Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Tungunuka ne ‘kuenza malu mimpe bua kupita malu mabi bukole’

Tungunuka ne ‘kuenza malu mimpe bua kupita malu mabi bukole’

Tungunuka ne ‘kuenza malu mimpe bua kupita malu mabi bukole’

“Kuitabuji bua malu mabi akupite bukole, kadi wenze malu mimpe bua kupita malu mabi bukole.”​—LOMO 12:21, MML.

1. Bua tshinyi tudi bajadike ne: tudi mua kutshimuna malu mabi?

KUDIKU mushindu wa kukandamena bantu badi baluisha ntendelelu mulelela ne tshikisu tshionso anyi? Kudiku mushindu wa kutshimuna makole adi akeba kutupingaja mu bukua panu bubi ebu anyi? Diandamuna dia nkonko yonso ibidi eyi didi ne: eyowa! Bua tshinyi tudi tuamba nanku? Tudi tuamba nanku bua malu adi mupostolo Paulo muambe mu mukanda uvuaye mutumine bena Lomo ne: “Kuitabuji bua malu mabi akupite bukole, kadi wenze malu mimpe bua kupita malu mabi bukole.” (Lomo 12:21, MML) Tuetu beyemene Yehowa ne badisuike bua kubenga kulekela bukua panu bututshimuna, malu mabi abu kaakutupita bukole to. Kabidi, mêyi adi atulomba bua kutungunuka ne ‘kuenza malu mimpe bua kupita malu mabi bukole’ adi aleja ne: tudi mua kutshimuna malu mabi bituatungunuka ne kualuisha mu mvita yetu ya ditabuja. Anu bantu badi bateketa mu maboko ne balekela kuluangana ke batshimunabu kudi bukua panu ebu bubi ne mukokeshi wabu mubi Satana Diabolo.​—1 Yone 5:19.

2. Bua tshinyi netukonkonone amue malu a mu nsombelu wa Nehemiya?

2 Bidimu bitue ku 500 kumpala kua matuku a Paulo, munga musadidi wa Nzambi uvua musombele mu Yelushalema wakaleja mudi mêyi a Paulo aa a kuluangana ne malu mabi mikale malelela. Muntu au uvua mulamate Nzambi, diende Nehemiya, wakakandamena buluishi bua kudi bantu bavua kabayi basadila Nzambi, ne wakenza malu mimpe bua kutshimuna malu mabi. Ntatu kayi yakapetaye? Ntshinyi tshiakamuambuluisha bua kuyitshimuna? Mmunyi mutudi mua kuidikija tshilejilu tshiende? Bua kuandamuna nkonko eyi, tukonkononayi amue malu a mu nsombelu wa Nehemiya. *

3. Mmuaba wa mushindu kayi uvua Nehemiya musombele, ne mmuanda kayi wa dikema wakenzaye?

3 Nehemiya uvua wenza mudimu kua Mukalenge Atashasete wa Pelasa. Nansha muvua Nehemiya munyunguluka kudi bantu bavua kabayi batendelela Yehowa, ‘kakadifuanyikija’ ku “malu a mu tshikondo” atshi to. (Lomo 12:2) Pakamueneka dijinga mu Yuda, wakashiya nsombelu mulenga uvuaye nende, kuenzaye luendu lua lutatu mutangile ku Yelushalema, ne yeye kutuadijaku mudimu munene wa kuibakulula lumbu lua tshimenga. (Lomo 12:1) Nansha muvua Nehemiya ngovena wa Yelushalema, dituku dionso uvua wenza mudimu mukole pamue ne bena Isalele bakuabu ‘ku dinda to ne ku butuku pakamueneka mitoto.’ Nunku mu ngondo ibidi patupu bakajikija kuibaka lumbu alu! (Nehemiya 4:21; 6:15) Au uvua muanda wa dikema, bualu bena Isalele bakapeta buluishi bua mishindu ne mishindu pavuabu benza mudimu wa luibaku au. Baluishi ba Nehemiya bavua banganyi ne bavua ne tshipatshila kayi?

