Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Tshia kuenza tshinyi bua bantu kuanyishabu bantu ba bisamba bikuabu?

Tshia kuenza tshinyi bua bantu kuanyishabu bantu ba bisamba bikuabu?

Tshia kuenza tshinyi bua bantu kuanyishabu bantu ba bisamba bikuabu?

MU Espagne muedi wa kashiba mukuabu udi wimanyika ndundu uvuaye utuisha. Bua tshinyi? Bualu babandidi ba bungi bavua bapenda munayi wa ndundu uvua mufume ku Cameroun, ke yeye kujinga bua kumbuka mu tshipalu. Dibunda bantu badi bafumine mu Afrike, mu Asie ne mu Amerike wa kuinshi ndilue kutangalaka bikole mu ditunga dia Russie; ne mu tshidimu tshia 2004, dibunda bantu ba makoba makuabu divua divule bikole diumbuke ku bantu 55 pa 100 difike ku bantu 394 mu tshidimu tshia 2005. Mu ditunga dia Grande-Bretagne tshia bisatu tshia bena mu Asie ne tshia bantu bafike bavuabu bele nkonko bakamba ne: bavua babipate ku mudimu anu bualu bavua ne dikoba dikuabu. Malu aa adi aleja nsombelu udiku lelu pa buloba.

Dibenga kuitaba bantu ba bisamba bikuabu didi mishindu ya bungi: kubangila ku bipendu anyi kubenga kumona mudi bakuabu badiumvua too ne ku dijinga bua kubutula bena tshisa kampanda mu ditunga. Ntshinyi tshidi tshifikisha bantu bua kubenga kuitaba bantu ba bisamba bikuabu? Mmunyi mudi muntu mua kuepuka kuenza malu a mushindu eu? Tudiku mua kutekemena bua ne: dimue dituku bukua bantu bonso nebusombe pamue mu ditalala anyi? Bible udi utupesha ngenyi mimpe bua malu aa.

Dikengeshangana ne lukinu

Bible udi wamba ne: ‘Bantu badi ne meji mabi mu mitshima yabu patshidibu bitende too ne pakulumpabu.’ (Genese 8:21) Bua meji mabi aa, bamue batu bumvua bimpe bua kukengesha bakuabu. Bible udi wamba kabidi ne: ‘Monayi binsonji bia bakadi bakengeshibua kabayi ne musambi! Bakabakengesha bakadi ne bukole.’​—Muambi 4:1.

Bible udi uleja ne: dibenga bantu ba bisa bikuabu ndia kale menemene. Tshilejilu, kukadi bidimu bipite pa 3 000 mpindieu, Palô mukuabu wa mu Ejipitu uvua mulombe Yakoba muena Ebelu ne bena mu dîku diende bonso bua kusombelabu mu Ejipitu. Kunyima kua bidimu, Palô mukuabu wakalonda wakamona tshisamba atshi bu tshivua njiwu kudiye. Bua njiwu ivuaye mumone ayi, Bible udi wamba ne: ‘Wakambila bantu bende ne: Tangilayi, bena Isalele badi batupita bungi ne bukole. Tuye kuenza budimuke, kabalu ba bungi. Bakabatekela tupita, bakabakengesha ne mudimu.’ (Ekesode 1:9-11) Bena Ejipitu kuela ne mukenji bua kushipa muana yonso wa balume uvuabu balela mu dîku dia muana wa Yakoba.​—Ekesode 1:15, 16.

Ntshinyi tshidi tshikebeshe bionso ebi?

Bitendelelu bia bungi pa buloba bujima bitu biambuluisha anu ku mpukampuka bua kujikija dikina dia bantu ba bisa bikuabu. Nansha muvua bamue bantu babenga ne muoyo mujima dikengesha dia bakuabu, bitendelelu biobi mu kabujima bivua biambuluisha bakengeshanganyi misangu ya bungi. Ke muvuabi bienzeke mu ditunga dia États-Unis pavua dikengesha bafike dilue kukola bua mikenji ivuabu bele ne bua dibashipa kakuyi dilumbuluisha ne bua dikandika diselangana dia batoke ne bafike biakatungunuka too ne mu 1967. Bivua kabidi nanku mu Afrique du Sud mu tshikondo tshia kansungansunga kavua pankatshi pa bafike ne batoke (Apartheid), pavua bantu bakese bavua ne bukokeshi balame bukokeshi buabu pa kuela mikenji, ne umue wa kudiyi uvua ukandika diselangana dia batoke ne bafike. Mu miaba yonso eyi, bamue bantu bavua bakengesha bakuabu bavua batendeledi ba dilambu.

