Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

‘Difukibua dietu didi dikemesha’

‘Difukibua dietu didi dikemesha’

‘Difukibua dietu didi dikemesha’

‘Difukibua dianyi didi dinkemesha.’​—MUSAMBU 139:14.

1. Bua tshinyi bantu ba bungi badi bela meji bimpe badi bitaba ne: Nzambi ke udi mufuke bintu bidi pa buloba?

DIULU ne buloba mbiûle tente ne bifukibua bia dikema. Mmunyi mudibi bifike ku dikalaku? Bamue bantu badi bela meji ne: tudi mua kupeta diandamuna katuyi tuakula bua Mufuki wa meji. Bakuabu pabu badi bamba ne: tuetu katuyi bakule bua Mufuki, katuakufika ku dimanya bintu bifuka bidi bitunyunguluke to. Badi bamba ne: bintu bidi pa buloba mbishilangane bikole, bidi mishindu kabukabu ne tudi mua kuamba ne: mbienza mu mushindu udi ukemesha, bileja mudibi kabiyi bilue ku mpukapuka to. Bua bantu ba bungi, too ne bamue bena malu a siyanse, kudi malu adi ajadika ne: bintu bidi mu diulu ne pa buloba mbienza kudi Mufuki wa meji, wa bukole ne wa malu mimpe. *

2. Ntshinyi tshivua tshisake Davidi bua kutumbisha Yehowa?

2 Mukalenge Davidi wa Isalele wa kale uvua pende mujadike ne: Mufuki mmuakanyine butumbi bua bintu bia dikema bidiye muenze. Nansha muvua malu a siyanse kaayi manji kuya kumpala mu tshikondo tshia Davidi bu mudiwu lelu, wakafika ku dimona ne: mmunyunguluka kudi bintu bimpe bitambe bidi Nzambi mufuke. Wakatangila anu mushindu udi mubidi wende ne yeye kumona ne: Nzambi udi ne bukole bua kufuka bintu bia mishindu yonso. Wakafunda ne: ‘Ndi nkusakidila, bualu bua difukibua dianyi didi dilengeja meji a mua kukunemeka bikole, didi dinkemesha. Midimu yebe yonso idi malu a kukema; mutshima wanyi udi mumanye bualu ebu bimpe.’​—Musambu 139:14.

3, 4. Bua tshinyi mbimpe bua yonso wa kutudi kuelaye meji bikole bua midimu ya Yehowa?

3 Davidi uvua mufike ku dipeta ditabuja dikole edi bualu uvua wela meji bikole. Lelu eu, mu malongesha adibu balongesha mu tulasa ne adibu bafunda mu mikanda ne ku bisanji mmûle tente ne malu a dishima pa bidi bitangila kudi muntu mufume. Bua tuetu kuikala ne ditabuja bu dia Davidi, tudi petu ne bua kuela meji bikole. Katuena mua kulekela bantu bakuabu bela meji pa muaba wetu nangananga bua malu adi atangila dikalaku dia Mufuki.

4 Kabidi, kutangila bintu bidi Yehowa mufuke kudi kukolesha dianyisha dietu kudiye ne kutufikisha ku ditaba ne: neakumbaje malu adiye mulaye. Patudi tutangila bintu mushindu eu tudi tufika ku dimanya Yehowa bimpe menemene ne ku dimuenzela mudimu. Tuanji kumonayi mudi bena siyanse ba lelu bafike ku ditaba pabu bu Davidi ne: ‘tudi bafukibue mu mushindu wa dikema.’

Dikola dia mubidi wetu didi dikemesha

5, 6. (a) Muoyo wa yonso wa kutudi uvua mutuadije mushindu kayi? (b) Tuonyi tuetu tudi ne mudimu kayi?

5 ‘Wewe wakafuka bitupa bianyi bia munda mua mubidi, wakalamakaja bitupa bianyi bia mubidi mu difu dia mamuanyi.’ (Musambu 139:13) Muoyo wa muntu utu utuadija mu difu dia mamuende ne katupa kakese kamue (selile) kadi kashadile bikole menemene too ku tshitudilu tshidi ku ndekelu kua tshiambilu etshi. Katupa aka kakese kadi kamuenekela anu ku biamu binene kadi ditanda dinene didi dipatula bintu mu bukese. Kadi kakola ne lukasa luonso. Ku ndekelu kua ngondo ibidi, muana ukadi ne bitupa binene bia mubidi wende mu difu dia mamuende. Ku bitupa ebi kudi tuonyi. Patu muana uledibua, tuonyi tuende tudi ne bukole bua kutata mashi ende, tumbushamu bintu bidi kabiyi ne mushinga ne mâyi padiwu mapite bungi ne tulama anu bintu bidi bidisha mubidi. Padi tuonyi tuetu tuonso tubidi tuikale tuimpe, tudi ne bukole bua kutata litre mipite pa 5 ya mâyi mu mashi a mubidi wa muntu mukole ku minite 45 yonso.

