Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Ngakalonga mua kueyemena Yehowa ne muoyo mujima

Ngakalonga mua kueyemena Yehowa ne muoyo mujima

Malu a mu nsombelu

Ngakalonga mua kueyemena Yehowa ne muoyo mujima

Malonda kudi Aubrey Baxter

Mu Disambombo dikuabu ku dilolo mu 1940, bantu babidi bakambunda, kunkumabu bikole ne meme kudishinda panshi. Bampulushi babidi bavua bimane pabuipi apu, kadi pamutu pa kunsungilabu, bavua bangamba mêyi mabi ne batua benzavi abu makumbu. Malu a mu nsombelu wanyi aakafikisha ku mututu eu akatuadija bidimu bitue ku bitanu kumpala pamvua ngenza mudimu mu kabanda ka mabue a makala. Lekelayi nnulondele.

KUETU mbatulele banayi, kadi meme ndi muana muisatu. Ngakaledibua mu 1913 mu tshimenga tshia Swansea tshia kumpenga kua mâyi mu Nouvelle-Galles du Sud, mu ditunga dia Australie. Pamvua ne bidimu bitanu, disama dia gripe wa bena Espagne diakakuata dîku dietu dijima; disama edi diakashipa bantu miliyo ya bungi pa buloba bujima. Diakalenga, tuetu bonso tuakumvua bimpe. Kadi mu 1933, tuakapeta lutatu lukole pakafua Mamu ne bidimu 47. Mamu uvua mukaji uvua utshina Nzambi bikole, ne ukavua mupete bitupa bibidi bia mukanda wa kulonga nawu Bible wa Bantemu ba Yehowa uvuabu babikila ne: Butoke.

Tshikondo atshi mvua ngenza mudimu mu kabanda ka mabue a makala. Bu mumvua mu amue mêba tshiyi ne mudimu, mvua nya ne mikanda ku mudimu ne nyibala ne butoke bua torshe uvua muasa ku tshifulu tshianyi. Mpindieu meme kujingulula ne: mvua mupete bulelela. Meme kutuadija kabidi kuteleja dibala dia Bible divuabu benza ku tshisanji tshia Bantemu ba Yehowa. Biakangenza kabidi disanka dia bungi pakatuadija Tatu ne bana betu bonso kunanga pabu bulelela bua mu Bible.

Mu 1935 tuakapeta kabidi lutatu lukole pakakuatshika muakunyanyi wa balume Billy disama dia mbadi (pneumonie) ne yeye kufua. Uvua anu ne bidimu 16 patupu. Kadi bua musangu eu, dîku dietu diakakoleshibua ku muoyo bua ditekemena dia dibika. (Bienzedi 24:15) Kunyima, Tatu ne bakulu banyi aba Verner ne Harold ne bakaji babu bakadilambula kudi Nzambi. Ku balela banyi ba pabuipi, anu meme ke udi mushale ne muoyo. Kadi Marjorie mukaji wa Verner ne Elizabeth mukaji wa Harold batshidi pabu benzela Yehowa mudimu ne tshisumi.

Ndi ndonga mua kueyemena Yehowa

Ngakamonangana ne Bantemu ba Yehowa musangu wa kumpala mu 1935 pavua mamu mukuabu wa mu ditunga dia Ukraine uvua wenda ne dikalu mulue kutuyisha kuetu. Mu Dia lumingu diakalonda, ngakabuela mu bisangilu bua musangu wa kumpala, ne kunyima kua lumingu lumue ngakaya kubuela mu tshisangilu tshia mudimu wa buambi. Ntemu uvua ulombola tshisangilu tshia mudimu wa buambi atshi wakampesha ndambu wa broshire, kadi tshiakankemesha ntshia ne: wakantuma nkayanyi bua kuyisha. Pangakafika ku nzubu wa kumpala, bua buôwa bumvua nabu ngakajinga bua ne: buloba bubulule mukana, bummine. Kadi muena kumbelu aku uvua muntu muimpe ne wakitaba bua kuangata mikanda imvua mmupesha.