Pabi, Bible udi uleja tshikebeshi tshia dibenga kuanyisha bantu ba bisamba bikuabu. Udi uleja bua tshinyi bantu ba tshisamba kampanda badi baluisha anyi bakengesha bakuabu. Udi wamba ne: ‘Muntu udi kayi ne dinanga kena muanze kumanya Nzambi; bualu bua Nzambi udi dinanga. Biamba muntu ne: Ndi nanga Nzambi, ne yeye udi ne muanabu lukuna, yeye udi muena mashimi; bualu bua udi kayi unanga muanabu wakutangilaye, kena mumanye mua kunanga Nzambi udiye kayi mutangile.’ (1 Yone 4:8, 20) Mvese eu udi uleja tshidi tshikebesha lukinu lua bisamba bikuabu. Bantu nansha bobu mu tshitendelelu anyi kabayimu, badi ne lukinu elu bualu ki mbamanye Nzambi anyi ki mbamunange to.

Dimanya Nzambi didi disangisha bisamba

Mmushindu kayi udi dimanya Nzambi ne dimunanga biambuluisha bua kusangisha bisamba mu buobumue? Ndimanya dia mushindu kayi adi didi mu Bible didi mua kupangisha bantu bua kuenzela bantu ba bisamba bikuabu bibi? Bible udi uleja ne: Yehowa ke Tatu wa bantu bonso. Udi wamba ne: ‘Ku mêsu kuetu Nzambi umue udiku, Tatu mene; bintu bionso biakafuma kudiye.’ (1 Kolinto 8:6) Udi usakidila kabidi ne: “Yeye . . . wakafuka bisamba bionso bia bantu, bafuma mu muntu umue.” (Bienzedi 17:26) Nanku, bantu bonso badi pa buloba aba, mbana ba muntu.

Bena bisa bionso badi mua kusanka bua muoyo udi Nzambi mubapeshe, kadi bobu bonso badi ne tshintu tshidi tshinyingalaja tshibashila kudi nkambua wabu. Paulo udi wamba ne: ‘Bubi buakalua pa buloba bualu bua muntu umue.’ Nunku, ‘bonso bakenza malu mabi, ne badi bapanga kupeta butumbi kudi Nzambi.’ (Lomo 3:23; 5:12) Yehowa nNzambi udi musue bintu bia mishindu ya bungi, ke bualu kayi kakuena tshintu nansha tshimue tshidi tshifuanangana ne tshikuabu mu katoba ne mu katoba to. Kadi kavua mupeshe bantu ba tshisamba kampanda bintu bidi bibasaka bua kuditekabu ku mutu kua bakuabu nansha. Lungenyi ludi mu bantu lua ne: tshisamba tshietu ntshimpe tshipita bikuabu ludi lubengangane bikole ne tshidi Bible wamba. Bushuwa, dimanya didi Nzambi utupesha didi dienza bua bisamba bikala mu buobumue.

Nzambi udi utangila bisamba bionso

Bamue bantu badi mua kuela meji ne: Nzambi ke uvua mutuadije kubenga bantu ba bisamba bikuabu pavuaye muambuluishe tshisamba tshia Isalele bua kuyatshi kumpala ne kutshilongesha bua kuikalatshi tshitapuluke ne bikuabu bisamba. (Ekesode 34:12) Mu tshikondo atshi, Nzambi wakasungula tshisamba tshia Isalele bua kuikalatshi tshisamba tshiende tshia pa buatshi bua ditabuja dia dikema divua nadi nkambua wabu Abalahama. Nzambi nkayende ke uvua ulombola bena Isalele ba kale, ubasunguila bakalenge ne ubelela mikenji. Mu tshikondo tshivua bena Isalele bitaba malu aa, bantu bakuabu bonso bavua mua kumona dishilangana divua pankatshi pa dilombola dia Nzambi ne dilombola diabu nkayabu divua mu bisa bikuabu. Yehowa wakalongesha kabidi bena Isalele mu tshikondo atshi muvuabu dijinga ne mulambu kampanda bua kuikalabu nende mu malanda mimpe. Malu mene avua Yehowa mmuenze ne tshisamba tshia Isalele mmambuluishe bisamba bionso. Bivua bilonda tshivuaye muambile Abalahama ne: ‘Bisamba bionso bia pa buloba nebisanke bualu bua tunkanunuina tuebe, bualu bua wewe wakatumikila dîyi dianyi.’​—Genese 22:18.

