Bible mmulue mukanda kumbukila ku mivungu kuya ku kodekse

MUNKATSHI mua bidimu bia bungi, bantu bavua bafundila malu abu miaba mishilashilangane. Ku kale, bafundi bavua bafunda malu abu pa mabue manene avuabu basonga anyi bibaka bua kuvuluija bantu bualu, pa mabue a patupu, pa mabaya masonga, pa biseba bia nyama ne pa bintu bikuabu. Mu bidimu lukama bia kumpala, bantu ba ku Moyen Orient bakavua bafundila malu abu mu mivungu. Pashishe kutuadijabu kuafunda mu kodekse wakapingana pa muaba wa muvungu ne wakalua kushala tshintu tshivua bantu bonso bafundila malu abu. Kodekse uvua kabidi muambuluishe bikole bua Bible kutangalaka mu bantu. Kadi kodekse ntshinyi? Mmushindu kayi wakabuelaye mu bantu?

Kodekse ntshintu tshiakaluabu kuenza tshienze anu bu mudi mikanda itukadi nayi lelu eu. Uvua muenza ne bintu bienze bu mabeji mabunya bivuabu babumbakaja ne balamakaja muaba umue bu mabeji a mukanda. Bavua bafunda malu mu nseke yonso ibidi ya bintu bivua bu mabeji abi bivuabu bela tshizubu pa mutu bua kubilama. Kodekse ya ku ntuadijilu kayivua mifuanangane ne mikanda ya lelu menemene to. Kadi anu muvuabi bienzekele bintu bikuabu bidi bantu bapatule, bakashintulula kodekse, kumulengeja bilondeshile dijinga dia bavua bafundamu malu abu.

Tubaya, buanga bua kulaba pa mabaya ne biseba

Ku ntuadijilu, bavua batamba kuenza kodekse ne tubaya tulaba buanga. Bakapeta ku Herculanum (tshimenga tshiakabutuka pamue ne tshia Pompéi mu 79 pakatudika kapia ku mukuna wa Vésuve) malu mafunda pa tubaya tulamakaja luseke lumue lua mu bule ne nshinga. Mu kupita kua matuku, bakapingaja bintu bivua binefuke pa muaba wa tubaya etu. Bavua babikila kodekse anyi mikanda ya mushindu eu mu Latin ne: membranae (anyi biseba), bualu bavua bayenza ne biseba bu mabeji.

Imue kodekse ivua milale bidimu bia bungi menemene ngivua mienza ne tshisonsa tshia ntupu (papyrus). Kodekse ya kale ya bena Kristo idi mimanyike matuku etu aa nyivuabu benze ne ntupu (papyrus) ne balamine bimpe mu bimue bitupa bia mu ditunga dia Ejipitu bitu anu ne minanga. *

 Tshivuabu banange mmivungu anyi nkodekse?

Bidi bimueneka ne: bena Kristo bavua bobu nangananga ne mivungu too ne pabuipi ne ku ndekelu kua bidimu lukama bia kumpala. Kumbukila ku ndekelu kua bidimu lukama bia kumpala too ne ku bidimu bia nkama ibidi kuvua dikokangana pankatshi pa banangi ba kodekse ne banangi ba mivungu. Banangi ba mivungu bavua bamona bikale bualu bukole bua kulekelabu bilele biabu bia kale bikavuabu baditekele mu malu a mivungu. Kadi elabi meji bua lutatu luvuabu nalu bua kubala muvungu. Bavua batamba kuenza muvungu ne ntupu (papyrus) anyi ne biseba bia nyama bungi kampanda benda babilamakaja bua kushalabi bu tshimukaba tshile tshivuabu balua kujinga tshikutu. Bavua bafunda malu makosolola mu milongo mu milongo mu tshibadi tshia pa mutu pa muvungu. Bua kubala, mubadi uvua uvungulula muvungu bua kukeba muaba uvuaye musue kubala. Kunyima kua dibala diende, uvua uuvunga kabidi. (Luka 4:16-20) Misangu ya bungi, bualu bumue patupu pavuabu babufunda buvua bulomba mivungu ya bungi, ipangisha mene ne mua kuyikuata bipepele. Nansha mudibi bimueneka ne: bena Kristo ba mu siekele muibidi bavua basue bikole kutentuila Dîyi dia Nzambi mu kodekse, bantu bakatungunuka ne kuenza mudimu ne mivungu bidimu nkama ne nkama. Kadi bamanyi ba mianda badi bamba ne: mudimu uvua bena Kristo benza ne kodekse wakambuluisha bikole bua bantu ba miaba yonso kumuanyishabu.

Kodekse mmumueneke ne: uvua muimpe bua malu a bungi bu mudi: bungi bua malu avuabu bafundamu, mupepele bua kuenza nende mudimu ne bua kumuambula. Nansha muvua bamue bantu bamone buimpe bua kodekse tshikondo atshi, ba bungi kabavua balekele mivungu lukasa to. Kadi mu kupita kua bidimu malu a bungi akenzeja bantu aba bua kunanga kodekse kupita mivungu.

Tudi tumona ne: mu kodekse bavua bafundamu malu a bungi kupita mu mivungu, kadi adia muaba mukese. Tshilejilu mu kodekse, bavua mua kufundamu malu mu nseke yonso ibidi ya dibeji, bikumbana mua kusangisha malu a mu mikanda ya bungi mu mukanda umue. Bilondeshile bamue bantu, mushindu uvuabu bapeta bipepele miaba ya kubala mu kodekse uvua musake bena Kristo ne bantu bu mudi banzuji bua kuanyisha kodekse. Bena Kristo bavua bamona ne: kuikala ne mikanda mifunda mu tshikepeshilu anyi anu ne liste wa mvese ya mu Bible muakaja bimpe patupu nkutambe buimpe. Kabidi kodekse uvua muenza ne tshizubu tshivua misangu mivule tshia dibaya, ke bualu kayi uvua ulala matuku a bungi kupita mivungu.

Kodekse ivua kabidi mipepele bua muntu kudibadila yeye nkayende. Ku ndekelu kua siekele muisatu, mikanda ya mu bukese ya biseba ya Evanjeliyo ikavua kudi bantu bavua badiamba muvuabu bena Kristo. Katshia anu ku dîba adi, mbapatule Bible mijima binunu ne binunu anyi bimue bitupa bia Bible bienza anu mushindu uvua kodekse.

Mu matuku etu aa, biamu bia bungi mbipepejile bantu mushindu wa kufikabu lukasa ku dibala anyi diumvua mêyi a Nzambi a mu Bible. Udi mua kubadila mêyi a mu Bible lelu mu ordinatere, mu bande ya bisanji, anyi mu Mukanda wa Nzambi. Nansha wewe ubadila Bible mu ordinatere anyi muaba kayi, mbimpe unange Dîyi dia Nzambi ne wikale welangane meji a bualu buadi dituku dionso.​—Musambu 119:97, 167.

[Mêyi adi kuinshi]

[Bimfuanyi mu dibeji 15]

Kodekse mmuambuluishe bikole bua kulua kupatulabu Bible