Mvese bu mudi wa Muambi 12:1 ne Matayo 28:19, 20 ivua mindenge ku muoyo bikole, ke bualu kayi ngakajinga bua kulua mpanda-njila. Tatu wakanyisha dipangadika dianyi edi. Nansha mumvua tshiyi muanji kutambula, ngakateka dituku dia 15 Kashipu 1936 bu dituku dimvua ne bua kutuadija bumpanda-njila. Dituku adi, ngakaya ku Betele wa Bantemu ba Yehowa mu tshimenga tshia Sydney; bobu kututuma ne bampanda-njila bakuabu 12 mu musoko wa pa mpenga wa Dulwich Hill. Bakandongesha mushindu wa kunyenga tshiamu tshikese tshia kupela natshi mponda tshivua bampanda-njila benza natshi mudimu tshikondo atshi bua kubenga kutula makuta a bungi bua biakudia.

Tudi tuenza bumpanda-njila mu tshisuku

Meme mumane kutambula ku ndekelu kua tshidimu tshia 1936, bakatutuma meme ne bampanda-njila bakuabu babidi Aubrey Wills ne Clive Shade munkatshi mua tshimenga tshia Queensland. Munkatshi mua bintu bituvua nabi muvua anu kamashinyi ka Aubrey, makalu, tshisanji tshia matadi a kuelela bantu bua kutelejabu miyuki ya malu a mu Bible, ntenta wakalua nzubu utuakalala munkatshi mua bidimu bisatu bijima, malalu asatu, mesa amue ne luesu lua tshiamu lua kulambila. Dilolo dikuabu dimvua panyi ne bua kulamba, ngakela meji ne: mvua ne bua kuenza tshikuku tshimpe tshia bisekiseki ne bidia bia bukula bua mponda. Kadi muntu nansha umue wa kutudi kavua mua kubidia to. Kabalu kakuabu kavua pabuipi apu, meme kukapeshabi. Kakabinunkila tshianana, kunyukulaku mutu ne kuyaku. Au ke mushindu wakajika dilonga dianyi dia mushindu wa kulamba.

Pashishe, tuakangata dipangadika dia kujikija teritware uvuabu batupeshe ne lukasa, ke tuetu kumukosolola mu bitupa bisatu ne muntu yonso uvua wenza tshiende tshitupa. Misangu ya bungi butuku buvua bungidila mutantshi mule ne muaba utuvua basombele, nenku bu mumvua tshiyi ne mushindu wa kupingana mubande pa dikalu, imue misangu mvua ndala ku nzubu ya bantu ba mu musoko au bavua bakididianganyi bimpe. Dituku dikuabu ngakalala pa bulalu bulenga bua dikema mu nzubu wa benyi wa mu tshikumbi tshia ngombe, ne butuku buakalonda meme kulala panshi mu mutanda wa tshilembi tshia nyama ya kanguru, munyunguluka kudi mushiki wa biseba bia nyama bivua binunka bikole. Misangu ya bungi mvua ndala mu tshisuku. Dimue edi, mibuabua yakangela munkatshi butuku mimanyine kule, mu mîdima amu ivua ibuluka anu kubuluka. Pakatshia butuku abu bumvua mutshishe kengelee, ngakalua kumona ne: mibuabua ayi kayivua nanyi bualu to, kadi ivua miluile bia munda bia nyama bivuabu bimanshe pabuipi apu.

Tudi tuyisha ne mashinyi avua ne tshisanji ne bikolokolo

Tuakayisha lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi ne mashinyi avua ne tshisanji ne bikolokolo. Mu tshimenga tshia Townsville tshivua ku nord kua Queensland, bampulushi bakatuitabila bua kusombela munkatshi muatshi. Kadi miyuki ituvua tuela mu tshisanji yakafikisha bamue bena tshitendelelu tshia Armée du salut munda, ke bobu kutuambila bua kumbuka. Patuakabenga, batanu ba kudibu bakanyukula kamashinyi ketu bibi bitambe. Pinapu mvua musombe munda ku tshisanji. Biakamueneka ne: kabivua bia meji bua tuetu kushindamena anu pa manême etu nansha, nunku pakelabu anu nyima, tuakumbuka tshitupa atshi.