6 Tuonyi tuetu tudi kabidi ne mudimu wa kulama bintu bimpe bidi mu mashi, aside udimu ne luendu luimpe lua mashi. Tudi kabidi tuenza midimu mikuabu ya bungi mimpe, bu mudi kukudimuna vitamine D mu mushindu mukuabu udiye mua kuambuluisha mifuba bua kukolayi bimpe ne kupatula ormone (érythropoïétine) udi wambuluisha mifuba bua kupatulayi tubule tukunze anyi globile mikunze. Nunku “mushindu udi tuonyi tuambuluisha mubidi” udi ukemesha bantu bikole. *

7, 8. (a) Umvuija mutu muana ukola mu difu. (b) Mmu mushindu kayi mudi dikola dia muana mu difu dienzekela “munda mua buloba”?

7 ‘Mifuba yanyi kayivua mikusokome, pavuabu bamfuke mu musokoko, benze mubidi wanyi munda mua buloba.’ (Musambu 139:15, MMM) Katupa kakese (selile) ka ku ntuadijilu kadi kadikosolola mu tutupa tukuabu, tutupa etu patu tutungunuka ne kudikosolola. Mu matuku makese, tutupa etu tudi tushilangana ku midimu yatu, etu tulua tua mijilu, tukuabu tua bongo, tunga tua misunyi, tua dikoba, anu nanku. Tutupa tua mudimu wa muomumue tudi tukuatakana ne tuenza tshitupa kampanda tshia mubidi. Tshilejilu, padibu bimita muana, mu lumingu luisatu mifuba ya mubidi wende mujima idi ituadija kuenzeka. Padiye ukumbaja mbingu 7 ne ulua bule bua santimetre 2,5 mishindu ya mifuba pa kuamba yonso 206 ya muntu mukole, ikadiku nansha mudiyi kayiyi mianji kukolakana.

8 Didiunda didi dikemesha edi didi dienzeka munda mua mamu, muntu kayi udimona bienza anu bu ne: mbadisokoke muinshi mua buloba. Kabidi bantu ki mbamanye malu makuabu a bungi atu enzeka padi muana ukola mu difu dia mamuende to. Tshilejilu, ntshinyi tshidi tshisaka tutupa tutambe bukese tua mu selile bua kuenza bua ishilangana ne mikuabu ku bidimu? Pamuapa bena malu a siyanse nebafike ku dimanya bualu ebu mu matuku adi kumpala, kadi anu bu mukavua Davidi mumane kumona, Mufuki wetu Yehowa mmumanye bionso ebi.

9, 10. Mmunyi mudi malu a dikola dia bitupa bia mubidi wa muana “mafunda mu mukanda” wa Nzambi?

9 ‘Mêsu ebe akumona bitupa bia mubidi wanyi kabiyi bianji kulamakana. Matuku anyi onso akadi mafunda mu mukanda webe, matuku mene awakapangadija bua meme ngikale ne muoyo, diambedi dituku dimue dia munkatshi muawu kadiyi dianji kuikalaku.’ (Musambu 139:16) Selile wa ku ntuadijilu utu ne bintu bionso bua mubidi mujima anu bu plan muenza. Plan eu ke udi ufikisha muana ku dikola mu difu too ne ku ngondo tshitema, padiye uledibua too ne padiye ukumbaja bidimu 20 ne padiye ulua muntu mukole. Mu matuku onso aa, mubidi wetu udi upitshila mu bitupa bishilangane, bionso ebi anu mukavuabi bidianjila kulongolola mu selile wa ku ntuadijilu.

10 Davidi kavua mumanye selile ne tutupa tutambe bukese tudimu nansha, kavua nansha ne tshiamu tshia microskope to. Kadi wakafika ku dimona ne: dikola dia mubidi wende didi dileja muvuadi didianjila kulongolola bu didi dilonda plan kampanda muenza bimpe. Davidi uvua mua kuikala mumanye amue malu a mudi muana ukola mu difu, nunku wakela meji ne: muana udi ukola mu tshitupa tshionso bilondeshile mushindu kampanda mudianjila kulongolola bimpe ne anu mu tshikondo tshijadika. Nunku wakamba ne: malu adi enzeka mu matuku onso adi muana munda mua mamuende akavua bu “mafunde mu mukanda” wa Nzambi.

