Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Mibelu idi yambuluisha

Mibelu idi yambuluisha

Mibelu idi yambuluisha

MIBELU ya bungi idi mu mikanda idibu bafunda lelu bua kuambuluisha muntu bua kupita ne ntatu yende idi ishindamena pa mushindu wa kuambuluisha bantu badi mu ntatu. Kadi Bible kêna nanku to. Mibelu idimu kayena yambuluisha anu bantu badi mu ntatu to. Kadi idi yambuluisha bantu bua kuepuka bilema bidi mua kubatuadila ntatu.

Bible udi mua ‘kupa muntu udi kayi mutantamane mu lungenyi budimu, kuleja nsongalume meji ne bukole bua kupangidija malu makane.’ (Nsumuinu 1:4) Wewe ulonda mibelu ya mu Bible, “meji neakukube, lungenyi nelukulame, nelukuepule mu njila mubi.” (Nsumuinu 2:11, 12, MMM) Tangila bimue bilejilu bia mudi dilonda mibelu ya mu Bible mua kukuambuluisha bua kulama makanda ebe a mubidi, kulengeja nsombelu wa mu dîku diebe ne kulua muena mudimu anyi mfumu wa mudimu muimpe.

Epuka bunuavi

Bible katu ukandika dinua dia maluvu pa nnuinu to. Mupostolo Paulo wakaleja mudi mvinyo mua kuikala buanga pavuaye mubele Timote ne: ‘Lekela kuikala munu wa anu mâyi nkayawu; kadi unue tuluvu tukese bua kuondapa munda muebe ne bua mateketa audi nawu misangu ya bungi.’ (1 Timote 5:23) Bible udi uleja ne: Nzambi kavua muenze mvinyo anu bua kuondopa bantu to. Kadi uvua mumuenze kabidi bua ‘kusankisha mutshima wa muntu.’ (Musambu 104:15) Tshidibi, Bible udi utudimuija bua katuikadi ‘bapika ba maluvu.’ (Tito 2:3) Udi wamba ne: ‘Kuikadi munkatshi mua banu ba maluvu, anyi munkatshi mua bena lumpukusu. Bualu bua mukuatshiki wa maluvu ne muena lumpukusu nebabuele mu bupele.’ (Nsumuinu 23:20, 21) Ntshinyi tshidi tshienzekela bantu padibu babenga kuteleja mibelu eyi mimpe? Tangila amue malu adi enzeka mu matunga makese patupu.

Luapolo kampanda lua Bulongolodi bua makanda a mubidi (OMS) ludi luamba ne: “Bilumbu bidi bifumina ku dikuatshika dia maluvu bidi bitudisha bena Irlande dolare mitue ku miliyare 3 tshidimu tshionso.” (Global Status Report on Alcohol 2004) Luapolo elu ludi luamba ne: mu makuta aa mudi “dolare miliyo 350 idi ituka bua kuondopesha bantu, dolare miliyo 380 bua njiwu ya mashinyi, dolare miliyo 126 bua buenzavi budi bufimina ku bunuavi, ne dolare miliyo 1 300 idi ijimina padi bena mudimu bapumbisha ku mudimu bua bunuavi.”

Pa kumusha ditudisha dia makuta, bunuavi budi butamba kukebela bantu ntatu. Tshilejilu, mu ditunga dia Australie, mu ngondo 12 patupu, bantu bavua banue bakuatshike bavua batute ne tshikisu bantu bapite pa 500 000. Mu ditunga dia France, bantu 30 pa 100 badi bakengesha bena mu dîku, batu banua bakuatshika. Paudi umona malu aa, kuenaku witaba ne: mibelu idi Bible ufila bua maluvu mmimpe anyi?