Kabidi, bena Yuda bavua bapete diakalenga dia kupeta mikenji ya Nzambi ne Masiya uvua muledibue mu tshisamba tshiabu. Bionso abi bivua bua diakalenga dia bisamba bionso. Mifundu ya tshiena Ebelu ivuabu bapesha bena Yuda ivua ne mumvuija mimpe a tshikondo tshikala bisamba bionso mua kupeta masanka a bungi, ivua yamba ne: ‘Ba mu bisamba bia bungi bia bantu nebalue, nebambe ne: Luayi bienu, tubande ku mukuna wa Yehowa, tubuele mu nzubu wa Nzambi wa Yakoba; yeye neatuyishe bienzedi biende. Tshisamba tshikuabu tshia bantu katshiena tshibisha muele wa mvita bua kuluisha nawu tshinga tshisamba; kabena mua kuyila lungenyi lua kuluangana nalu mvita kabidi. Kadi nebashikame, muntu ne muntu, muinshi mua muonji wende wa tumuma tua mvinyo ne muinshi mua mutshi wende wa mfigi; kakuena muntu wabakuatshisha buowa.’​—Mika 4:2-4.

Nansha muvua Yezu Kristo muyishe bena Yuda nkayabu, wakamba kabidi ne: ‘Nebambile bantu bonso ba pa buloba lumu luimpe elu lua bukalenge buanyi, neluikale tshimanyishilu ku bisamba bionso; pashishe, nshikidilu nealue.’ (Matayo 24:14) Kakuena tshisamba tshiapangila kuteleja lumu luimpe to. Nanku, Yehowa ke udi mufile tshilejilu tshilenga tshia mushindu wa kuanyisha bantu ba mu bisamba bikuabu kakuyi kansungansunga. Bible udi wamba ne: ‘Nzambi kena ne kansungansunga, kadi yeye udi witabuja wa mu tshisamba tshionso udi umutshina, udi wenza malu makane.’​—Bienzedi 10:34, 35.

Mikenji ivua Nzambi muelele bena Isalele idi ileja mudiye kabidi utangila bisamba bionso. Tshilejilu tangila muvua mikenji ilomba malu a bungi avuabu ne bua kuenzela bavua kabayi bena Isalele, ivua yamba ne: ‘Muenyi udi ushikama munkatshi muenu ikale bu muntu muledibue mu nzubu yenu; numusue bu munudi badisue; bualu bua nuenu nuakadi benyi mu buloba bua Ejipitu.’ (Lewitiki 19:34) Mikenji ivua Nzambi muelele bena Isalele ivua ibalongesha bua kusomba bimpe ne benyi. Ke bualu kayi pavua Boaza (wakalua nkambua wa Yezu) mumone mukaji muenyi uvua mu dikenga wenda wangula biakudia, wakamuenzela malu bilondeshile tshivua mikenji ya Nzambi yamba ne kutabalela bua ne: bavua bapola bintu bashiye biakudia bia bungi bivuaye pende mua kupumbulula.​—Luta 2:1, 10, 16.

Yezu udi ulongesha buimpe

Yezu wakalongesha dimanya dia Nzambi kupita bivua bantu benze. Wakalongesha bayidi bende mua kuenzela bantu bakuabu malu mimpe. Musangu mukuabu uvua uyukila ne mukaji muena Samalea. Pabi, bena Yuda ba bungi bavua bapepeja bena Samalea, ke bualu kayi mukaji eu wakakema bikole. Mu muyuki wabu nende, Yezu uvua mumuambuluishe bimpe bua kumanyaye tshidiye mua kuenza bua kupeta muoyo wa kashidi.​—Yone 4:7-14.