4. Baluishi ba Nehemiya bavua ne tshipatshila kayi?

4 Baluishi banene ba Nehemiya bavua Sanabalata, Tobiya ne Gesheme, bantu banene bavua basombele pabuipi ne Yuda. Bu muvuabu baluishi ba bantu ba Nzambi, pakamanyabu ne: ‘[Nehemiya uvua] mulue bua kukuatshishaye bena Isalele, mitshima yabu yakanyingalala.’ (Nehemiya 2:10, 19) Baluishi ba Nehemiya bavua badisuike bua kuimanyika midimu ya luibaku ayi, nansha pavuabi bikengela kuela bifufu bibi. Nehemiya uvuaku mua ‘kuitabuja bua malu mabi amupite bukole anyi’?

“Wakadi ne tshiji tshikole, wakafika munda”

5, 6. (a) Baluishi ba Nehemiya bakenza tshinyi pakabanga mudimu wa luibaku? (b) Bua tshinyi Nehemiya kakatshina baluishi bende?

5 Nehemiya wakasengelela bena tshisamba tshiabu ne dikima ne: ‘Luayi tuibake kabidi lumbu lua Yelushalema.’ Bakandamuna ne: ‘Tuasayi.’ Nehemiya udi wamba ne: “Bakakolesha maboko abo bua mudimu eu muimpe,” kadi baluishi ‘bakatuseka, bakatulengulula, bakatukonka ne: Bualu ebu bunudi nuenza budi tshinyi? Nudi basue kutombokela mukalenge anyi?’ Nehemiya kakatshina bipendu biabu ne malu avuabu bababanda nawu to. Wakambila baluishi ne: ‘Nzambi wa mu diulu neakuatshishangane netu; nunku tuetu bantu bende netubike, netuase lumbu elu.’ (Nehemiya 2:17-20) Nehemiya uvua mudisuike bua kutungunuka ne “mudimu eu muimpe.”

6 Umue wa ku baluishi abu, Sanabalata, “wakadi ne tshiji tshikole, wakafika munda” ne kutuadijaye kuamba mêyi mabi a bungi. Wakaseka wamba ne: “Bena Yuda aba batekete badi benza tshinyi?” ‘Nebasangaje mabue adi bu mishiki mu diala akamanabu kuosha anyi?’ Tobiya wakadituamu pende wamba ne: ‘Biabanda mubuabua pa mutu pa lumbu lua mabue ludibu basa [elu si] udi mua kulushimbula.’ (Nehemiya 4:1-3) Ntshinyi tshiakenza Nehemiya pakumvuaye mêyi onso aa?

7. Ntshinyi tshiakenza Nehemiya pakumvuaye malu avua baluishi bende bamubanda nawu?

7 Nehemiya wakalengulula tuseku atu patupu. Wakatumikila mukenji wa Nzambi wa kubenga kudisombuela. (Lewitiki 19:18) Kadi wakashiya bualu abu mu bianza bia Yehowa ne kusambilaye ne: ‘O Nzambi wetu, umvua mudibu batulengulula, ukudimune bipendu biabu pa mutu pabu.’ (Nehemiya 4:4) Nehemiya wakeyemena dîyi dia Yehowa dia ne: “Kusombuela kudi kuanyi, ne difutu kabidi.” (Dutelonome 32:35) Kabidi, Nehemiya ne bena mu tshisamba tshiabu bakatungunuka ne ‘kuasa lumbu.’ Kabakalekela bualu nansha bumue bubapangisha bua kuenza mudimu wabu to. Bushuwa, ‘lumbu luonso luakatuangana too ne ku tshitupa tshia bule bualu, bualu bua bantu bakadi ne mitshima ya kuenza mudimu.’ (Nehemiya 4:6) Baluishi ba ntendelelu mulelela bakapangila bua kuimanyika mudimu wa dibaka! Mmunyi mutudi mua kuidikija Nehemiya?

8. (a) Mmunyi mutudi mua kuidikija Nehemiya padi baluishi batubanda ne malu a dishima? (b) Londa bualu buvua bukufikile anyi buuvua mumvue budi buleja mudibi bia meji bua kubenga kudisombuela.

