Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malu manene a mu mukanda wa Yehezekele—Tshitupa I

Malu manene a mu mukanda wa Yehezekele—Tshitupa I

Dîyi dia Yehowa didi ne muoyo

Malu manene a mu mukanda wa Yehezekele​—Tshitupa I

TUDI mu tshidimu tshia 613 kumpala kua Yezu. Muprofete Yelemiya udi mu Yuda umanyisha ne dikima dionso dibutuka dia Yelushalema ne dia buloba bua Yuda. Nebukadanesâ mukalenge wa Babulona ukadi muye ne bena Yuda ba bungi mu bupika. Munkatshi muabu mudi nsonga Danyele ne balunda bende basatu, badi benza mudimu kua mukalenge wa bena Kasada. Bena Yuda ba bungi badibu baye nabu mu bupika badi ku muelelu wa musulu wa Kêba mu “buloba bua bena Kasada.” (Yehezekele 1:1-3) Yehowa kena ubashiya kabayi ne muntu udi ubanyisha mêyi ende. Udi upesha Yehezekele ukavua ne bidimu 30 mudimu eu bu muprofete.

Mukanda wa Yehezekele mufunda mu bidimu 22 bijima wakajika mu 591 kumpala kua Yezu. Yehezekele udi ne lubatshi lua bungi padiye uufunda. Udi uleja matuku majalame a malu a buprofete buende, ujadika too ne dituku ne ngondo ne tshidimu. Tshitupa tshia kumpala tshia mukenji wa Yehezekele ntshimanyine pa dikuluka ne dibutuka dia Yelushalema. Tshitupa tshibidi tshidi ne mêyi adi Yehowa upisha nawu bisamba bidi mutumba ne Yelushalema, ne tshia ndekelu tshidi tshiakula bua dijadikulula dia ntendelelu wa Yehowa. Tshiena-bualu etshi tshidi tshiakula bua malu manene a mu Yehezekele 1:1–24:27, mudi bikena kumona, mêyi a buprofete, ne bilejilu bia malu avua ne bua kufikila Yelushalema.

‘NGAKUKUTEKA BU MUDIMUIJI’

(Yehezekele 1:1–19:14)

Yehowa mumane kuleja Yehezekele tshikena kumona tshia nkuasa wende wa butumbi, wakamupa mudimu uvuaye ne bua kuenza. Yehowa wakamuambila ne: ‘Ngakukuteka bu mudimuiji kudi ba mu tshisamba tshia bena Isalele; nunku paumvua dîyi mukana muanyi, ubadimuije ne dîyi dianyi.’ (Yehezekele 3:17) Bua Yehezekele kumanyisha ditshintshimika dia Yelushalema ne ntatu ivuadi mua kulela, Yehowa wakamuambila bua kuenza manaya a bilejilu abidi. Yehowa wakakuila mukana mua Yehezekele bua buloba bua Yuda ne: ‘Monayi, meme, meme nemvuije muele wa mvita pambidi penu, nenshimbule bitendelelu bienu bidi pa mikuna.’ (Yehezekele 6:3) Wakambila bena mu ditunga edi ne: ‘Mulawu wakufika kunudi.’​—Yehezekele 7:7.

Mu tshidimu tshia 612, mu tshikena kumona, Yehezekele udi udimona ukadi ku Yelushalema. Udi umona malu mabialabiala enzeka mu ntempelo wa Nzambi! Padi Yehowa utuma biluilu biende bia mu diulu bua kufila dinyoka (baleja kudi “bantu basambombo”) bua kuleja bantomboji tshiji tshiende; anu bantu badibu batue ‘tshimanyinu pa mpala’ ke bikala mua kupanda. (Yehezekele 9:2-6) Kadi, badi ne bua kuanji kumuangalaja ‘makala a kapia’ (anyi mukenji wa Nzambi wa kabutu udi wosha bu kapia) pa mutu pa tshimenga tshia Yelushalema. (Yehezekele 10:2) Nansha ‘muikala Yehowa mua kuvuijila bantu babi makenga pa mutu pabu bua bienzedi biabu,’ udi ulaya bua kusangisha tshiakabidi bena Isalele bavua batangalake.​—Yehezekele 11:17-21.