Epuka bilele bidi binyanga mubidi

Patshivua bantu bamona dinua mfuanka bu tshilele tshia kutemba ku bantu, mu 1942 Tshibumba tshia Nsentedi tshiotshi tshivua tshiambuluishe bantu bavua batshibala bua kumona ne: Bible udi ukandika dinua dia mfuanka, ne bavua ne bua kulekela tshilele etshi. Tshiena-bualu kampanda tshivua tshipatuke mu tshidimu atshi tshivua tshileje ne: bantu badi basue kusankisha Nzambi badi ne bua kulonda mukenji wa mu Bible wa ‘kudilengeja ku manyanu onso a mubidi ne a nyuma.’ (2 Kolinto 7:1) Mpindieu, bidimu bitue ku 65 panyima, bantu ba bungi mbamone muvua mubelu wa kubenga kunua mfuanka muimpe.

Mu 2006, Bulongolodi bua makanda a mubidi buakaleja mudi mfuanka muikale “tshintu tshibidi tshinene tshidi tshishipesha bantu pa buloba.” Bidi nanku bualu patudi tufuanyikija bungi bua bantu badi bafua tshidimu tshionso, bantu batue ku miliyo isatu badi bafua bua SIDA kadi bantu batue ku miliyo itanu badi bafua bua mfuanka. Mu bidimu bia 1900, mfuanka wakashipesha bantu batue ku miliyo 100, bungi budi busua kupetangana ne bua bantu bavua bafue mu mvita yonso ivua mienzeke munkatshi mua bidimu abi. Bushuwa, bantu ba bungi lelu badi bitaba bulenga bua mubelu wa mu Bible wa kubenga kunua mfuanka.

‘Nyemayi masandi’

Bantu ba bungi ki mbasue kuitaba tshidi Bible wamba pa malu a diangatangana dia mulume ne mukaji. Mbafikishe bantu ba bungi ku diela meji ne: Bible udi wamba mudi dijinga dionso dia kuangatangana dibi. Kabiena nanku to. Kadi mu Bible mudi mibelu mimpe ya kulonda bua diangatangana. Bible udi wamba ne: anu mulume ne mukaji badi baselangana ke badi ne bua kuangatangana. (Genese 2:24; Matayo 19:4-6; Ebelu 13:4) Diangatangana dia mulume ne mukajende mmushindu udibu balejangana dinanga diabu. (1 Kolinto 7:1-5) Bana badi baledibua mu dibaka edi badi bapeta baledi badi batabalelangana.​—Kolosai 3:18-21.

Bible udi wamba bua tshiendenda tshia masandi ne: ‘Nyemayi masandi.’ (1 Kolinto 6:18) Bua tshinyi? Mvese udi utungunuka wamba ne: ‘Bubi buonso budi muntu wenza kabuena bua mu mubidi, kadi udi wenda masandi udi wenzela mubidi wende mene bibi.’ Ntshinyi tshitu tshienzeka padi bantu babenga kulonda mubelu wa mu Bible pa bidi bitangila diangatangana?

Tangila tshidi tshienzeka mu États-Unis. Ditunga edi didi ne bungi bua nsongakaji idi imita mafu a panshi bupite bua matunga makuabu mabanji onso. Ku tshidimu tshionso etshi nsongakaji mitue ku 850 000 idi imita mafu a panshi. Imue nsongakaji idi iditudisha mafu, kadi mikuabu idi ilela kabayi bayisela. Nsongakaji ya bungi idi ilela nunku idi yenza muayi muonso bua kukolesha bana bayi bimpe ne disanka, ne ba bungi badi bakumbaja mudimu wabu bimpe. Kadi diakabi, bidi bimueneka ne: bana ba balume badi baledibua kudi bansongakaji ba nunku batu babuela mu buloko bua buenzavi ne bana ba bakaji batu balela pabu bana ba panshi. Panyima pa mukebuludi Robert Lerman mumane kukonkonona malu adibu bafunde mu bidimu bishale ebi wakafunda ne: “Diumuka ku mêku avua baledi babidi bakolesha bana batangile ku a muledi umue udikoleshilabu didi mua kuikala dibandishe bungi bua bilumbu bikuabu bidi mu bantu. Tudi mua kutela divula dia bana badi balekela tulasa, dia bunuavi bua mala ne diamba, dia nsongakaji idi ipeta mafu ne ilela bana ba panshi ne dia buenzavi bua bansonga.”

