Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Tufile milambu idi isankisha Nzambi

Tufile milambu idi isankisha Nzambi

Tufile milambu idi isankisha Nzambi

MUKANDA kampanda udi wamba ne: “Ba-aztèque bavua balambula nzambi yabu bantu mu mushindu utu bantu bakuabu kabayi banji kuenza mu Amerike wa pankatshi. Bavua bela meji ne: muoyo udi ufumina ku lufu.” (The Mighty Aztecs) Mukanda eu udi utungunuka wamba ne: “Bu muvua bukalenge buabu buenda budiunda, bavua balambula bantu ba bungi bua kuteta bua kubushindamija.” Bilondeshile mukanda mukuabu, ba-aztèque bakavua balambula bantu batue ku 20 000 tshidimu tshionso.

Katshia anu ku kale, bantu batu bafila milambu mishilashilangane kudi nzambi yabu bualu badi batshina bualu kampanda ne belakana anyi bualu badi badipisha. Tshidibi Bible udi uleja ne: kudi milambu mikuabu ivua Yehowa Nzambi wa bukole buonso mulombe bantu bua kufilabu. Nunku, mbimpe kudiebeja ne: Mmilambu kayi itu isankisha Nzambi? Tudiku mua kulambula bintu mu ntendelelu wetu lelu anyi?

Milambu mu ntendelelu mulelela

Pavua bena Isalele balue tshisamba, Yehowa uvua mubapeshe mikenji misunguluke bua mushindu uvuaye musue bua bamutendelele, ne imue mikenji ivua ibalomba bua kumulambula bintu ne nyama. (Nomba, nshapita 28 ne 29) Bavua mua kulambula bia pa madimi ne imue nyama bu mudi ngombe, mikoko, mbuji, nkudimba ne nyunyi ya nkutshi. (Lewitiki 1:3, 5, 10, 14; 23:10-18; Nomba 15:1-7; 28:7) Kuvua milambu ivuabu buosha yonso pa kapia. (Ekesode 29:38-42) Kuvua kabidi milambu ya kuvuija nayi ditalala; bantu bavua bayifila bavua badia tshitupa tshia nyama uvuabu balambula Nzambi.​—Lewitiki 19:5-8.

Milambu yonso ivua Mikenji ya Mose ilomba ivua mushindu kampanda wa kutendelela Nzambi ne kuitaba mudiye Mukalenge wa diulu ne buloba. Pavua bena Isalele bafila milambu eyi, bavua baleja dianyisha diabu kudi Yehowa bua malu mimpe avuaye ubenzela, bua muvuaye ubalama ne bua yeye kubabuikidila mibi yabu. Misangu yonso ivuabu balonda ne lulamatu malu avua Yehowa ubalomba bua kumutendelela, bavua bapeta masanka a bungi.​—Nsumuinu 3:9, 10.

Ngikadilu wa bantu bavua bafila milambu uvua ne mushinga wa bungi ku mêsu kua Yehowa. Wakamba ku butuangaji bua muprofete wende Hoshea ne: ‘Ndi musue kudifila kuenu, ki nkufila kua milambu; ndi musue kumanya kuenu kua Nzambi, ki nkuosha kua milambu.’ (Hoshea 6:6) Nunku pavua bena Isalele kabatshiyi batendelela Yehowa mushindu uvuaye musue ne batuadije kuenza buenzavi ne kushipa bantu bavua kabayi ne bualu, milambu ivuabu bafila pa tshioshelu tshia Yehowa kayivua kabidi ne mushinga to. Ke bualu kayi Yehowa wakabambila ku butuangaji bua Yeshaya ne: ‘Bisumbu bia milambu yenu bidi bu tshinyi kundi? Ngakumana kukuta ne milambu ya kuosha ya bimpanga ne ya manyi a nyama midisha; tshiena nsanka bua mashi a balume ba ngombe, anyi a bana ba mikoko anyi a mpumbu ya mbuji.’​—Yeshaya 1:11.

“Bualu bundi tshiyi muele mukenji”

Bena Kanâna bavua bashilangane bikole ne bena Isalele, bualu bobu bavua balambula bana babu kudi nzambi yabu bu mudi nzambi wa bena Amona uvuabu babikila ne: Moleke anyi Milekoma. (1 Bakelenge 11:5, 7, 33; Bienzedi 7:43) Mukanda mukuabu udi wamba ne: “Bena Kanâna bavua ne mikiya ya ntendelelu ivua ibalomba bua kutendelela pa kuenda masandi kumpala kua nzambi yabu; pashishe bavua bashipa bana babu ba kumpala bua kulambula anu nzambi yabu ayi.”​—Halley’s Bible Handbook.

