Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Yefeta udi ukumbaja mutshipu wende kudi Yehowa

Yefeta udi ukumbaja mutshipu wende kudi Yehowa

Yefeta udi ukumbaja mutshipu wende kudi Yehowa

YEFETA udi ufuma ku disungila tshisamba tshiabu kudi tshisamba tshivua tshibakengesha. Muanende wa bakaji udi ulua kumuakidila, wenda uja maja ne wimba misambu. Padiye umona muanende, udi upanda bilamba biende pamutu pa kusankaye. Mbua tshinyi? Bua tshinyi kenaku usanka pende bua mudi muanende usanka padiye umumona upingana ne muoyo? Yeye muine bavuaye mutshimune mbanganyi? Yefeta eu uvua nganyi?

Yefeta uvua umue wa ku balumbuluishi ba mu Isalele wa kale. Kadi bua kuandamuna nkonko mikuabu idi mishale eyi ne kumvua dilongesha didi dipatukila mu muyuki wende, tuanji kuakula bua malu avua menzeke kumpala kua yeye kusambakena ne muanende.

Nsombelu uvua mukole mu Isalele

Yefeta uvua ne muoyo mu tshikondo tshivua nsombelu mukole. Bena tshisamba tshiabu bavua balekele Yehowa bua kutendelelabu nzambi ya dishima ya bena Sidona, Moaba, Amona ne Peleshete. Ke bualu kayi Yehowa pende wakabalekela mu bianza bia bena Amona ne bena Peleshete bakabakengesha bidimu 18. Bena Gilada bavua basombele dishiya dia musulu wa Yadene ke bavua batshimone bikole. * Ndekelu wa bionso, bena Isalele kupingaja meji panyima, kunyingalalabu bua bienzedi biabu ne kulomba Yehowa diambuluisha, kutuadijabu kumuenzela mudimu ne kumusha nzambi ya bisamba bia bende ivuabu nayi.​—Balumbuluishi 10:6-16.

Bena Amona bakasa tshitudilu tshiabu mu Gilada ne bena Isalele bakadisangisha bua kuluangana nabu. Kadi mu Isalele kakuvua muntu uvua mua kubalombola to. (Balumbuluishi 10:17, 18) Pinapu, Yefeta uvua ne ende malu avua mamutonde. Bana ba tatuende ba lukuka bakamuipata bua kumona mua kuiba bumpianyi buende. Ke Yefeta kuyaye kusombela ku Tobo, ku Est kua Gilada kuvua baluishi ba Isalele batamba kubuelela. ‘Bantu ba patupu’ (bavua pamuapa bantu bavua baluishi bapangishe bua kuenza mudimu anyi bavua batombokele bukokeshi buabu) bakadisangisha kudi Yefeta. ‘Bakalopoka nende,’ mmumue ne: bakaya pamuapa ne Yefeta pakayaye kuluangana ne bisamba biena mutumba bivuabu nabi lukuna. Pamuapa mbua bulobo bua Yefeta mu mvita ke padi Bible umubikila ne: ‘Muena mvita wa bukitu.’ (Balumbuluishi 11:1-3) Kadi nnganyi uvua mua kulombola bena Isalele bua kuluisha bena Amona?

‘Luaku wikale kapitene ketu’

Bakulu ba mu Gilada bakambila Yefeta ne: ‘Luaku wikale kapitene ketu.’ Pikalabu ni bavua batekemene ne: uvua mua kuitaba dilomba diabu bua kupinganaye mu bumpianyi buende, bavua badishime. Wakabandamuna ne: ‘Nuenu kanuakadi nanyi lukuna, kanuakungipata mu nzubu wa tatu wanyi anyi? Nudi nulua kundi panudi ne dikenga bualu kayi?’ Mbibi bitambe muvua bakulu aba banji kuipata Yefeta kadi kulua pashishe bua kumulomba diambuluisha!​—Balumbuluishi 11:4-7.

Anu pavua bena Gilada benza tshivua Yefeta ukeba ke pavuaye mua kuitaba bua kubalombola. Wakabambila ne: ‘Biafila Yehowa bena Amona kumpala kuanyi, nengikale mukalenge wenu.’ Ditshimuna divua mua kuleja muvua Yehowa umukuatshisha, kadi Yefeta wakanji kujinga bua kujadika bikala bantu ni bavua mua kushala balamate anu Nzambi pavua mvita ijika.​—Balumbuluishi 11:8-11.

Wakaya kumonangana ne bena Amona

Yefeta wakateta kumvuangana ne bena Amona. Wakatumina mukalenge wabu bantu bua kumanya tshivuaye ukeba kuluishila bena Isalele. Mukalenge wakamuandamuna ubanda bena Isalele ne: Pakafumabu mu Ejipitu, bakanyenga tshitupa tshia buloba tshia bena Amona, nunku bavua ne bua kutshipingaja.​—Balumbuluishi 11:12, 13.

