Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malu manene a mu mukanda wa Muadi

Malu manene a mu mukanda wa Muadi

Dîyi dia Yehowa didi ne muoyo

Malu manene a mu mukanda wa Muadi

MUPROFETE YELEMIYA udi umona mudi mukenji wa dinyoka uvuaye mumanyishe bidimu 40 ukumbana. Mmunyi mudi muprofete eu umvua padiye umona tshimenga etshi tshivuaye munange bikole tshibutuka? Mêyi a ntuadijilu a mukanda wa Muadi mu Bible wa Septante wa mu tshiena Greke adi aleja ne: “Yelemiya uvua musombe udila, ne muadi eu uvua bua Yelushalema.” Mukanda eu mufunda mu 607 kumpala kua Yezu udi umvuija kanyinganyinga kakole kavua naku muprofete, bualu utshivua muvuluke muakatshintshimikabu Yelushalema ngondo 18 ne kumubutulabu. (Yelemiya 52:3-5, 12-14) Kakuena tshimenga tshikuabu mu mianda ya bantu tshikadibu bajinge ne mêyi adi alenga ku muoyo mushindu eu to.

Mukanda wa Muadi mmuenza ne nshapita anyi tusala tutanu. Tusala tunayi tua ntuadijilu mmêyi a didila nawu; kitanu ndilomba anyi disambila. Tusala tunayi tua ntuadijilu tudi ne tshiambilu tshionso tshituadija ne dileta dia mu alfabe wa tshiena-Ebelu bilondeshile mudi maleta 22 aa malondangane. Nansha mudi nshapita muitanu muikale ne mvese 22 ipetangana ne bungi bua maleta a alfabe wa tshiena-Ebelu, kena ne biambilu bituadija ne maleta malondangane to.

‘MÊSU ANYI ADI MUULE TENTE NE BINSONJI’

(Muadi 1:1–2:22)

‘Monayi musoko wakadi tente ne bantu mudiwu mushale mutupu! Wowu wakadi munene munkatshi mua bisamba bia bantu wakulua bu mukaji wa mu lufuila! Wowu wakadi mukalenge mukaji munkatshi mua misoko mikuabu ya buloba ukadi uyilambula!’ Aa ke mêyi adi muprofete Yelemiya utuadija nawu muadi bua Yelushalema. Udi umvuija tshidi dikenga edi dikuatshile Yelushalema, wamba ne: ‘Yehowa wakumukengesha bua kuvulangana kua malu mabi ende.’​—Muadi 1:1, 5.

Yelushalema mufuanyikija ne mukaji udi mufuishe mulume ne bana udi webeja ne: ‘Dikenga dikuabu didiku didi bu dikenga diakunkengeshabu nadi anyi?’ Udi ulomba Nzambi bua baluishi bende wamba ne: ‘Mibi yabu yonso imueneke ku mêsu kuebe, ubenzele bobu bu muwakungenzela meme bua ditomboka dianyi dionso; bua mikemu yanyi idi mivule, mutshima wanyi wakupanga.’​—Muadi 1:12, 22.

Yelemiya udi wamba ne kanyinganyinga kuonso ne: ‘Yeye [Yehowa] wakupempa lusengu luonso lua Isalele mu tshiji tshiende tshikole; wakumbusha tshianza tshiende tshia balume kudibu kumpala kua bena lukuna babu. Wakuosha nseke yonso ya Yakoba bu kapia kadi katangadika kosha bintu bionso bidi pabuipi naku.’ Bua kumvuija bukole bua dibungama didiye nadi, muprofete eu udi udila ne: ‘Mêsu anyi adi muule tente ne binsonji, mutshima wanyi udi unyingalala; mutshima wanyi wakupandika.’ Nansha bantu badi bapita mu njila badi bakema bamba ne: ‘Ke musoko wakadibu babikila ne: Mulengele tshishiki, disanka dia ba pa buloba bonso anyi’?​—Muadi 2:3, 11, 15.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

1:15—Mmunyi muvua Yehowa ‘mudiate muana mukaji wa Yuda bu mudibu badiata tumuma tua mvinyo mu tshikaminu’? Pavua bena Babulona babutule tshimenga etshi tshidibu bafuanyikije ne muana mukaji, bakela mashi mapite bungi panshi bienze bu mutu mvinyo upueka padibu badiata tumuma tua mvinyo mu tshikaminu. Yehowa ukavua mumanyishe bualu ebu ne mulekele bua buenzeke, nanku tudi mua kuamba ne: uvua ‘mudiate tumuma tua mvinyo mu tshikaminu.’