Bantu badi badibueje mu tshiendenda tshia masandi badi kabidi mu njiwu ya kunyanga makanda abu a mubidi ne a mu lungenyi. Tshilejilu, tshibejibeji kampanda tshidi tshileja ne: “Malu adi aleja ne: nsonga ya bungi idi yenda masandi itu itamba kupeta dibungama dikole ne idishipa.” (Pediatrics) Nsangilu wa bena Amerike wa makanda a mubidi udi wamba bua njiwu mikuabu ne: “Bantu bapite pa tshitupa tshia bantu bonso [ba mu États-Unis] nebapete disama dia mu bilamba mu tshikondo tshimue anyi tshikuabu.” Ela meji ku tunyinganyinga ne ntatu idi bantu mua kuepuka bu bobu balonda mibelu mimpe ya mu Bible idi itangila diangatangana dia mulume ne mukaji!

Nuikale ne malanda makole mu dîku

Bible kêna anu udimuija bantu bua kulekela bilele bibi to. Tangila mibelu mimpe idimu pa mushindu wa kuikala ne nsombelu muimpe mu dîku.

Mukanda wa Nzambi udi wamba ne: ‘Budi balume nabu mbua kusua bakaji babu mene bu mudibu basue mibidi yabu.’ (Efeso 5:28) Pamutu pa balume kupepeja mushinga udi nawu bakaji babu, Bible udi ubabela bua kusomba nabu ‘bu mudi lungenyi luimpe, bu mudibu babatambe mubidi butekete.’ (1 Petelo 3:7) Padi bilumbu bijuka, Bible udi ubela balume bua batungunuke ne ‘kusua bakaji babu ne balekele kuikala ne mitshima ya luonji kudibu.’ (Kolosai 3:19) Kuenaku umone ne: mulume udi ulonda mibelu eyi, mukajende neamunange ne neamunemeke anyi?

Bible udi wambila bakaji ne: ‘Bakaji, nukokele babayenu bu munudi nukokela Mukalenge. Bualu bua mulume udi ku mutu kua mukaji bu mudi Kristo ku mutu kua ekeleziya. Mukaji anemeke bayende.’ (Efeso 5:22, 23, 33) Kuenaku umona ne: mukaji udi ulonda mubelu eu padiye ukuatshila bayende bualu anyi padiye wakula bualu bua bayende, bayende neamunange bikole anyi?

Bua dikolesha dia bana, Bible udi unubela nuenu baledi bua nuikale nuyukila ne bana benu panudi ‘nusomba mu nzubu wenu, nuenda mu njila, nulala ne nubika.’ (Dutelonome 6:7) Bible udi ulomba nangananga batatu bua kulongesha bana babu malu a Nzambi ne kubanyoka ne dinanga. Udi wamba ne: ‘Nuenu batatu, kanufuishi bana benu balela tshiji; nubadiundishe bimpe ne dibela ne didimuija bia Mukalenge.’ (Efeso 6:4) Kadi Bible udi ubela bana ne: ‘Tumikilayi baledi benu,’ ne ‘unemeke tatu webe ne mamu webe.’ *​—Efeso 6:1, 2.

Udiku umona ne: bena mu mêku badi mua kuikala bimpe bobu balonde mibelu eyi anyi? Udi mua kuamba ne: ‘Eyowa, mmibelu idi imueka mimpe, kadi idiku yambuluisha bantu menemene anyi?’ Tudi tukulomba bua uye ku Nzubu wa Bukalenge wa Bantemu ba Yehowa udi pabuipi nebe. Neumone mêku adi adienzeja bua kulonda mibelu ya meji ya mu Bible. Uyukila ne bena mu mêku abu. Utangile mudibu benzelangana malu. Neudimuene mudi kulonda mibelu ya mu Bible kuambuluisha bena mu mêku bua kuikala ne disanka.