Mu tshimenga tshia Bundaberg muntu mukuabu uvua munange malu atuvua tuyisha wakatusombesha buatu bua tuetu kuelela bantu miyuki ku tshisanji bikadile pa musulu wa Burnett, udi mupitshile mu tshimenga atshi. Aubrey ne Clive bakaya ne buatu ne biamu bietu bia mêyi, kadi meme ngakashala ku nzubu utuvua tufutshila. Butuku abu, dîyi dia tshikuma dia Joseph Rutherford wa ku biro bidi bilombola mudimu wa Bantemu ba Yehowa pa buloba bujima divua diumvuika bikole mu Bundaberg, dimanyisha mukenji wa bukole wa mu Bible. Mu bulelela, abi bivua bikondo bivua bilomba bantu ba Nzambi bua kuikala ne dikima ne ditabuja dikole.

Mvita idi ikebesha ntatu ya bungi

Diakamue pakatuadija Mvita Mibidi ya Buloba bujima mu Kabitende 1939, Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 1 Kasuabanga tshiapatuka tshikale tshiakakula bua dibenga kubuelakana dia bena Kristo mu malu a tshididi ne a mvita. Kunyima, ngakasanka bua mumvua mulonge malu au pa dîba diakanyine. Tshikondo atshi, panyima pa tuetu bamane kusomba pamue ne Aubrey ne Clive bidimu bisatu, bakatutuma muntu yonso wende muaba. Bakanteka meme mutangidi muena ngendu ku nord kua Queensland, eu uvua mudimu uvua ne bua kuteta misangu mivule ditabuja dianyi kudi Yehowa.

Mu Tshimungu 1940, mvua ngenza mudimu mu tshisumbu tshia mu Townsville tshivua ne bampanda-njila banayi aba: Percy, Ilma Iszlaub, * ne bana ba muntu aba Norman ne Beatrice Bellotti. Bidimu 6 pashishe, ngakasela Beatrice. Mu Disambombo dikuabu ku dilolo tuetu bamane kujikija buambi butuvua tuenzela mu njila, bakatubunda mundi muleje ku ntuadijilu kua muyuki eu. Kadi bualu ebu buakankolesha bua kutungunuka ne kuenzela Yehowa mudimu.

Bana ba muntu babidi bampanda-njila, Una ne Merle bana ba Kilpatrick, bavua benze mudimu muimpe mutambe ku nord aku. Dituku dikuabu ngakayisha nabu bimpe bia dikema, pashishe bobu kundomba bua kubasabula pa mâyi bua kuyabu kutangila dîku kampanda divua disue malu a mu Bible. Abi bivua bindomba bua kuanji kowela bua kufika ku buatu bukese buvuabu basuike dia muamua dia musulu, kupingana nabu dia munemu ne pashishe kusabula bana betu ba bakaji aba. Kadi pangakafika ku buatu, kabuvua ne nkaya to. Tuakalua kumanya pashishe ne: muntu mukuabu uvua kayi mutusue ke uvua muyisokoke. Kadi mayele ende kaakatupangisha bua kusabuka to. Mvua muenze mudimu wa kupandisha bantu mu mâyi bidimu bia bungi ne ntshivua anu mumanye mua kowela bimpe bitambe. Nanku ngakasuika muonji wa buatu mu tshimonu, meme kowela ngenda mbukoka too ne muaba uvua bana betu abu, pashishe meme kubakoka ngenda ngowela too ne dia muamua. Yehowa wakabenesha bionso bituvua benze bualu kunyima bena mu dîku adi bakalua Bantemu.