2:1—Mmunyi muvuabu ‘bakulule butumbi bua Isalele mu diulu ne kubupuekeshabu panshi’? Bu mudi ‘diulu dipite buloba kuikala mulu,’ mêyi aa ‘kupuekesha panshi’ adi umvuija dipuekesha dia bintu bibandile. “Butumbi bua Isalele” anyi lumu luende ne bukole bivuaye nabi patshivua Yehowa umuanyisha bikakuluka panshi pakabutulabu Yelushalema ne kushiyabu Yuda munda mutupu.​—Yeshaya 55:9.

2:1, 6—‘Ditanda dia muinshi mua makasa’ a Yehowa ne ‘tshitendelelu’ tshiende mbinganyi? Mufundi wa Misambu wakamba ne: ‘Tumuele mu muaba mudiye muikale, tumutendelele ku ditanda dia muinshi mua makasa ende.’ (Musambu 132:7) Nenku “ditanda dia muinshi mua makasa” didibu bakuila mu Muadi 2:1 didi dileja nzubu wa ntendelelu wa Yehowa anyi ntempelo wende. Bena Babulona ‘bakosha nzubu wa Yehowa’ bienze anu bu ne: uvua tshitanda anyi tshisasa tshia patupu mu budimi.​—Yelemiya 52:12, 13.

2:17—‘Ndîyi’ kayi dia pa buadi divua Yehowa mukumbaje bua Yelushalema? Bidi bimueneka ne: muaba eu badi balaya tshivuabu bambe mu Lewitiki 26:17, udi wamba ne: ‘Meme nengumushe mêsu anyi kunudi, nenupone kumpala kua bantu badi nenu lukuna; bantu badi nenu lukuna nebanukokeshe; nenunyeme tshianana bantu kabayi banji kunuipata.’

Malongesha adi atutangila:

1:1-9. Yelushalema udi udila bikole butuku, muikale ne binsonji ku matama ende. Biibi biende mbishale munda mutupu, ne bakuidi bende badi batua mikemu. Bansongakaji bende batshidi tumama badi ne kanyinganyinga ne Yelushalema muine udi mu dibungama dikole. Bua tshinyi? Bualu Yelushalema mmuenze bubi bunene. Bukoya buende budi ku nzembe ya bilamba biende. Dishipa dia mikenji kadiena dipetesha disanka to, kadi didi dikebesha binsonji, mikemu, kanyinganyinga ne dibungama.

1:18. Misangu yonso idi Yehowa unyoka benji ba malu mabi, udi uleja mudiye muakane.

2:20. Bavua badimuije bena Isalele ne: pavuabu babenga kuteleja dîyi dia Yehowa, bavua ne bua kupeta milawu bu mudi wa kudia ‘munyinyi wa bana babu ba balume ne bana babu ba bakaji.’ (Dutelonome 28:15, 45, 53) Kubenga kutumikila Nzambi ndipanga dia meji!

‘KUJIBIKI MATSHI EBE KU KUPUMUNA KUANYI’

(Muadi 3:1–5:22)

Mu Muadi nshapita 3, badi babikila tshisamba tshia Isalele ne: “muntu.” Nansha mudi muntu eu mu dikenga dikole, udi wamba ne: “Yehowa udi ne luse kudi badi bamuindila, kudi udi umukeba.” Udi usambila Nzambi mulelela wamba ne: ‘Wewe wakumvua dîyi dianyi ne kujibiki matshi ebe ku kupumuna kuanyi, ku muadi wanyi mene.’ Udi ulomba Yehowa bua atangile bipendu bia baluishi, wamba ne: ‘Yehowa, wewe neubafute difutu bu mudi mudimu wa bianza biabu.’​—Muadi 3:1, 25, 56, 64.