8 Lelu eu, baluishi badi mua kutupenda ne kutubanda ne malu mu kalasa, ku mudimu anyi kumbelu. Kadi misangu mivule patubi bienzeka nanku, mbimpe kutumikila dîyi dia mu Bible dia ne: kudi ‘tshikondo tshia kupuwa.’ (Muambi 3:1, 7) Nenku anu bu Nehemiya, tudi tudikanda bua kubandamuna ne mêyi mabi adi atapa. (Lomo 12:17) Tudi tunyemena kudi Nzambi mu disambila, bamueyemene yeye udi utujadikila ne: ‘Meme nemfute.’ (Lomo 12:19; 1 Petelo 2:19, 20) Nanku, katuena tulekela baluishi betu batupangisha bua kuenza mudimu udi ne bua kuenzeka lelu wa kuyisha lumu luimpe lua Bukalenge ne kuvuija bantu bayidi to. (Matayo 24:14; 28:19, 20) Dîba dionso ditudi tuyisha ne tubenga kuteketa bua buluishi, tudi tuleja petu mutudi ne didisuika bu dia Nehemiya.

Tudi ne bua ‘kubashipa’

9. Mbuluishi bua mushindu kayi buvua bena lukuna ba Nehemiya batuadije, ntshinyi tshiakenza Nehemiya?

9 Pakumvua baluishi ba ntendelelu mulelela ba mu matuku a Nehemiya ne: ‘Badi bananukila kuasa ngumvu ya Yelushalema,’ bakambula miele bua ‘kuluanganabu ne bena Yelushalema.’ Biakamueneka anu bu ne: bena Yuda kabavua ne tshikuabu tshia kuenza to. Kuvua bena Samalea ku nord, bena Amona ku est, bena Alaba [anyi bena Arabe] ku sud ne bena Ashedodo ku ouest. Yelushalema uvua munyunguluka kudi baluishi; bibaki bavua bamueneka bakuatshike mu buteyi! Ntshinyi tshivuabu mua kuenza? Nehemiya udi wamba ne: “Tuakatendelela Nzambi wetu.” Baluishi bavua bakana ne: tudi ne bua ‘kubashipa ne kubalekesha mudimu.’ Bua bualu ebu Nehemiya wakapesha bibaki mudimu wa kuluila tshimenga ‘ne miele ya mvita ne mafuma ne mata.’ Bushuwa, ku dimona dia bantu, bena Yuda aba kamoto kabavua mua kuenza tshintu kumpala tshiluilu tshinene tshia baluishi aba, kadi Nehemiya wakabela bena Yuda ne: ‘Kanubatshinyi, nuvuluke Mukalenge wenu munene, mukole.’​—Nehemiya 4:7-9, 11, 13, 14.

10. (a) Ntshinyi tshiakenza bua malu kushintulukawu diakamue munkatshi mua baluishi ba Nehemiya? (b) Mmalu kayi akalongolola Nehemiya?

10 Mutantshi eu malu kushintulukawu diakamue. Baluishi bakalekela kuela bena Yuda mvita. Bua tshinyi? Nehemiya udi utuambila ne: ‘Nzambi [mulelela] wakakudimuna tshifufu tshiabu, tshiakalua tshianana.’ Nansha nanku Nehemiya wakajingulula ne: baluishi abu bavua anu mua kubenzela bibi dimue dituku. Ke bualu kayi ne budimu buonso wakashintulula ngenzelu wa mudimu wa bibaki. Kubangila anu dîba adi, ‘muntu ne muntu wakenza mudimu ne tshianza tshimue, wakakuata bintu bia mvita mu tshianza tshikuabu.’ Nehemiya wakateka kabidi “muedi wa mpungi” bua kudimuijaye bibaki pavua baluishi mua kubabunda. Kupita bionso, Nehemiya wakajadikila bantu ne: ‘Nzambi wetu neatuluile mvita.’ (Nehemiya 4:15-20) Bu muvuabu babakankamije ne badilongolole mpindieu bua kukungama mvita yonso, bibaki abu bakatungunuka ne kuenza mudimu wabu. Mmalongesha kayi atudi mua kupeta mu muyuki eu?