Tudi mu mundidimbi wa tshianza tshia Yehowa

Bua kulama tshimenga tshia Innisfail, basalayi bavua bakange njila anu ku tshibuelelu tshia tshimenga etshi. Kadi bu mumvua ne mikanda ivua inganyishila bua kusomba mu ditunga (yakalua bana betu ba ku biro bia Bantemu ba Yehowa bavua balua kuntangila kundeja ne: kayitshivua mimpe to), bavua mua kunganyishila bua kubuelamu. Bua kupita nabu muaba uvua basalayi bakange njila au, mvua mbasokoka muinshi mua nkuasa wa panyima pa mashinyi anyi.

Tshikondo atshi kuvua lutatu lua kasolonyi, ke bualu kayi mashinyi a bungi avua ne tshiamu tshidibu babikila ne: gazogène. Bua kupesha motere bukole, tshiamu etshi tshivua tshipatula lupepe (ludibu babikila ne: oxyde de carbone) luvua lufumina ku makala a kapia, luolu elu ke luvua luendeshisha mashinyi. Mvua ngenda butuku ne mifuku ya makala miunguija muaba uvua muanetu musokome. Pamvua ngimana muaba uvua basalayi bakange njila, mvua mbashimakaja pa kushiya anu motere muteme ne ngela gaze bikole bua tshiamu tshivua ne makala atshi tshikuate kapia kakole. Bumue butuku ngakela basalayi dîyi ne: “Meme mujime mashinyi, lupepe kaluakusambakana bimpe to, ne nebilue bikole bua kuatemesha tshiakabidi.” Bua luya ne mutoyi ne muishi wa mashinyi, basalayi abu bakatapa patupu dîsu dia lukasa lukasa mu mashinyi ne kundekelabu meme kupita.

Mu matuku au, bakampesha mudimu wa kulongolola mpungilu bua Bantemu ba mu tshimenga tshia Townsville. Biakudia bivua bikese, nenku bua kupeta bituvua nabi dijinga bivua bikengela nzuji afile dianyisha. Tshikondo atshi, bakela bana betu bena Kristo mu buloko bualu kabavua babuelakana mu malu a tshididi. Nunku patuakangata tshipungidi bua kumonangana ne nzuji au, ngakabanga kudiambila ne: ‘Ndi ne meji anyi, nkuepi kundi nya kuyobola nkashama wa luonji?’ Nansha nanku, ngakaya anu kumpala bu muvuabu batuambile.

Nzuji uvua musombe ku mesa manene, kungambilaye bua meme kusomba. Pangakamuambila kendela kanyi, wakashala mupuwe mungoshe dîsu dibi mutantshi mule. Pashishe wakapingaja tshilunji ne kungebejaye ne: “Udi ukeba biakudia bungi kayi?” Meme kumupesha dibeji dituvua bafunde biakudia bintu bikese menemene bituvua nabi dijinga. Pakatangilaye bituvua balombe wakamba ne: “Bidi bimueneka kabiyi bikumbana to. Mbimpe kubivudija misangu ibidi.” Ngakumbuka mu biro biende ne dianyisha dia bungi kudi Yehowa bua muvuaye mumpeshe dilongesha dikuabu mu muanda wa dimueyemena.

Mu Tshiongo 1941, bakakandika midimu ya Bantemu ba Yehowa mu Australie. Bantu ba bungi bakatuadija kutuelela meji mabi ne bavua mene batufunda mutudi batentekedi batuma kudi bena Japon. Dimue dituku mashinyi abidi a bampulushi ne basalayi akabuela ne lubilu lukole mu Ferme wa Bukalenge, mbuena kuamba ne: tshipapu tshia buloba tshituvua basumbe mu tshimenga tshia Atherton bua kukunamu biakudia. Bavua benda bakeba torshe uvuabu bela meji ne: tuvua tumutemesha bua kuenza baluishi babu tshimanyinu. Bavua batufunde kabidi mutuvua bakune matala mazole tshintu kampanda tshivua bu tshimanyinu tshivua baluishi mua kumuenena mulu mu ndeke. Bushuwa, malu onso aa akamueneka mikale a dishima.