Nyuma wa Nzambi udi upingaja Yehezekele ku Kasada. Dinaya kampanda didi dileja mukalenge Sedekiya ne bantu banyema mu Yelushalema. Yehowa udi wela baprofete ba mashimi balume ne bakaji patoke. Udi ubenga kabidi batendeledi ba mpingu. Badi bafuanyikija Yuda ne muonji wa tumuma tua mvinyo udi kauyi ne mushinga. Nshinga wa kujandula udi wakula bua nyunyi wa mukanku ne bua muonji wa tumuma tua mvinyo udi uleja ne: Yelushalema neapete ntatu mikole yeye muye kukeba diambuluisha kudi Ejipitu. Nshinga wa kujandula eu udi ujika ne mulayi wa ne: ‘Yehowa neakune ditamba ditekete pa mutu pa mukuna mule.’ (Yehezekele 17:22) Kadi mu Yuda kamuakuikala “dikombo dia kukokesha nadi” to.​—Yehezekele 19:14.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

1:4-28—Dikalu dia mu diulu didi tshimfuanyi tshia tshinyi? Dikalu edi didi tshimfuanyi tshia tshitupa tshia mu diulu tshia bulongolodi bua Yehowa buenza ne bifukibua bia nyuma bia lulamatu. Didi dipetela bukole buadi kudi nyuma muimpe wa Yehowa. Muntu udi wendesha dikalu edi, udi uleja Yehowa, udi ne butumbi budi kabuyi kuamba. Lutulu luende nduleja kudi muanza nkongolo mulenga.

1:5-11—Bifukibua binayi bidi ne muoyo mbanganyi? Mu tshikena kumona tshibidi tshia dikalu, Yehezekele udi umanyisha ne: bifukibua binayi bidi ne muoyo mbakeluba. (Yehezekele 10:1-11; 11:22) Mu diumvuija edi dia ndekelu, udi ubikila mpala wa ngombe ne: “mpala wa mukeluba.” (Yehezekele 10:14) Mbiakanyine nanku bualu ngombe udi tshimanyinu tshia bukole, ne bakeluba mbifukibua bia nyuma bia bukole bua bungi.

2:6—Bua tshinyi mbabikile Yehezekele njila ne njila ne: “muana wa muntu”? Yehowa udi ubikila Yehezekele mushindu eu bua kuvuluija muprofete eu ne: mmuenza ne mubidi ne mashi. Abi bidi bileja dishilangana dinene didi pankatshi pa mutumibue eu ne Nzambi muena mukenji udiye uya kumanyisha. Badi babikila Yezu Kristo ku dîna dia muomumue misangu mitue ku 80 mu Evanjeliyo, bileja patoke ne: Muana wa Nzambi uvua mulue bu muntu, kadi ki mbu nyuma muvuale mubidi wa muntu to.

2:9–3:3—Bua tshinyi muvungu wa mêyi a muadi ne madilu uvua musheme mukana mua Yehezekele? Mushindu uvua Yehezekele wangata mudimu uvuabu bamupeshe ke uvua muenze bua umvue muvungu au musheme mukana. Yehezekele uvua ne dianyisha bua kuenzela Yehowa mudimu bu muprofete.