Yelemiya udi uleja kanyinganyinga kende kakebesha kudi makenga adi makuate Yelushalema mu ngondo 18 ivuabu bamutshintshimike ne udila ne: ‘Dikenga diakukuata muana mukaji wa bana betu bua mibi yende didi dipita dikenga diakukuata musoko wa Sodoma bukole, musoko wakabutulabu mu kuvinya kua dîsu, kauyi ne tshianza tshia muntu tshiulenga.’ Yelemiya udi utungunuka wamba ne: ‘Diakalengele dia badi bashipibue ku muele wa mvita didi dipita dia badi bashipibue ne nzala buakane; bua badi baleuka, bateketa teketee, bualu bua kabena ne bintu bia mu madimi.’​—Muadi 4:6, 9.

Nshapita muitanu udi uleja bantu ba mu Yelushalema bu badi bakula. Badi bamba ne: ‘Yehowa, uvuluke bualu buakutukuata; tangila, umone bu mutudi bakuatshike bundu.’ Padibu bamba bua makenga abu apa, badi balomba ne: ‘Yehowa, udi mushikame mu nkuasa webe wa butumbi tshiendelele; nkuasa webe wa butumbi udiku ku bikondo ne bikondo. Utupingaje kuudi kabidi, Yehowa, ne tuetu netupingane; utulengejile matuku etu bu muakadiwu diambedi.’​—Muadi 5:1, 19, 21.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

3:16—Mêyi aa ne: ‘Wakutshibula menu anyi ne nsoka mikese’ adi umvuija tshinyi? Mukanda mukuabu udi wamba ne: “Pavua bena Yuda mu njila batangile mu bupika, bavua benzejibue bua koshela mampa abu mu bina biumbula mu buloba, ke bualu kayi mampa abu avua ne nsoka.” Muntu uvua udia mampa a mushindu eu uvua mua kutshibula mênu ende.

4:3, 10—Bua tshinyi Yelemiya udi ufuanyikija ‘muana mukaji wa bana [babu]’ ne ‘mfiondo ya mu tshipela’? Yobo 39:16 udi wamba ne: nyunyu wa mfiondo ‘udi wenzela bana bende bibi bitambe, bu badi kabayi bande mene.’ Tshilejilu, kunyima kua mfiondo mumane kutoya mayi, udi umbuka mu disua uya kusomba ne mfiondo mikuabu mikaji padi mfiondo mulume ushala ulama bana. Kadi ntshinyi tshidi tshienzeka padi nyunyu eyi imona njiwu? Yonso ibidi mulume ne mukaji idi ibuka ipatuka, ishiya bana bayi. Mu tshikondo tshivua bena Babulona bajingile Yelushalema, bua bukole bua nzala bamamu bavua mua kuikala ne luse ke bavua balue ne tshikisu kudi bana babu anu bu nyunyu ya mfiondo mu tshipela. Abi bivua bishilangane bikole ne mushindu utu mibuabua ikuba bana bayi.

5:7—Yehowa utu ubadila bantu malu mabi a batatuabu anyi? Tòo, Yehowa katu unyoka buludiludi bantu bua mibi ya batatuabu to. Bible udi wamba ne: ‘Buonso buetu, muntu ne muntu, neabadile malu ende kudi Nzambi.’ (Lomo 14:12) Kadi bipeta bia malu mabi bidi mua kutungunuka ne kukuata too ne bantu ba bipungu bidi bilonda. Tshilejilu, bua ditendelela mpingu dia bena Isalele wa kale, biakamueneka bikole menemene nansha bua bena Isalele ba lulamatu bua kulondabu njila muakane.​—Ekesode 20:5.

Malongesha adi atutangila:

3:8, 43, 44. Pavua makenga makuate Yelushalema, Yehowa wakabenga kuteleja miadi ivua bena mu tshimenga etshi badila bua kubambuluisha. Bua tshinyi? Bualu bantu aba bavua ne bupidia ne bakabenga kunyingalala bua mibi yabu. Bituasua bua Yehowa andamune masambila etu, tudi ne bua kumutumikila.​—Nsumuinu 28:9.