Muena mudimu wa tshisumi ne mfumu wa mudimu muimpe

Bible udi wamba tshinyi bua muntu kulamaye mudimu wende? Udi wamba ne: muena mudimu udi ulonga mua kuenza mudimu wende bimpe, nebamuanyishe ne nebamusankishe. Mukalenge Solomo wakebeja ne: ‘Udi utangila muntu udi wenza mudimu wende ne lungenyi anyi? Yeye neimane kumpala kua bakalenge.’ (Nsumuinu 22:29) Kadi “muntu mufuba” udi utonda mfumuende wa mudimu anu bu mutu ‘muishi wa kapia mu mêsu.’ (Nsumuinu 10:26) Bible udi ubela bena mudimu bua kabibi kadi benze mudimu ne tshisumi. ‘Muntu wakuiba, alekele kuiba; kadi akuate mudimu, enze budi buimpe ne bianza biende.’ (Efeso 4:28) Mbimpe kulonda mubelu eu nansha padi mfumu wa mudimu kayi ututangila. ‘Mu malu onso nutumikile badi bamfumu benu ba mu malu a pa buloba; kanuenji mudimu bu bapika ba mêsu, bu basankishi ba bantu; kadi nuwenze ne mitshima mitoke nutshina Mukalenge’ Yehowa. (Kolosai 3:22) Wewe muikale mfumu wa mudimu, kuenaku mua kuanyisha muena mudimu udi utumikila mibelu eyi anyi?

Bible udi uvuluija bamfumu ba mudimu ne: ‘Muena mudimu udi muakanyine bua kuangataye difutu diende.’ (1 Timote 5:18) Mikenji ivua Nzambi mupeshe bena Isalele ivua ilomba bamfumu ba midimu bua kufuta bena mudimu babu bimpe, kakuyi dijingakana. Mose wakafunda ne: ‘Kanukengeshi mukuenu, kanuibi bintu biende; kanushadi ne difutu dia muena mudimu butuku too ne dinda.’ (Lewitiki 19:13) Kuenaku mua kusanka bua kuenzela muntu udi utumikila mikenji ya mu Bible ne udi ukufuta bimpe kakuyi dijingakana mudimu anyi?

Meji adi afumina mu diulu

Bidiku bikukemesha bua mudi mukanda wa kale eu muikale ne mibelu idi ne mushinga lelu anyi? Mibelu ya mu Bible itshidi ne mushinga too ne lelu padi mikanda mikuabu ijimija mushinga wayi bualu mu Bible mudi ‘dîyi dia Nzambi,’ ki ndia bantu to.​—1 Tesalonike 2:13.

Tudi tukukankamija bua wikale ubala Mukanda wa Nzambi. Wewe uwubala, neutuadije kunanga Yehowa Nzambi uvua muufundishe. Ikala utumikila mibelu idimu, ne neumone mudiyi ikulama ku malu mabi ne ikuambuluisha bua kulengeja nsombelu webe. Wewe wenza nanku, ‘neusemene pabuipi ne Nzambi ne yeye neasemene pabuipi nebe.’ (Yakobo 4:8) Kakuena mukanda mukuabu udi mua kukuambuluisha bu Bible nansha.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 20 Bua mibelu mikuabu ya mu Bible idi mua kuambuluisha dîku diebe, bala mukanda wa Nsapi wa disanka mu dîku, mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.

[Tshimfuanyi mu dibeji 4]

Udiku umona ne: mibelu idi Bible upesha bantu bua maluvu idi ibambuluisha anyi?

[Tshimfuanyi mu dibeji 5]

Udi witaba mubelu wa mu Bible udi ukandika dinua dia mfuanka anyi?

[Bimfuanyi mu dibeji 7]

Padi bena mu mêku batumikila mibelu ya mu Bible badi balengeja nsombelu wabu

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 5]

Buloba: Based on NASA Photo