11. Ntshinyi tshidi tshienza bua ne: tuikale ne tshimuenekelu tshitudi natshi etshi?

11 Lelu eu, tudi bamanye ne: bintu bitudi bapiane kudi baledi betu anyi bankambua betu bu mudi bule, difuanangana, mêsu ne mubidi wa dikoba ne makuabu malu a bungi bidi mu tutupa tukese tua selile. Selile yonso udi ne tutupa tukese tupite makumi a binunu, ne katupa kuonso paku kadi munkatshi mua tutupa tudi tuenza tshidibu babikila ne: ADN (Acide désoxyribonucléique). Mubidi wa muntu yonso udi ukola ne udiunda bilondeshile malu adi “mafunda” ADN wende. Misangu yonso selile yetu idi idikosolola bua kulela mipiamipia anyi kupingana pa muaba wa mikuabu ikadi ya kale, ADN wetu udi wenzeja bua malu adi mu selile eu ikala a muomumue ne adi mu selile eyi yonso bua tumone mua kuikala ne muoyo ne kushala anu ne tshimuenekelu tshiakatulelabu natshi. Bualu ebu budi buteleja ne: Mufuki wetu wa mu diulu udi ne bukole ne meji a bungi.

Lungenyi luetu ludi lukemesha

12. Ntshintu kayi tshia pa buatshi tshidi tshienza ne: muntu ikale mushilangane bikole ne nyama?

12 ‘Nzambi, mona mudi meji ebe mikale a mushinga mukole kundi! Mona mudi bungi buawu bupite bunene! Bu meme muabale, akadi kupita lusenga bungi.’ (Musambu 139:17, 18a) Nyama mmifukibue payi mu mushindu wa dikema, ne imue ya kudiyi idi ne mushindu wa kuenza amue malu adi muntu kayi mua kuenza. Kadi Nzambi mmupeshe muntu tshieledi tshia lungenyi tshipita tshia nyama yonso. Mukanda mukuabu wa malu a siyanse udi wamba ne: “Nansha mutudi tuetu bantu bafuanangane ne bifukibua bikuabu bidi pa buloba apa mu malu a bungi, anu tuetu nkayetu ke badi ne bukole bua kuakula ne kuela meji. Anu tuetu bantu ke badi badienzeja bua kumanya mushindu udi mubidi wetu muenza. Mushindu udibu batufuke” Malu a mushindu eu ke avua Davidi mua kuikala welela meji.

13. (a) Mmunyi muvua Davidi mua kufika ku diela meji bua malu a Nzambi? (b) Mmunyi mutudi mua kumuidikija?

13 Kadi bualu budi ne mushinga mukole, tudi bashilangane ne nyama bikole bualu tuetu tudi bamanye mua kuela meji bua malu a Nzambi. * Dipa edi dia pa buadi didi dileja ne: tudi benza mu ‘tshimfuanyi tshia Nzambi.’ (Genese 1:27) Davidi wakenza mudimu bimpe ne dipa edi. Wakela meji bua malu adi ajadika ne: Nzambi udiku ne bua ngikadilu yende mimpe idi imuenekela ku bintu bidi pa buloba. Davidi uvua kabidi ne mikanda ya kale ya mu Mifundu Minsantu ivua ne malu a kudi Nzambi adi amutangila yeye muine ne midimu yende. Malu avua Nzambi mufundishe ne nyuma wende aa akambuluisha Davidi bua kumanya meji ende, tshidiye yeye muine ne malu adiye mulongolole bua kuenza. Davidi wakafika ku ditumbisha Mufuki wende bualu uvua wela meji bua malu a mu Mukanda wa Nzambi, bua bintu bidiye mufuke ne bua mushindu uvuaye umuenzela malu.