11. Ntshinyi tshidi tshiambuluisha bena Kristo balelela bua kukandamena malu mabi mu matunga mudibu bakandike mudimu wa Bukalenge, ne mmunyi mudibu batshimuna malu mabi?

11 Imue misangu, bena Kristo balelela batu bapeta buluishi bukole. Bushuwa, mu amue matunga baluishi ba tshikisu ba ntendelelu mulelela batu ne bukole bua bungi. Ku dimona dia bantu, bena Kristo ba mu matunga aa kabena mua kutshimuna baluishi babu to. Kadi Bantemu abu mbajadike ne: ‘Nzambi neabaluile mvita.’ Bushuwa, bana betu bavuabu bakengeshe bua ditabuja diabu bakadi bamone njila ne njila mudi Yehowa muandamune masambila abu ne ‘mukudimune tshifufu [tshia baluishi ba bukole] tshilua tshianana.’ Nansha mu matunga mudibu bakandike mudimu wa Bukalenge, bena Kristo batu bapeta mishindu ya kutungunuka ne kuyisha lumu luimpe. Bantemu ba Yehowa lelu batu bashintulula nyishilu yabu padibu babaluisha anu muvua bibaki ba mu Yelushalema bashintulule ngenzelu wabu wa mudimu. Kadi kabatu bambula bia mvita bia ku mubidi to. (2 Kolinto 10:4) Nansha padibu babafunyina bua kubenzela bibi ku mubidi mushindu kayi, kabena balekela kuyisha to. (1 Petelo 4:16) Kadi bana betu aba ba dikima badi batungunuka ne ‘kuenza malu mimpe bua kupita malu mabi bukole.’

‘Lua, tusangakene nebe’

12, 13. (a) Mmayele kayi akenza baluishi ba Nehemiya? (b) Bua tshinyi Nehemiya wakabenga kuya kutuilangana ne baluishi bende?

12 Kunyima kua baluishi ba Nehemiya bamane kujingulula ne: mvita yabu ya mpala ne mpala yakapangila, bakakeba mishindu ya buluishi ivua mitambe kusokoma. Ke bobu kuenza mayele asatu. Avua mayele kayi au?

13 Diyela dia kumpala: bakakeba bua kumudinga. Bakamuambila ne: ‘Lua tusangakene nebe mu umue wa ku misoko ya mu mpata wa Ono.’ Tshimenga tshia Ono tshivua pankatshi pa Yelushalema ne Samalea. Nenku baluishi bakambila Nehemiya bua kutuilangana nende pankatshinkatshi bua kumona mua kujikija bilumbu biabu. Nehemiya uvua mua kudiambila ne: ‘Lungenyi elu ludi lumvuika luimpe. Mbimpe kuyikila pamutu pa kuluangana mvita.’ Kadi Nehemiya wakabenga. Wakumvuija tshivuaye mubengele ne: “Bakadi belangana meji bua kungenzela bibi.” Wakajingulula tshivua meji abu ne kakakuatshika mu buteyi buabu nansha. Wakambila baluishi bende misangu inayi ne: ‘Tshiena mua kulua; bundi nabu mbua kupumbisha mudimu pangumuka bianyi bua kulua kunudi bua tshinyi?’ Mayele avua baluishi abu benze bua kufikisha Nehemiya ku dishipa mêyi a Nzambi akapangila. Wakashala mutangije meji ende anu ku mudimu wa luibaku.​—Nehemiya 6:1-4.