Bu muvuabu bakandike midimu yetu, tuvua tuenza malu ne budimu ne mbabi patuvua tuya kufila mikanda yetu. Tshilejilu, pakapatuka mukanda wa Enfant, ngakapeta karton ka mikanda eyi mu tshimenga tshia Brisbane, meme kuya naku ku nord mu kawulu, ne mvua ngenda nshiya mikanda mu tshitudilu tshia muaba wonso uvua tshisumbu. Bua kupangisha bampulushi ne bakontolodi ba tshiluilu tshia basalayi bua kabakangudi karton, mvua nsuikilapu muele umvua muambule kumpala kua kutuluka. Nansha muvua diyele edi kadiyi dikole, diakambuluisha. Bakatuanyishila bua kuenza midimu yetu patoke mu Kabalashipu 1943. Nzuji mukuabu wa ku kabadi kanene wakamba bua dikandika dia mudimu wa bantu ba Yehowa ne: “kadivua dilonda mikenji, dienza mu tshiputuku ne dia tshikisu.”

Badi bambikila bua kuya ku busalayi

Tshidimu tshishale, bakatubikila meme ne Aubrey Wills ne Norman Bellotti bua kuya ku busalayi. Bakavua babikile Aubrey ne Norman lumingu lumue kumpala kua kumbikilabu meme, ne bakankosela tshibawu tshia buloko bua ngondo isambombo. Tshikondo atshi, bena ku biro bia poste bavua banyenga bibejibeji bia Tshibumba tshia Nsentedi bivuabu batumina Bantemu bavua bamanyike, kadi kabavua banyenga bia bantu bakuabu bavua benzeje abonema to. Mudimu wetu uvua wa kukeba umue wa ku bantu aba, ne kuvudija bungi bua bibejibeji ne kubiabanyina bana betu Bantemu. Mushindu eu ke utuvua tupeta biakudia bia mu nyuma pa tshibidilu.

Pakankoselabu buloko bua ngondo isambombo bumvua muindile bua kubuelamu, ngakalomba diakamue bua batume tshilumbu tshianyi ku kabadi katumbuke, anu muvua biro bietu bia Bantemu bia mu Sydney bituambile. Tshipatshila tshietu tshivua bua kulepesha matuku too ne pavua bena ku biro bietu bateka muntu mukuabu uvua mua kutungunuka ne mudimu. Bu mumvua ne budikadidi, ngakapeta diakalenga dia kuya kutangila Bantemu batue ku 21 bavua mu buloko ku nord kua Queensland. Ba bungi bavua mu buloko bumue, ne mulami wa ku buloko abu uvua mutukine. Pangakamuvuluija ne: bena mu bitendelelu bikuabu bavua bakumbula bantu babu, wakafika munda bikole. Wakamba ne dîyi dikole ne: “Bu meme ne bukokeshi, mvua mua kuelesha bantemu ba Yehowa bonso mulongo ne kubasa bingoma!” Balami bakuabu ba buloko bakampatula pambelu lukasa lukasa.

Pakafika tshikondo tshia kutangila tshilumbu tshianyi ku kabadi kamvua mulayidile, ngakapeta diambuluisha dia kudi mulumbuluidianganyi muvua mikenji ilomba. Kadi mu bulelela ngakadilumbuluila nkayanyi tshilumbu tshianyi, abi bivua bindomba bua kuikala mueyemene Yehowa bikole. Ne yeye kakandekela to. (Luka 12:11, 12; Filipoi 4:6, 7) Bualu buakankemesha mbua ne: bakambingisha ku kabadi bualu bakapeta bilema mu dibeji divua ne malu avuabu batubanda nawu mafunda kudi bamfumu ba bitendelelu.