Tshidi ditabuja dilomba

14. Bua tshinyi katuena anu ne bua kumanya kalu ne kalu konso pa bidi bitangila Nzambi bua kushisha kumuitabuja?

14 Pavua Davidi utamba kutangila bintu bivua Nzambi mufuke ne ubala Mukanda wa Nzambi, uvua ufika ku ditaba ne umanya bimpe mudi Nzambi ne dimanya ne bukole bivuaye kayi mua kumvua to. (Musambu 139:6) Bidi nanku buetu tuetu. Katuakufika ku dimanya kalu ne kalu konso pa bintu bidi Nzambi mufuke to. (Muambi 3:11; 8:17) Kadi dimanya dia Nzambi didi ‘dimuenekela’ mu Mukanda wa Nzambi ne ku bintu bidi mu diulu ne pa buloba didi mua kuambuluisha bantu ba muaba yonso badi bamukeba ne muoyo mujima bua kupeta ditabuja didi ne bishimikidi bijalame.​—Lomo 1:19, 20; Ebelu 11:1, 3.

15. Umvuija mudi ditabuja ne malanda etu ne Nzambi bienda pamue.

15 Kuikala ne ditabuja kakuena kumvuija anu kuitaba ne: bantu ne bintu bidi mu diulu ne pa buloba mbifuka kudi Mufuki wa meji nansha. Kudi kabidi kumvuija kuitaba ne: Yehowa mmuntu udi musue bua tumumanye ne tuikale nende mu malanda mimpe. (Yakobo 4:8) Tuanji kuelabi meji bua dieyemena ditu nadi muana kudi tatuende udi mumunange. Muntu yeye ubenga ne muoyo mujima ne: tatuebe kêna mua kukuambuluisha pawikala mu dikenga, pamuapa kuakufika ku dimuitabijija ne: tatuebe mmuntu wa kueyemena to. Kadi bikale malu akadi tatuebe mukuenzele makujadikile ne: udi tatu wa bienzedi bimpe, kuakuelakana bua kuamba ne: neakuambuluishe to. Bia muomumue, tudi tufika ku dieyemena Yehowa patudi tulonga Mukanda wa Nzambi, tutangila bintu bidiye mufuke ne tumona mudiye wandamuna ku masambila etu. Bidi bitusaka bua kukeba mua kumumanya bikole ne kumutumbisha ne muoyo mujima bua kashidi ne tshiendelele. Ke bualu bua mushinga budi yonso wa kutudi ne bua kuenza.​—Efeso 5:1, 2.

Tukebayi bulombodi bua Mufuki wetu

16. Malanda avua Davidi mudie ne Yehowa adi atulongesha tshinyi?

16 ‘Nzambi, utangile munda muanyi, umanye mutshima wanyi. Untete, umanye meji anyi. Umone ne malu mabi adi munda muanyi, undombole mu njila wa tshiendelele.’ (Musambu 139:23, 24) Davidi uvua mujadike ne: Yehowa mmumumanye bimpe menemene, mumanye malu onso avuaye wela meji, wamba ne wenza. (Musambu 139:1-12; Ebelu 4:13) Ke bualu kayi wakadiumvua mu ditalala anu bu mutu muana udiumvua padiye mu maboko a tatuende udi mumunange. Davidi uvua wangata malanda ende ne Yehowa aa ne mushinga wa bungi ne uvua udienzeja bua kualama pa kuikala wela meji bikole pa midimu yende ne umusambila. Ke bualu kayi, misambu ya Davidi mivule bu mudi wa 139 mmasambila adiye muimba mu misambu. Kuela meji ne kusambila bidi mua kutuambuluisha petu bua kusemena kudi Yehowa.

17. (a) Bua tshinyi Davidi uvua musue bua Yehowa atangile munda muende? (b) Mmunyi mudi tshitudi tusungula bua kuenza ne budikadidi buetu ne bukole pa nsombelu wetu?

17 Bu mutudi bafukibue mu tshimfuanyi tshia Nzambi, tudi ne bukokeshi bua kudisunguila tshitudi basue kuenza. Tudi mua kusungula bua kuenza bimpe anyi bibi. Budikadidi ebu budi bulua ne bujitu; bualu nebatulumbuluishe bua bikadilu bietu. Davidi kavua musue bua bamuteke ku luseke lua bantu babi to. (Musambu 139:19-22) Kavua musue bua enze bubi budi mua kumunyingalaja. Bua dimanya kadiyi kuamba didi nadi Yehowa, Davidi wakamulomba ne didipuekesha dionso bua atangile munda muende ne amulombole mu njila udi ufikisha ku muoyo. Tuetu bonso tudi ne bua kusungula bua kuenza malu bimpe bualu mikenji ya bikadilu ya Nzambi idi itutangila bonso. Yehowa udi ulomba yonso wa kutudi bua kumutumikila. Patudi tumutumikila, tudi tudia nende bulunda ne tupeta masanka a bungi. (Yone 12:50; 1 Timote 4:8) Kuenda ne Nzambi ku dituku ne ku dituku kudi kutuambuluisha bua kuikala ne ditalala dia mu mutshima nansha patudi kumpala kua ntatu mikole.​—Filipoi 4:6, 7.

