu uvua mukangula bua kumona ni avua malelela. Yelemiya mmutushile tshilejilu tshimpe tshia kulonda ngenzelu idi ilonda mikenji nansha patudi tuenza malu a bungenda-mushinga anyi makuabu ne balela betu anyi bena Kristo netu.

33:23, 24—‘Mmêku abidi’ kayi adibu bakuila muaba eu? Dîku dimue ndia bamfumu ba mu ndelanganyi ya Mukalenge Davidi; ne dikuabu ndia bakuidi ba mu ndelanganyi ya Alona. Pakabutulabu Yelushalema ne ntempelo wa Yehowa, biakamueneka ne: Yehowa uvua mubenge mêku abidi aa ne kavua mua kuikala kabidi ne bukalenge pa buloba apa anyi kujululula tshiakabidi ntendelelu wende to.

46:22—Bua tshinyi mbafuanyikije tshiona tshia Ejipitu ne tshia nyoka? Bidi mua kuikala bileja muvua Ejipitu unyema mvita anyi dipuekeshibua milongo dia ditunga edi dijima bua makenga avua madikuate. Mfuanyikijilu eu udi kabidi uleja muvuabi kabiyi ne mushinga pavua bamfumu ba mu Ejipitu bavuala tshimanyinu tshia nyoka wa tshijila ku bifulu bua kubakubabu kudi Ouadjet, nzambi mukaji uvua ne tshimfuanyi tshia nyoka.

Malongesha adi atutangila:

21:8, 9; 38:19. Kumpala kua kubutulabu Yelushalema, Yehowa wakalomba benji ba bubi ba mu Yelushalema bavua kabayi banyingalala bavua ne bua kufua bua basungule tshintu tshimue. Eyowa, ‘luse luende ludi lunene.’​—2 Samuele 24:14; Musambu 119:156.

31:34. Bidi bitukolesha ku muoyo bikole patudi tumanya ne: Yehowa katu uvuluka mibi ya bantu bakadiye mufuile luse anyi ulua kubanyoka mu matuku atshilualua bua mibi ayi.

38:7-13; 39:15-18. Yehowa katu upua muoyo mudimu utudi tumuenzela ne lulamatu, nansha utudi tuenza kabidi bua ‘kukuatshila bansantu mudimu.’​—Ebelu 6:10.

45:4, 5. Anu muvuabi mu matuku a ku nshikidilu wa Yuda, ‘matuku a ku nshikidilu’ wa ndongoluelu wa malu eu ki ntshikondo tshia kudikebela “malu manene,” bu mudi biuma, lumu anyi bubanji to.​—2 Timote 3:1; 1 Yone 2:17.

YELUSHALEMA MMUKUATE KAPIA

(Yelemiya 52:1-34)

Tudi mu tshidimu tshia 607 kumpala kua Yezu. Sedekiya ukadi mu tshidimu tshia 11 tshia bukokeshi buende. Ngondo ikadi 18 idi Nebukadanesâ Mukalenge wa Babulona mujingile Yelushalema ne masalayi ende. Dituku dia 7 dia ngondo muitanu wa tshidimu tshia 19 tshia bukokeshi bua Nebukadanesâ, Nebuzaladana uvua kapitene ka basalayi balami ‘kuluaye’ anyi kufikaye ku Yelushalema. (2 Bakelenge 25:8) Pamuapa Nebuzaladana wakabanga kutentekela Yelushalema pambelu pa lumbu lua tshimenga mu tshitudilu tshiabu, ulongolola tshia kuenza. Kunyima kua matuku 3, anyi mu dituku dia dikumi dia ngondo au, ‘kuluaye’ anyi kubuelaye munda mua Yelushalema. Kutuadijaye kutua Yelushalema mujima kapia.​—Yelemiya 52:12, 13.

Yelemiya udi ulonda malu a bungi bua dikuluka dia Yelushalema. Malu adiye umvuija adi asaka bantu bua kudila miadi anyi kuela tusala. Tusala etu ke tudi mu mukanda wa mu Bible wa Muadi.

[Tshimfuanyi mu dibeji 8]

Mu malu akamba Yelemiya muvua manyoka avua Yehowa mulongoluele Yelushalema

[Tshimfuanyi mu dibeji 9]

Mmunyi muvua Yehowa ‘mupite Yelemiya bukole’?

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

‘Bu mundi ntangila mamuma aa a mfigi mimpe, nunku nentangile bapika ba ku Yuda.’​—Yelemiya 24:5