14. Ntshinyi tshiakenza Nehemiya ne bantu bavua bamubanda ne malu a dishima?

14 Dibidi: baluishi ba Nehemiya bakatuadija kutangalaja malu a dishima, bamba muvua Nehemiya ‘welangana meji bua kutombokela’ Mukalenge Atashasete. Musangu eu kabidi bakambila Nehemiya ne: “Lua, tusangishe lungenyi.” Nehemiya wakabenga kabidi, bualu wakajingulula tshivua meji abu. Wakumvuija ne: ‘Bobu bonso bakasua kututshinyisha, bamba ne: Netutekeshe maboko abu mu mudimu, [bua] kabawenji nansha.’ Kadi musangu eu, Nehemiya wakaleja muvua bualu buvua baluishi bamubanda nabu abu bua dishima, wamba ne: ‘Kabena benza malu bu muudi wamba, kadi wewe wakaafuanyikija mu mutshima webe nkayebe.’ Kabidi, Nehemiya wakalomba dikuatshisha kudi Yehowa mu disambila ne: “Ukoleshe maboko anyi.” Uvua mujadike ne: ku diambuluisha dia Yehowa, uvua mua kufika ku dikudimuna tshifufu tshibi etshi bua tshilue tshianana ne ku diyisha mudimu wa luibaku kumpala.​—Nehemiya 6:5-9.

15. Mmubelu kayi uvua muprofete wa dishima mupeshe Nehemiya, ne bua tshinyi wakaubenga?

15 Disatu: baluishi ba Nehemiya bakangata muena tshitungu, muena Isalele diende Shemaya, bua kufikisha Nehemiya ku dishipa Mikenji ya Nzambi. Shemaya wakambila Nehemiya: ‘Tusangakene nebe mu nzubu wa Nzambi, mu ntempelo mene, tuinjile bibi, bualu bua nebalue kukushipa; bulelela, nebalue butuku ebu bua kukushipa.’ Shemaya uvua usua kuamba ne: muoyo wa Nehemiya uvua mu njiwu, kadi uvua mua kusungila muoyo wende bu yeye muye kusokoma mu ntempelo. Pabi Nehemiya kavua muakuidi to. Uvua mua kuenza mpekatu bu yeye musokome mu nzubu wa Nzambi. Uvuaku mua kushipa Mikenji ya Nzambi bua kukeba bua kusungila muoyo wende anyi? Nehemiya wakandamuna ne: ‘Nganyi udi bu meme neanyemene mu ntempelo bua kusungila muoyo wende? Tshiena nyamu nansha!’ Bua tshinyi Nehemiya kakapona mu buteyi buvuabu bamuelele ebu? Bualu uvua mumanye ne: nansha muvua Shemaya muena Isalele bu yeye, “Nzambi kakamutuma” to. Bua kuamba bualu pa bualu, muprofete mulelela kavua mua kumupesha mubelu wa kushipa Mikenji ya Nzambi to. Bua musangu eu kabidi, Nehemiya kakitaba bua baluishi bende babi bamupite bukole. Matuku makese panyima apu, wakamba ne: ‘Lumbu luakajika mu matuku makumi abidi ne atanu a ngondo wa Elula, tuakajikija mudimu mu matuku makumi atanu ne abidi.’​—Nehemiya 6:10-15; Nomba 1:51; 18:7.

16. (a) Mmunyi mutudi ne bua kuangata balunda ba dishima, bantu badi batubanda ne malu a dishima ne bana betu ba dishima? (b) Mmunyi muudi uleja ne: udi ubenga kushipa mikenji ya Nzambi kumbelu, mu kalasa anyi ku mudimu?

16 Anu bu Nehemiya, tuetu petu tudi mua kupeta baluishi badi badienza bu balunda, bantu badi batubanda ne malu a dishima ne bana betu ba dishima. Bamue bantu badi mua kutubikila bua tusambakene nabu muaba muenze bu pankatshinkatshi, mmumue ne: bua tunyange ditabuja dietu. Badi mua kukeba bua kutufikisha ku ditaba bua kuenzela Yehowa mudimu wa pa mutu pa mutu bua tumone mua kupeta dîba dia kukeba kabidi bintu bia panu. Kadi, bu mutudi bateke Bukalenge bua Nzambi pa muaba wa kumpala, tudi tubenga kuenza malu adi atunyangila ditabuja. (Matayo 6:33; Luka 9:57-62) Baluishi badi kabidi batutangalajila malu a dishima. Mu amue matunga badi batubanda mutudi mua kuenzela Mbulamatadi bibi, anu muvuabu babande Nehemiya ne: uvua ukeba kutombokela mukalenge. Bua amue malu adibu batubanda nawu nunku, tuakaya ku tubadi bua kuleja mudiwu a dishima. Kadi nansha koku bualu kayi, tudi tusambila ne dishindika dia se: Yehowa nealudike malu bilondeshile disua diende. (Filipoi 1:7) Bantu badi bamba mudibu benzela Yehowa mudimu badi pabu mua kutujudila buluishi. Anu muvua muena Yuda mukuabu mukebe bua kufikisha Nehemiya ku dishipa Mikenji ya Nzambi bua apandishe muoyo wende, ke mudi bantu bavua Bantemu kale kadi balue batontolodi mua kukeba bua kutufikisha ku dinyanga ditabuja dietu mu mushindu kampanda anyi kansanga. Kadi tudi tubenga batontolodi bualu tudi bamanye ne: netupandishe mioyo yetu ki mpa kushipa mikenji ya Nzambi, kadi mpa kuyitumikila! (1 Yone 4:1) Bushuwa, bua diambuluisha dia kudi Yehowa tudi mua kutshimuna mishindu yonso ya malu mabi.