4:1-17—Yehezekele uvua bushuwa muenze dinaya divua dileja ditshintshimika dia Yelushalema dikavua pabuipi anyi? Yehezekele wakalomba Yehowa bua kushintulula bivuaye ne bua kulamba nabi ne Yehowa wakamuanyishila. Malu aa adi aleja ne: muprofete eu wakenza dinaya edi tshia bushuwa. Yehezekele wakalala ku luseke luende lua bakaji bidimu 390 bua mibi ya bukalenge bua bisa dikumi, kubangila ku ntuadijilu kuabu mu 997 too ne ku dibutuka dia Yelushalema mu 607 kumpala kua Yezu. Wakalala ku luseke luende lua balume bidimu 40 bia mibi ya Yuda, kubangila pakatekabu Yelemiya muprofete mu 647 too ne mu 607. Mu tshikondo tshionso etshi tshia matuku 430, Yehezekele uvua anu ne biakudia ne mâyi makese menemene, bileja nzala ivua ne bua kuikalaku pavuabu ne bua kutshintshimika Yelushalema.

5:1-3—Bua tshinyi Yehezekele wakangata ndambu wa nsuki ku tshitupa tshivuaye ne bua kupepula mu lupepele ne kuyikutaye mu mubangu wa tshivualu tshiende? Wakenza bualu ebu bua kuleja ne: bena Yuda bavua bashale ne muoyo bavua ne bua kupingana mu Yuda ne kulonda tshiakabidi ntendelelu mulelela kunyima kua bidimu 70 bivua tshimenga ne bua kushala munda mutupu.​—Yehezekele 11:17-20.

17:1-24—Nyunyi minene ibidi ya mikanku mbanganyi, mmunyi mudibu bakosa matamba matekete a mutshi wa cèdre, ne “ditamba ditekete” didi Yehowa utentula nnganyi? Mikanku ibidi idi tshimfuanyi tshia bakokeshi ba Babulona ne ba Ejipitu. Mukanku wa kumpala udi ulua ku lusongo lua mutshi wa cèdre, mmumue ne: kudi mukokeshi wa mu mulongo wa bakalenge ba Davidi. Mukanku eu udi ukosa lusongo lua matamba matekete mu ngumvuilu wa se: udi upingaja Sedekiya bu mukalenge wa Yuda pa muaba wa Yehoyakina. Nansha mudi Sedekiya muditshipe bua kulamata anu mukalenge wa Babulona, udi uya kukeba diambuluisha kudi mukanku mukuabu, udi muikale mukalenge wa Ejipitu, kadi kakadipeta to. Badi ne bua kuya nende mu bupika ne neaye kufuila ku Babulona. Yehowa udi wapula kabidi “ditamba ditekete,” Mukalenge Masiya. Udi ukuna ditamba edi pa ‘mutu pa mukuna mule,’ pa Mukuna wa Siona wa mu diulu, pikaladi mua kulua “mutshi [munene] wa cèdre,” wikala mua kupetesha bantu ba pa buloba masanka a dikema.​—Buakabuluibua 14:1.

Malongesha adi atutangila:

2:6-8; 3:8, 9, 18-21. Katuena ne bua kutshina bantu badi benza malu mabi anyi kubenga kumanyisha mukenji wa Nzambi udi ne didimuija bua bantu aba nansha. Padi bantu batulengulula anyi batuluisha, tudi ne bua kuikala bakole anu bu dibue dia mbonga. Kadi tudi ne bua kudimuka bua katulu bena malu makole anyi katuyi tumvuila bakuabu luse. Yezu wakumvuila bantu bavuaye uyisha luse, ke mutudi petu mua kumvuila bantu batudi tuyisha.​—Matayo 9:36.

3:15. Yehezekele mumane kupeta mudimu wende, wakasombela mu Tele-abiba, muikale ne ‘mutshima mukuatshike buôwa matuku muanda mutekete,’ welangana meji bua mukenji uvuaye ne bua kumanyisha. Katuenaku ne bua kukeba dîba dia kulonga ne tshisumi ne kuelangana meji bua kumvua malu muondoke a mu nyuma anyi?