Yezu uvua kabidi mutulongeshe mushindu wa kuenzela bantu ba bisa bikuabu malu pavuaye muele lusumuinu lua muena Samalea wa luse. Muena Samalea eu uvua mupete muena Yuda uvuabu batute bikole kudi banyengi. Muntu eu uvua mua kuela meji diakamue ne: ‘Bua tshinyi kuambuluisha muena Yuda? Buobu aba si mbatu batupetula.’ Kadi muaba eu Yezu udi uleja mudi muena Samalea muikale ne lungenyi lukuabu bua bantu ba bisa bikuabu. Nansha muvua bantu bakuabu bapitshile pabuipi ne muntu au uvuabu batute bikole, anu muena Samalea ke uvua ‘luse lukuata’ ne kumuambuluishaye ne bivuaye nabi dijinga. Yezu udi ujikija lusumuinu luende wamba ne: Muntu yonso udi musue bua Nzambi amuanyishe udi ne bua kuenza pende bia muomumue.​—Luka 10:30-37.

Mupostolo Paulo wakalongesha bantu bavua basue kusankisha Nzambi bua kushintulula bumuntu buabu ne kuidikija mushindu udi Nzambi wenzela bantu malu. Paulo wakafunda ne: ‘Nuvule muntu mukulukulu ne bienzedi biende, nuluate muntu mupiamupia udi uvuijibua mupiamupia mu dimanya dilelela, bu mudi tshifuanyikiji tshia Mumufuki. Nunku kakuena mua kuikala muena Greke ne muena Yuda, muena ditengula ne udi kayi muena ditengula, musenji, muena Sekutia. Pa mutu pa malu aa onso nuluate dinanga, didi tshisuikidi tshia malu onso a buakane buonso.’​—Kolosai 3:9-14.

Dimanya dia Nzambi ndishintululaku bantu anyi?

Dimanya Yehowa Nzambi didiku bulelela dishintulula mushindu udi bantu bamona bantu ba bisa bikuabu anyi? Tuangate tshilejilu tshia muntu mukuabu wa mu Asie uvua muye mu ditunga dia Canada uvua nsombelu mutonde bua kansungansunga kavuaye mumone. Wakapetangana ne Bantemu ba Yehowa ne kutuadijabu kumulongesha Bible. Panyima pa matuku, mamu eu wakabafundila mukanda wa dianyisha, ubambila ne: ‘Nuvua bantu bimpe be ne batoke ba mushinga mukole. Pamvua mumone ne: nuvua bashilangane ne batoke bakuabu, mvua ndikonka bua tshinyi bidi nanku. Meme kuela meji kuelulula, ke meme kufika ku diamba ne: nuvua Bantemu ba Nzambi. Nanku kudi ne bua kuikala tshintu kampanda mu Bible emu. Ndi mumona mu bisangilu bienu: misumba ya batoke, bafike ne bakunze, bavua bonso ne muoyo wa dikala dimue: muoyo mutoke bualu bavua bonso bena muntu. Ndi mumanye mpindieu tshidi tshifikisha ku buimpe ebu. Nzambi wenu.’

Bible ukavua mumanyishe ne: dîba nedilue dikala ‘buloba buule tente ne kumanya kua Yehowa.’ (Yeshaya 11:9) Nansha mpindieu, bua kukumbaja mêyi makuabu a buprofete, kudi musumba munene udi bantu batue ku miliyo mivule, ba ‘munkatshi mua ditunga dionso, ne munkatshi mua bisamba bionso, ne bantu bonso, ne miaku yonso’ badi mu buobumue mu ntendelelu mulelela. (Buakabuluibua 7:9) Buobu, mbindile matuku ikala lukinu mua kushila dinanga muaba mu bulongolodi bupiabupia bua buena buvua Yehowa muambile Abalahama ne: ‘Bisamba bionso bia pa buloba nebisanke.’​—Bienzedi 3:25.

[Tshimfuanyi mu mabeji 4, 5]

Mikenji ivuabu belele bena Isalele ivua ibalongesha mua kunanga benyi bavua munkatshi muabu

[Tshimfuanyi mu dibeji 5]

Ndilongesha kayi ditudi mua kupetela ku lusumuinu lua muena Samalea wa luse?

[Bimfuanyi mu dibeji 6]

Nzambi katu mupesha bantu ba tshisamba nansha tshimue lungenyi lua kuditeka ku mutu kua bakuabu nansha