Bilele ebi bivua bisankisha Yehowa Nzambi anyi? Nansha kakese. Pakavua bena Isalele pabuipi ne kubuela mu buloba bua Kanâna, Yehowa wakabapesha mukenji udi mu Lewitiki 20:2, 3 udi wamba ne: ‘Wambile bena Isalele kabidi ne: Muntu yonso wa bena Isalele anyi wa benyi ba munkatshi mua bena Isalele udi ufila muanende kudi Moleke neashipibue bulelela; bena buloba nebamukume ne mabue. Meme kabidi nengumushe mêsu anyi kudi muntu au, nemmumushe munkatshi mua bana babu, bualu bua yeye wakafila muanende kudi Moleke bua kuona nzubu wanyi ne kunyangisha dîna dianyi dia tshijila.’

Nansha mudibi bikemesha, bamue bena Isalele bavua balekele ntendelelu mulelela bakatuadija kuenza tshilele tshia bademon etshi tshia kulambula bana babu kudi nzambi ya dishima. Ke bualu kayi Musambu wa 106:35-38 udi wamba ne: ‘Bakabuelakana ne ba mu bisamba abi bia bantu, bakayila mua kuenza bu muakadibu benza. Bakakuatshila mpingu yabu mudimu, yakalua buteyi kudibu. Bulelela, bakashipela bademon bana babu baledibue, balume ne bakaji, bu milambu. Bakamatshisha mashi a bantu bakadi kabayi ne tshilumbu panshi, akadi mashi a bana babu baledibue, balume ne bakaji, bakashipelabu mpingu ya mu Kanâna bu milambu. Buloba buakanyanguka ne mashi.’

Yehowa wakaleja muvuaye mukine tshilele etshi pavuaye muambile muprofete wende Yelemiya bua bena Isalele ne: ‘Bakushimika mpingu yabu ya tshinyangu mu nzubu udibu babikidila dîna dianyi, bua kunyanga nzubu eu. Bakuasa bibumba bia Tofete bidi mu lupongo lua muana mulume wa Hinoma, bua kuoshapu bana babu ba balume ne bana babu ba bakaji mu kapia; badi benza bualu bundi tshiyi muele mukenji, bundi tshiyi muele meji bua bobu kubuenza.’​—Yelemiya 7:30, 31.

Bu muvua bena Isalele badibuejakaje mu bilele bibi ebi, Nzambi wakabela nyima. Bena Babulona bakalua kubutula Yelushalema tshimenga tshiabu tshinene, ne kuya ne bantu mu bupika ku Babulona. (Yelemiya 7:32-34) Kakuyi mpata, tshilele tshia kulambula bantu ki ntshifumine kudi Nzambi mulelela ne katshitu mu ntendelelu mukezuke to. Dilambula dia bantu dia mushindu yonso ndia bademon ne batendeledi balelela ba Nzambi kabena benza malu adi umvuangana ne tshilele etshi to.

Mulambu wa kupikula nawu bantu wa Yezu Kristo

Bamue bantu badi mua kuebeja ne: ‘Kadi bua tshinyi mikenji ivua Yehowa mupeshe bena Isalele ivua ilomba dilambula nyama?’ Mupostolo Paulo wakela lukonko elu ne wakaluandamuna ne: ‘Nunku mikenji idi bua tshinyi? Mikenji yakatentekejibua pamutu bualu bua malu mabi a bantu, too ne pakalua kankanunuina ka Abalahama kakalayidilabu mulayi. Nunku mikenji yakalua ndeji wetu wa kutufikisha kudi Kristo.’ (Galatia 3:19-24) Nyama ivuabu balambula bilondeshile Mikenji ya Mose ivua ileja mulambu munene uvua Yehowa Nzambi ne bua kufila bua bantu, mmumue ne: mulambu wa Muanende Yezu Kristo. Yezu wakakula bua tshienzedi tshia dinanga tshia Nzambi etshi pavuaye muambe ne: ‘Nzambi wakatamba kusua ba pa buloba, yeye wakabapa Muanende umuepele mulela bua muntu yonso wamuitabuja kafu biende, kadi ikale ne muoyo wa tshiendelele.’​—Yone 3:16.