3:20. Yehowa, ‘Mutambe Bunene wa pa mutu pa buloba bujima,’ mmubandile mulu bikole menemene, ke bualu kayi udi ne bua kuinama bua “kumona diulu ne buloba.” (Musambu 83:18; 113:6) Nanku, Yelemiya uvua mumanye bimpe mudi Yehowa Wa-Bukole-buonso witaba bua kuinama pa mutu pa bantu bende, mbuena kuamba ne: bua kupuekelela too ne pa tshipidi tshidibu bua kubakankamija. Tudi ne disanka bua mudi Nzambi mulelela kayi anu wa bukole buonso ne wa meji onso patupu, kadi muikale kabidi mudipuekeshi!

3:21-26, 28-33. Mmunyi mutudi mua kutantamena nansha ntatu mikole? Yelemiya udi utuambila tshia kuenza. Katuena ne bua kupua muoyo ne: Yehowa udi mubanji mu luse lujalame. Tudi kabidi ne bua kuvuluka ne: dikala dietu ne muoyo mbualu bua mushinga butudi ne bua kuikadila ne ditekemena, ne tudi ne bua kuindila ne lutulu lupandu lua Yehowa katuyi tudiabakena. Kabidi, tudi ne bua ‘kutua mishiku [yetu] mu buloba,’ mmumue ne: kuitaba makenga ne budipuekeshi buonso bamanye ne: Nzambi kena mua kualekela kakuyi bualu buimpe budiye mualekele to.

3:27. Kupeta mateta bua ditabuja ku bunsonga kudi mua kumvuija kutantemena ntatu ne tuseku. Kadi ‘mbimpe bua muntu ambule biende mutshi wa tshikokedi mu bunsongalume buende.’ Bua tshinyi? Bualu padi muntu wambula mutshi wa makenga ku bunsonga, udi udilongolola bua kutantamena ntatu ku bukulakaje buende.

3:39-42. Ki mbimpe bua tuetu ‘kutontolola’ anyi kudilakana patudi tukenga bua mpekatu yetu to. Pamutu pa kudiabakena bua ntatu idi mifumine ku malu mabi etu, mbimpe ‘tukebulule mu mitshima yetu, tumanye njila itudi tuendela, tupingane kudi Yehowa kabidi.’ Mbia meji bua tuetu kunyingalala ne kuakaja njila yetu.

Eyemena Yehowa

Mukanda wa Muadi udi uleja muvua Yehowa umona Yelushalema ne buloba bua Yuda kunyima kua bena Babulona bamane kosha tshimenga etshi ne bashiye ditunga munda mutupu. Mêyi a ditaba nawu bubi buabu adimu adi aleja patoke ne: ku mêsu kua Yehowa, bubi bua tshisamba tshiende ke buvua bukebeshe makenga au. Tusala tufundisha ku nyuma muimpe tudi mu mukanda eu tudi kabidi ne mêyi adi aleja dieyemena Yehowa ne dijinga dia kupingana mu njila muakane. Nansha muvua bantu ba bungi ba mu tshikondo tshia Yelemiya kabayi ne dijinga edi, aa ke meji avua nawu Yelemiya ne bantu bavua bashale bavua badilengeje.

Mushindu uvua Yehowa umona tshivua tshifikile Yelushalema mudibu baleje mu mukanda wa Muadi udi utulongesha malu abidi a mushinga. Bua kumpala: dibutuka dia Yelushalema ne Yuda didi ditusaka bua kutumikila Yehowa ne didi ditudimuija bua kubenga kupua disua diende muoyo. (1 Kolinto 10:11) Dilongesha dibidi didi mu tshilejilu tshia Yelemiya. (Lomo 15:4) Nansha pavua muprofete eu uvua mubungame umueneka mushikile kayi ne tshikuabu tshia kuenza,wakanyemena kudi Yehowa bua amupandishe. Mbia mushinga bua tuetu kueyemena Yehowa ne Dîyi diende ne muoyo mujima!​—Ebelu 4:12.

[Tshimfuanyi mu dibeji 9]

Muprofete Yelemiya wakamona muakakumbana mukenji wa dinyoka uvuaye mumanyishe

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Bakateta ditabuja dia Bantemu aba ba mu Corée bua dibenga kubuelakana diabu mu malu a panu