Bu muvua Yefeta mumanye bimpe malu a bena Isalele, wakabenga uleja muvua mêyi abu kaayi malelela. Wakabambila ne: bena Isalele kabavua bakengeshe Amona, Moaba anyi Edoma pakafumabu mu Ejipitu to. Kabidi, buloba buine buvua bena Amona bakeba abu kabuvua buabu bobu dîba diakumbuka bena Isalele mu Ejipitu nansha. Bena Amole ke bavua basombamu tshikondo atshi, kadi Nzambi wakafila mukalenge wabu Sihona mu bianza bia bena Isalele. Kabidi, bena Isalele bakavua basombe mu buloba abu bidimu bipite pa 300. Bua tshinyi bena Amona bakakeba bua kubuangata anu kunyima kua bidimu bipite bungi nunku?​—Balumbuluishi 11:14-22, 26.

Yefeta wakakula kabidi bua bualu bunene buvua bukebele bena Isalele ntatu: Nnganyi uvua Nzambi mulelela? NYehowa anyi nnzambi ya mu buloba buvua bena Isalele bakuate? Bu nzambi Kemoshe muikale ne bukole, kavuaku mua kulama nabu buloba bua bantu bende anyi? Ayi mmvita ivua pankatshi pa ntendelelu mulelela ne ntendelelu wa dishima uvua bena Amona balonda. Ke pakambilamu Yefeta ne: ‘Yehowa, Mulumbuluishi, ikale mulumbuluishi pankatshi pa bena Isalele ne bena Amona lelu.’​—Balumbuluishi 11:23-27.

Mukalenge wa bena Amona kakateleja mukenji wa Yefeta au uvuaye kayi mua kushintulula. ‘Nyuma wa Yehowa wakatulukila Yefeta, [Yefeta] wakapitshila mu Gilada ne Manashe,’ pamuapa wenda usangisha balume ba bukole bua kuluisha bena Amona.​—Balumbuluishi 11:28, 29.

Mutshipu wa Yefeta

Yefeta uvua ujinga ne muoyo mujima bua Nzambi amulombole, ke bualu kayi wakaditshipa kudiye ne: ‘Biwafila bena Amona mu tshianza tshianyi, pashishe tshionso tshidi tshilopoka ku bibi bia nzubu wanyi bua kusangakena nanyi, pangapingana kudi bena Amona ne ditalala, netshikale tshia Yehowa, nentshifile bu mulambu wa kuosha pa kapia.’ Nzambi wakambuluisha Yefeta bua kukuata misoko 20 ya bena Amona ne ‘kushipaye bantu ba bungi,’ kutshimunaye baluishi ba Isalele.​—Balumbuluishi 11:30-33.

Pakafuma Yefeta ku mvita, muntu wakasambakena nende wa kumpala uvua anu muanende umuepele wa bakaji. Bible udi wamba ne: ‘Pakamutangileye, yeye wakadipanda bilulu biende, wakamba ne: Aka! muananyi, wewe wakatamba kumpuekesha, wewe udi umue wa munkatshi mua bakuntatshisha; bualu bua meme ngakabulula mukana muanyi kudi Yehowa, tshiena mua kualukila kunyima.’​—Balumbuluishi 11:34, 35.

Yefeta uvuaku ne bua kuosha muanende mu kapia bulelela anyi? Tòo. Kavua nansha wela meji a mushindu au to. Kuosha muntu mu mudilu bu mulambu kuvua tshilele tshibi tshia bena Kanana, Yehowa kavua utshianyisha nansha kakese to. (Lewitiki 18:21; Dutelonome 12:31) Nyuma wa Nzambi nguvua muenzeje Yefeta mutshipu wende ne Yehowa wakabenesha malu akenzaye. Bible udi utumbisha Yefeta bua ditabuja diende ne bua mudimu wakenzaye bua kukumbaja disua dia Nzambi. (1 Samuele 12:11; Ebelu 11:32-34) Nanku, kushipa muntu anyi kumulambula mbualu buvuaye kayi mua kuelela meji nansha kakese. Kadi ntshinyi tshivua Yefeta natshi mu meji pakaditshipaye kudi Yehowa bua kumulambula muntu?

Bidi bimueneka ne: Yefeta uvua muele meji bua kufila muntu uvuaye mua kusambakena nende bua kuikalaye wenza anu mudimu wa Nzambi. Mikenji ya Mose ivua yanyishila muntu bua kuditshipa bua kulambula Yehowa bantu. Tshilejilu, kuvua bakaji ku nzubu wa tshitendelelu bavua pamuapa basuna mâyi. (Ekesode 38:8; 1 Samuele 2:22) Bible kena wamba malu a bungi bua mudimu eu anyi uleja ni bavua bawenza matuku onso to. Pamuapa Yefeta uvua mutume meji ku mudimu wa pa buawu wa nunku pakenzaye mutshipu wende, bimueneka ne: mutshipu wende uvua wakula bua mudimu wa kashidi.