4:1–5:4. Bivua bilomba Yehezekele budipuekeshi ne dikima bua kuenza manaya abidi a buprofete. Tuetu petu tudi ne bua kuikala ne budipuekeshi ne dikima patudi tuenza mudimu wonso udi Nzambi utupesha.

7:4, 9; 8:18; 9:5, 10. Katuena ne bua kulekela mêsu etu umvuila bantu badi Yehowa unyoka luse nansha.

7:19. Pikala Yehowa mua kubutula bukua panu ebu, mfranga kayakuikala ne mushinga nansha mukese.

8:5-18. Kulekela Yehowa kudi kufikisha ku lufu lua mu nyuma. ‘Mupidi wa mêyi a Nzambi udi ubutula muena mutumba nende ne mêyi ende.’ (Nsumuinu 11:9) Mbia meji bua tuetu kuepuka nansha diteleja patupu malu a batontolodi.

9:3-6. Bua tuetu kupanduka ku “dikenga dinene,” tudi ne bua kupeta tshimanyinu, tshidi tshikale tshijadiki tshia se: tudi basadidi ba Nzambi badilambule ne batambule ne tudi ne bumuntu bua buena Kristo. (Matayo 24:21) Bena Kristo bela manyi baleja kudi muntu udi ne kalondo ka mufundi badi balombola mudimu wa ditua bantu tshimanyinu, mmumue ne: mudimu wa kuyisha Bukalenge ne wa kuvuija bantu bayidi. Tuetu basue kulama tshimanyinu tshietu, tudi ne bua kubambuluisha mu mudimu eu ne lukunukunu luonso.

12:26-28. Yehezekele uvua ne bua kuambila nansha bantu bavua baseka mukenji uvuaye umanyisha ne: ‘Kakuena dîyi [dia Yehowa nansha] dimue didi dijanguluka kabidi.’ Tudi ne bua kuenza muetu muonso bua kuambuluisha bantu bua kueyemenabu Yehowa kumpala kua yeye kubutula bukua panu ebu.

14:12-23. Dipeta dia lupandu ntshilumbu tshia muntu nkayende. Muntu kena mua kulukebela mukuabu to.​—Lomo 14:12.

18:1-29. Bujitu bua ntatu idi bienzedi bietu bikebesha budi pa makaya etu.

‘NEMBUBUTULE, NEMBUBUTULE, NEMBUBUTULE KABUTU’

(Yehezekele 20:1–24:27)

Mu tshidimu tshia muanda mutekete tshia bupika bua bena Isalele, mu 611 kumpala kua Yezu, bakulu ba bena Isalele badi balua kudi Yehezekele bua “kulomba lungenyi kudi Yehowa.” Badi bumvua muyuki mule wa butomboji bua Isalele ne didimuija dia se: ‘Yehowa neapatule muele wende wa mvita’ bua kubashipa. (Yehezekele 20:1; 21:3) Yehowa udi wambila mukalenge wa bena Isalele (Sedekiya) ne: ‘Umusha tshitambala, utule tshifulu tshiebe tshia bumfumu; malu onso neandamuke! Bandisha bapuekele, puekesha babandile. Nembutule, nembutule, nembutule kabutu; kabuena buikalaku kabidi too ne palua udi muakanangane nabu [Yezu Kristo] ne nemupebu.’​—Yehezekele 21:26, 27.

Badi bapisha Yelushalema. Badi bela dipila dia Ohola (Isalele) ne dia Oholiba (Yuda) patoke. Bakadi bafile Ohola mu ‘bianza bia bamunangi bende, mu bianza bia bena Ashû mene.’ (Yehezekele 23:9) Kabutu ka Oholiba kakadi pabuipi. Mu 609, ditshintshimika dia Yelushalema dienza ngondo 18 didi dituadija. Padi ndekelu wa bionso tshimenga etshi tshikuluka, bena Yuda nebapapuke bikole menemene bapangila ne mua kumvuija kanyinganyinga kabu. Yehezekele kena ne bua kumanyisha bantu badi mu bupika mukenji wa kudi Nzambi anu padiye upeta ngumu ya kabutu ka tshimenga etshi kudi ‘muntu udi upanduka.’​—Yehezekele 24:26, 27.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