Mu 1944, bakanteka mutangidi wa tshijengu tshinene tshivua tshitangila bisumbu bionso bivua ku sud kua Australie, ku nord kua Victoria, mu Nouvelle-Galles du Sud mu Sydney. Mu tshidimu tshiakalonda tshia 1945, bakatuadija kuenza kampanye ka miyuki ya patoke pa buloba bujima, ne ngamba-malu yonso uvua ne bua kulongolola muyuki wende, mushindamene pa plan wa dibeji dimue uvua bulongolodi buetu butume. Kuenza muyuki wa dîba dijima kuvua lutatu lukuabu, kadi tuakaya anu kumpala beyemene Yehowa ne wakatuambuluisha.

Dibaka ne midimu mipiamipia

Mu Kashipu 1946, tuakaselangana ne Beatrice Bellotti ne tuetu kutungunuka ne kuenza mudimu pamue bu bumpanda-njila. Nzubu wetu uvua wa dikadika dienza ne musaka wa nsona. Muana umuepele utudi nende wa bakaji wakaledibua mu Tshisua-munene 1950. Tuakenza bumpanda-njila miaba ya bungi, too ne mu tshimenga tshia Kempsey tshia mu Nouvelle-Galles du Sud, mutuvua anu tuetu nkayetu Bantemu. Mu Dia lumingu dionso tuvua tuya ku nzubu mukuabu uvua mu tshimenga etshi, ne mvua ndilongolola bua kuenza muyuki wa patoke utukavua badianjile kumanyisha bantu bualu buawu mu tubeji tutuvua tubabanyina. Munkatshi mua ndambu wa ngondo, anu Beatrice ne muanetu wa bakaji Jann ke bavua bateleja miyuki eyi. Kadi kunyima kua matuku makese, bantu bakuabu bakatuadija kulua pabu ku kakese ku kakese. Lelu eu tshimenga tshia Kempsey tshidi ne bisumbu bibidi bidi bienda bidiunda bimpe.

Pakakumbaja Jann bidimu bibidi, tuakasombela mu tshimenga tshia Brisbane. Pakajikijaye tulasa tuende, tuakenza tuetu bonso mudimu wa bumpanda-njila mu tshimenga tshia Cessnock mu Nouvelle-Galles du Sud munkatshi mua bidimu binayi kumpala kua tuetu kupingana ku Brisbane bua kuambuluisha mamuende wa Beatrice uvua usama. Mpindieu ndi ne diakalenga dia kuikala mukulu mu tshisumbu tshia mu Chermside.

Meme ne Beatrice tudi tuela Yehowa tuasakidila bua masanka kaayi kubala adiye mutupeshe, ne bua diakalenga dia kuambuluisha bantu 32 bua kumumanyabu. Ndi ngela Yehowa tuasakidila bua mukajanyi munanga, nansha mudiye muena malu mimpe ne muikale ne lutulu, wakaluangena bulelela bua mu Bible ne dikima dionso. Dinanga didiye munange Nzambi, dimueyemena diende ne “disu dimpe” didiye nadi mbimuvuije mukaji ne mamu wa tshitembu. (Matayo 6:22, 23, MMM; Nsumuinu 12:14) Meme ne yeye tudi tuamba ne muoyo wetu mujima ne: ‘Muntu udi weyemena Yehowa udi ne disanka.’​—Yelemiya 17:7.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 19 Malu a Percy Iszlaub mmalonda mu Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 15 Tshimungu 1981 (mu mfualansa).

[Tshimfuanyi mu dibeji 9]

Tuvua tuyisha ne mashinyi aa avua ne bikolokolo ku nord kua Queensland

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Ndi ngambuluisha bayaya babidi bana ba Kilpatrick bua kupusa mashinyi abu mu tshikondo tshia mvula ne bitotshi ku nord kua Queensland

[Tshimfuanyi mu dibeji 12]

Dituku dituakaselangana