Muana wa Yefeta wakambuluisha muledi wende bua kukumbaja mutshipu wende kudi Nzambi anu muakalua kuenza Samuele. (1 Samuele 1:11) Bu muvua muana wa bakaji eu mutendeledi wa Yehowa uvua ne lulamatu, uvua mujadike bimpe anu bu tatuende ne: bivua bikengela kukumbaja mutshipu wende. Mutshipu uvua umulomba bualu bunene, bualu kabavua ne bua kumusela to. Wakadila bua kujinga matuku a bukamama buende, bualu mu Isalele muntu yonso uvua ujinga kulela bua dîna diende dishale panu ne bua kulama bumpianyi buende. Bua Yefeta, kukumbaja mutshipu wende kuvua kumufikisha ku dishiyangana ne muanende umuepele uvuaye nende.​—Balumbuluishi 11:36-39.

Nsongakaji eu kavua munyange matuku a muoyo wende to. Mudimu wa pa buawu mu nzubu wa Yehowa uvua mushindu mulenga uvua usankisha wa kutumbisha Nzambi. Ke bualu kayi ‘bana bakaji ba mu Isalele [bavua] baya ku tshidimu ku tshidimu bua kujingabu muana mukaji wa Yefeta, Muena Gilada.’ (Balumbuluishi 11:40) Yefeta uvua usanka pende bikole bua mudimu uvua muanende ukuatshila Yehowa.

Basadidi ba bungi ba Nzambi lelu mbasungule bua kudifila mu mudimu wa Yehowa ne muoyo mujima bu bampanda-njila, bamisionere, batangidi bena ngendu anyi bena mu dîku dia Betele. Mudimu eu udi mua kubapangisha bua kumonangana ne bena mu mêku abu dîba dionso didibu mua kujinga kubamona. Nansha nanku, bonso badi mu midimu eyi batu ne disanka bua mudimu wa tshijila udibu benzela Yehowa.​—Musambu 110:3; Ebelu 13:15, 16.

Ditombokela Nzambi

Patudi tutangila nsombelu uvuaku mu tshikondo tshia Yefeta, tudi tumona ne: bena Isalele ba bungi bavua batombokele Yehowa. Nansha muvuabi bimueneke patoke ne: Yehowa uvua mubeneshe Yefeta, bena Efelayima bakakokangana nende. Bavua bajinga kumanya tshivuaye kayi mubabikidile pabu ku mvita. Bakajinga mene bua ‘kuoshela Yefeta’ mu nzubu!​—Balumbuluishi 12:1.

Yefeta wakamba ne: uvua mubikile bena Efelayima kadi kabavua balue to. Nansha nanku, Nzambi wakatshimuna mvita ayi. Bavua mua kuikala bafike munda muvua bena Gilada kabayi babakonke pavuabu babikile Yefeta bua kuikala ku mutu kuabu anyi? Tshidibi, tshilumbu tshivua bena Efelayima bajule tshivua tshileja muvuabu batombokele Yehowa, ne bua kutshijikija bivua bikengela anu kubaluisha. Mu mvita yakaluanganabu, bakatshimuna bena Efelayima. Bu muvua bena Efelayima ne lutatu lua kushindumuna bimpe muaku “Shiboleta,” bakafika ku dimanya bipepele bonso bavua banyema mu mvita ayi. Bena Efelayima bonso bakafua mu mvita ayi bavua 42 000.​—Balumbuluishi 12:2-6.

Lutatu kayi mu Isalele tshikondo atshi! Mvita ivua balumbuluishi bu mudi Oteniele, Ehuda, Balaka ne Gideona batshimune yakapetesha Isalele ditalala. Kadi musangu eu Bible kena wakula bua ditalala to. Udi wamba patupu ne: ‘Yefeta wakalumbuluisha bena Isalele bidimu bisambombo. Pashishe Yefeta, muena Gilada, wakafua, bakamujika mu umue wa misoko ya bena Gilada.’​—Balumbuluishi 3:11, 30; 5:31; 8:28; 12:7.

Ndilongesha kayi ditudi tupetela ku muyiki eu? Ndia ne: nansha muvua nsombelu mujima wa Yefeta muwule ne ntatu, uvua anu mulamate Nzambi. Muena bukitu eu wakatela dîna dia Yehowa pavuaye uyikila ne bakulu ba mu Gilada, ne bena Amona, ne muanende wa bakaji, ne bena Efelayima ne pakenzaye mutshipu wende. (Balumbuluishi 11:9, 23, 27, 30, 31, 35; 12:3) Nzambi wakabenesha Yefeta bua didifila kudiye pakamuangataye yeye ne muanende wa bakaji bua kuyisha ntendelelu mulelela kumpala. Tshikondo tshivua bantu bakuabu balekele mikenji ya Nzambi, Yefeta yeye uvua uyitumikila. Newikale utumikila pebe Yehowa misangu yonso anu bu muakenza Yefeta anyi?

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 5 Bena Amona bavua bantu ba tshikisu tshikole. Panyima pa bidimu muinshi mua 60, bavua bakana bua kutonkona muena Gilada yonso dîsu dia ku dia balume. Muprofete Amosa wakakula yeye bua tshikondo tshivuabu bapanda bamamu bena Gilada mafu bua kupatula bana bavua munda.​—1 Samuele 11:2; Amosa 1:13.