21:3—“Muele” udi Yehowa upatula mu tshibubu tshiawu ntshinyi? “Muele” udi Yehowa ubutula nawu Yelushalema ne Yuda udi muikale Nebukadenesâ Mukalenge wa bena Babulona ne tshiluilu tshiende. Udi mua kumvuija kabidi tshitupa tshia mu diulu tshia bulongolodi bua Nzambi tshienza ne bifukibua bia nyuma bia bukole.

24:6-14—Dimoma didi ku luesu didi dileja tshinyi? Badi bafuanyikija Yelushalema udibu batshintshimike ne luesu lunene lua tshikuku. Dimoma dialu didi dileja dinyanguka dia bikadilu bia bena mu tshimenga etshi: tshiendenda, buenzavi ne diela mashi panshi bidibu benza. Buenzavi buende mbupite bunene mu mushindu wa se: nansha padibu bateka luesu elu munda mutupu pa kapia bua lukuate kapia, dimoma kadiena diumbukaku to.

Malongesha adi atutangila:

20:1, 49. Diandamuna dia bakulu ba mu Isalele didi dileja ne: bavua belesha tshivua Yehezekele muambe mpata. Katuikadi tuelesha malu adi Nzambi utuambila bua kutudimuija mpata nansha kakese.

21:18-22. Nansha muvua Nebukadenesâ utempesha mbuku, Yehowa ke wakenza bua mukokeshi eu wa bisamba bia bende aluishe Yelushalema. Ebi bidi bileja ne: nansha bademon kabena mua kuimanyika bantu badi Yehowa mutume bua kukumbaja disua diende nansha.

22:6-16. Yehowa mmukine dishiminyinangana malu, buenzavi, nkokeshilu mubi ne diangata mbuejilu. Tuikale badisuike bikole bua kuepuka malu mabi aa.

23:5-49. Didia bipungidi ne matunga makuabu diakafikisha Isalele ne Yuda ku dilonda ntendelelu wa dishima wa matunga au. Tudimukilayi didia malanda ne bena panu, bualu adi mua kubutuisha ditabuja dietu.​—Yakobo 4:4.

Mukenji udi ne muoyo ne bukole

Tudi bapete malongesha malenga be mu nshapita ya kumpala 24 ya mukanda wa Yehezekele! Mêyi adimu adi aleja patoke malu adi afikisha ku dibengibua kudi Nzambi, mushindu utudi mua kufuidibua luse kudiye, ne tshitudi ne bua kudimuijila bantu babi. Mêyi a buprofete adi akula bua kabutu ka Yelushalema adi aleja patoke mudi Yehowa muikale Nzambi udi ‘wambila bantu bende malu mapiamapia diambedi kaayi manji kumueneka.’​—Yeshaya 42:9.

Mêyi a buprofete a buena adi mafunda mu Yehezekele 17:22-24 ne 21:26, 27 avua amanyisha dijadika dia Bukalenge bua Masiya mu diulu. Mu katupa kîpi emu, disua dia Nzambi nedienzeke pa buloba ku diambuluisha dia bukokeshi abu. (Matayo 6:9, 10) Tuikale batekemene ne ditabuja dikole ne dishindika masanka afila Bukalenge ebu. Bushuwa, ‘dîyi dia Nzambi didi ne muoyo ne bukole.’​—Ebelu 4:12.

[Tshimfuanyi mu dibeji 12]

Dikalu dia mu diulu didi tshimfuanyi tshia tshinyi?

[Tshimfuanyi mu dibeji 14]

Kuyisha ne lukunukunu kudi kutuambuluisha bua kulama “tshimanyinu” tshietu