Tulondayi Mufuki wetu munene

18. Ntshinyi tshiakafika Davidi ku diamba pakatangilaye bintu bidi Nzambi mufuke?

18 Patshivua Davidi muana, uvua misangu ya bungi pambelu ulama mikoko. Mikoko ivua itangila panshi bua kudia, kadi yeye uvua utangila mulu. Butuku mu midima, Davidi uvua wela meji bua bunene bua diulu ne buloba ne tshidibi biumvuija. Wakafunda ne: ‘Diulu didi diamba butumbi bua Nzambi; bia mu diulu bibaluluke bidi bimuenesha midimu ya bianza biende. Dituku dimue didi diakulangana ne dikuabu dituku, ne butuku budi bumanyisha bukuabu lungenyi.’ (Musambu 19:1, 2) Davidi uvua mumanye ne: uvua ne bua kukeba ne kulonda muntu udi muenza bintu bionso ebi mu mushindu udi ukemesha. Ke tshitudi petu ne bua kuenza.

19. Ntshinyi tshidi bansonga ne bakulumpe mua kulongela ku ‘mushindu wa dikema utudi bafukibue’?

19 Davidi ukavua muenze tshia buena tshivua muanende Solomo mulue kubelela bansonga wamba ne: ‘Uvuluke Mufuki webe mu matuku a bunsongalume buebe. Utshine Nzambi, utumikile mikenji yende; ebu mbualu buonso budi muntu ne bua kuenza.’ (Muambi 12:1, 13) Davidi wakajingulula mudiye ‘mufukibue mu mushindu wa dikema’ anu patshivuaye muana. Dimanya dia bungi divua nadi Davidi diakamuambuluisha bua kuenza malu mimpe ne wakapeta masanka matuku ende onso a muoyo. Tuetu bonso, bansonga ne bakulumpe mua kutumbisha Mufuki wetu Munene ne kumuenzela mudimu, netupete masanka mpindieu ne mu matuku atshilualua. Bible udi ulaya bantu badi badienzeja bua kuikala mu malanda mimpe ne Yehowa ne badi batumikila mikenji yende ne: ‘Nebakuame mamuma too ne mu bununu buabu, nebikale mitshi miule tente ne mâyi ne idi mibishi tshiendelele, bua kulejabu bantu ne: Yehowa udi muakane.’ (Musambu 92:14, 15) Ndekelu wa bionso, netupete diakalenga dia kusankisha Mufuki wetu wa bintu bilenga bua kashidi ne tshiendelele.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 1 Tangila Réveillez-vous! wa dia 22 Kabalashipu 2004, mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.

^ tshik. 6 Tangila kabidi tshiena-bualu tshia “Les reins: des filtres essentiels à la vie,” mu Réveillez-vous! wa dia 8 Tshimungu 1997.

^ tshik. 13 Mêyi a Davidi adi mu Musambu 139:18b adi asua kumvuija ne: bikalaye uvua wenza dituku dijima too ne muvuaye ulala butuku anu ubala midimu ya Yehowa too ne muvuaye ubika mu dinda, bivua bishale bua kubala bivua kabidi bia bungi menemene.

Udi mua kumvuija anyi?

• Mmunyi mudi didiunda dia muana mu difu dileja ne: ‘tudi bafukibue mu mushindu wa dikema’?

• Bua tshinyi tudi ne bua kuela meji bua bintu bidi Yehowa mufuke?

• Mmunyi mudi ditabuja ne malanda etu ne Yehowa bienda pamue?

[Nkonko ya dilonga]

[Bimfuanyi mu dibeji 23]

Muana udi ukola mu difu dia mamuende bilondeshile malu akavua madianjila kulongolola

ADN

[Mêyi a dianyisha]

Muana mu difu: Lennart Nilsson

[Tshimfuanyi mu dibeji 24]

Anu bu mutu muana weyemena tatuende udi mumunange, tudi ne dieyemena kudi Yehowa

[Tshimfuanyi mu dibeji 25]

Kuela meji bua bintu bidi Yehowa mufuke kuakasaka Davidi bua kumutumbisha