Yezu wakitaba ne muoyo umue bua kufila muoyo wende mupuangane bua kupikula bana ba Adama, bualu mmunange Nzambi ne bantu. (Lomo 5:12, 15) Wakamba ne: ‘Muana wa muntu kakuluila bua bantu bamukuatshile mudimu, wakuluila bua kubakuatshila mudimu ne bua kufila muoyo wende bua kupikula nawu bantu ba bungi.’ (Matayo 20:28) Kakuvua muntu nansha umuepele pa buloba uvua mua kupikula bantu ku bupika bua bubi ne lufu, muvua Adama mubabueje. (Musambu 49:7, 8) Nunku Paulo wakumvuija ne: Yezu ‘wakabuela mu muaba mutambe tshijila musangu umue tshiendelele, mumane kuangatshila bantu dipikula dia tshiendelele, ki mbua mashi a mbuji ne a bana ba ngombe, kadi bua mashi ende mene.’ (Ebelu 9:12) Pavua Nzambi muitabe mulambu wa mashi a Yezu, “wakumusha mukanda mubi wa dibadila dia mabanza etu.” Mbuena kuamba ne: Yehowa wakumbusha tshipungidi tshia Mikenji pamue ne milambu ya bintu ne nyama, ne kutupa ‘dipa dia muoyo wa tshiendelele.’​—Kolosai 2:14, Muanda Mulenga Lelu; Lomo 6:23.

Milambu ya mu nyuma

Bu mudi Nzambi kayi ulomba bua tumulambule bintu anyi nyama lelu, kudiku milambu itudi ne bua kufila anyi? Eyowa. Yezu Kristo uvua udipangisha amue malu bua kuenzela Nzambi mudimu ne kufilaye too ne muoyo wende bua bantu. Wakamba ne: ‘Biasua muntu kundonda, adipidie, ambule mutshi wende wa makenga, andonde.’ (Matayo 16:24) Bidi bisua kumvuija ne: muntu yonso udi musue kulonda Yezu udi ne bua kuenza amue malu mu nsombelu wende. Mmalu kayi au?

Bualu bua kumpala, muyidi mulelela wa Kristo kêna ne muoyo buende yeye to, kadi udi nawu bua kuenza disua dia Nzambi. Udi uteka disua diende ne majinga ende panyima pa disua dia Nzambi. Tangila mudi mupostolo Paulo umvuija bualu ebu: ‘Bana betu, ndi nnusengelela, bua luse lua Nzambi, bua nufile mibidi yenu bu mulambu udi ne muoyo, wa tshijila, udi usankisha Nzambi bimpe; bualu ebu budi kutendelela kuenu kudi ne meji. Kanudifuanyikiji ku malu a mu tshikondo etshi, kadi nuandamuke ku dikudimuna dia meji enu bu meji mapiamapia bua nuenu nujingulule mudi disua dia Nzambi didi dimpe, didi dimusankisha, ne didi diakane tshishiki.’​—Lomo 12:1, 2.

Bible udi uleja kabidi ne: Yehowa udi umona mêyi atudi tumutumbisha nawu bu mulambu utudi tumupesha. Muprofete Hoshea wakatuambila bua ‘kufila mishiku yetu bu milambu ya ngombe’ bua kuleja ne: Nzambi udi wangata mêyi atudi tumutumbisha nawu bu mudi mulambu muimpe menemene. (Hoshea 14:2) Mupostolo Paulo wakabela bena Kristo bena Ebelu ne: ‘Tufilafile kudi Nzambi mulambu wa kumutumbisha nawu, udi biawu mamuma a mishiku idi ijukula ditabuja dia dîna diende.’ (Ebelu 13:15) Lelu, Bantemu ba Yehowa badi bayisha lumu luimpe ne bavuija bantu ba mu bisamba bionso bayidi ne tshisumi. (Matayo 24:14; 28:19, 20) Badi bapesha Nzambi milambu ya kumutumbisha nayi munya ne butuku pa buloba bujima.​—Buakabuluibua 7:15.

Kusakidila ku diyisha, kuenzela bakuabu malu mimpe kudi munkatshi mua milambu idi isankisha Nzambi. Paulo wakabela bena Kristo ne: ‘Kanupu muoyo bua kuenzelangana bimpe ne bua kukuatshishangana; bua Nzambi udi usanka ne milambu ya nunku.’ (Ebelu 13:16) Bushuwa, bua Nzambi kuitaba milambu itudi tumutumbisha nayi, tudi ne bua kuikala ne bienzedi bimpe. Paulo wakamba ne: ‘Bikadilu bienu bikale biakanangane ne lumu luimpe lua Kristo.’​—Filipoi 1:27; Yeshaya 52:11.

Anu bu ku kale, milambu yonso itudi tufila bua kukuatshisha ntendelelu mulelela, idi itutuadila masanka ne mabenesha a kudi Yehowa. Nunku, tuenzayi muetu muonso bua kufila milambu idi isankisha Nzambi menemene!

[Tshimfuanyi mu dibeji 18]

‘Bana babu baledibue bakashipelabu mpingu ya mu Kanâna bu milambu’

[Tshimfuanyi mu dibeji 20]

Padi bena Kristo balelela bayisha lumu luimpe ne bambuluisha bantu mu mishindu mikuabu, badi bafila milambu idi isankisha Nzambi