Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Tshintu tshienza tshitu anune mutshienji

Tshintu tshienza tshitu anune mutshienji

Tshintu tshienza tshitu anune mutshienji

KUKADI bidimu bitue ku 150 katshia Charles Darwin wamba mudi mishindu kabukabu ya bintu bionso bidiku lelu mifumine ku didikudimuna dia bintu bia kale mu bule bua bidimu bia bungi. Kadi matuku adi panshi aa mbatuadije kuluisha dilongesha diende dia didimenena dia bintu ne malongesha makuabu a lelu adi madifuane kudi bantu badi bitaba mudi bulengele ne bulongame bua dikema budi mu mibidi ya bintu bia muoyo buleja ne: bintu ebi mbienza ne meji onso ne tshipatshila kampanda. Nansha bena meji bakuabu bavule badi bamanyike bimpe kabatu bitaba lungenyi lua ne: mishindu ya bintu binunu ne binunu bidi pa buloba apa mmifumine anu ku didimenena diabi nansha.

Bamue ba ku bena meji aba badi babenga lungenyi elu bafila luabu (lua bintu bidi bilomba meji a bungi bua kuenzeka) baleja ne: dilonga dia bintu bia muoyo ne mibidi yabi, dia makumi ne disunguluja dia malu dia muntu yonso wa meji eu mmalu adi atamba kushindika mudi bifukibua bidiku bikale mudimu wa meji a bungi. Badi bakeba mua kubueja dilongesha dia bintu bidi bilomba meji a bungi bua kubienza edi mu malongesha a mu tulasa. Tshidibu babikila bu diluangana bua bualu bua didimenena dia bintu nditambe bukole nangananga mu États-Unis, kadi badi bamba mudidi dikeba kubanga kabidi mu Angleterre, mu Pakistan, mu Pays-Bas, mu Serbie ne mu Turquie.

Bualu butubu kabayi bakula

Kadi kutu bualu butubu anu babenga kutela mu mêyi a budimu atubu batumbisha nawu dilongesha dia bintu bidi bilomba meji a bungi bua kuenzekabi. Bualu abu mbua mutubu kabayi bakulaku bua mubienji. Udi mua kuitaba pebe ne: tshintu tshidi tshilomba meji a bungi tshidi mua kuenzeka katshiyi ne mutshienji anyi? Mbaleje mu tshikandakanda kampanda bua bimanyinyi ba dilongesha dia bintu bidi bilomba meji a bungi bua kuenzekabi ne: “Kabatu batokesha bidibu bamba bua kuleja dîna dia mubienji anyi kuleja tshidiye nansha.” (The New York Times Magazine) Mufundi mukuabu diende Claudia Wallis wakamba ne: balongeshi ba bualu bua bintu bidi bilomba meji a bungi bua kuenzekabi “badi badienzeja bua kabalu kubueja Nzambi mu bualu ebu.” Kabidi tshikandakanda tshikuabu tshiakumvuija patshi ne: “Dilongesha dia bintu bidi bilomba meji a bungi bua kuenzekabi kadiena ne tshididi diamba bua dikalaku dia mubienji anyi bua tshidiye nansha.”​—Newsweek.

Nunku bidi patupu bua kukeba mua kuepuka lungenyi lua dikalaku dia muenji wa bintu bidibu batumbisha. Apu diumvuija dia mudi bintu bia mu diulu ne pa buloba bionso bikale bilomba mudimu wa meji a bungi nedituile bantu munyi pikalabu babasokoke anyi mene kabayi babaleje ne: mubienji udiku, nkampanda?

Kabidi kudi nkonko idi ijuka bua kumanya ni mbimpe kuitaba anyi kubenga dikalaku dia mubienji; nkonko ayi nyoyi eyi: Kuitaba anu kua ne: muenji wa bintu ebi udi mupitshidile bantu ku bionso udiku kudi kupangisha mamanya a bena meji ne lungenyi luabu bua kulubuluka anyi? Bua kuitaba mudiku muenji wa bintu bionso wa meji a bungi bidi bikengela anu pikala bena meji bapangile tshia kutumvuija anyi? Kabienaku biumvuika bua kuamba bua tshintu tshionso tshidi tshilomba meji tshitudi tumona ne: kudi anu uvua mutshienze anyi? Tshiena-bualu tshidi tshilonda netshiandamune nkonko eyi ne mikuabu ya muomumue.

[Bimfuanyi mu dibeji 3]

Charles Darwin uvua wamba mudi bintu kabukabu bia muoyo bifumine ku didikudimuna

[Mêyi a dianyisha]

Darwin: Foto wa kudi Mrs. J. M. Cameron/​U.S. National Archives photo