Tuyishe lumu luimpe nansha mudi Diabolo utuluisha

17, 18. (a) Ntshinyi tshidi Satana ne bena mudimu bende baditatshisha bua kuenza? (b) Ntshinyi tshiudi mudisuike bua kuenza, ne mbua tshinyi?

17 Dîyi dia Nzambi didi diamba bua bana babu ne Kristo bela manyi ne: ‘Bobu bakapita [Satana] bukole bualu bua dîyi dia bumanyishi buabu.’ (Buakabuluibua 12:11) Nenku kudi diumvuangana pankatshi pa ditshimuna mukebeshi wa malu mabi Satana ne diyisha dia mukenji wa Bukalenge. Kabiena bikemesha mudi Satana uluisha anu kuluisha bela manyi batshidi ne muoyo ne bena mu “tshisumbu tshinene” pa kubajudila buluishi!​—Buakabuluibua 7:9; 12:17.

18 Anu mutudi tufuma ku dilonga, buluishi budi mua kuluila mu bipendu anyi mikanu ya kutuenzela bibi ku mubidi peshi mu mishindu mikuabu mitambe kusokoma. Nansha buluishi buobu bua mushindu kayi, tshipatshila tshia Satana tshidi anu tshimue: kuimanyika mudimu wa diyisha. Kadi neakume kabongo mu lupuishi bualu basadidi ba Nzambi mbadisuike bua ‘kuenza malu mimpe bua kupita malu mabi bukole’ anu bu Nehemiya. Nebenze nunku pa kutungunuka ne kuyisha lumu luimpe too ne pamba Yehowa ne: mudimu wajiki!​—Mâko 13:10; Lomo 8:31; Filipoi 1:27, 28.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 2 Bua kumanya muvua malu menzeke, bala Nehemiya 1:1-4; 2:1-6, 9-20; 4:1-23; 6:1-15.

Udi muvuluke anyi?

• Mbuluishi kayi buakapeta basadidi ba Nzambi kale, ne mbuluishi kayi budi Bena Kristo bapeta lelu?

• Ntshipatshila tshinene kayi tshivua natshi baluishi ba Nehemiya, ne baluishi ba Nzambi badi ne tshipatshila kayi lelu?

• Mmunyi mutudi tutungunuka ne kuenza malu mimpe lelu bua kutshimuna malu mabi?

[Nkonko ya dilonga]

[Kazubu/​Tshimfuanyi mu dibeji 29]

Malongesha atudi bapete mu mukanda wa Nehemiya

Basadidi ba Nzambi badi bakama

• tuseku

• mikanu

• mashimi

Badi bamba malu a dishima kudi

• balunda ba dishima

• bantu badi batubanda ne malu

• bana betu ba dishima

Basadidi ba Nzambi badi batshimuna malu mabi padibu

• bananukila mu mudimu udi Nzambi mubapeshe

[Tshimfuanyi mu dibeji 27]

Nehemiya ne bavuaye wenza nabu mudimu bakibaka lumbu lua Yelushalema nansha muvuaku buluishi bukole

[Tshimfuanyi mu dibeji 31]

Bena Kristo balelela badi bayisha lumu luimpe ne dikima