Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malu manene a mu mukanda wa Hagai ne wa Zekâya

Malu manene a mu mukanda wa Hagai ne wa Zekâya

Dîyi dia Yehowa didi ne muoyo

Malu manene a mu mukanda wa Hagai ne wa Zekâya

TUDI mu tshidimu tshia 520 kumpala kua bikondo bietu ebi. Kukadi bidimu 16 katshia bena Yuda bapingana mu Yelushalema bafumina mu Babulona ne bakadi batuadije kuibaka ntempelo. Kadi ntempelo kêna nansha pabuipi ne kujika to, ne mbakandike mudimu muine wa dibaka. Yehowa udi ujula muprofete Hagai ne ngondo ibidi pashishe udi utuma kabidi muprofete Zekâya bua kumanyisha Dîyi diende.

Tshipatshila tshia Hagai ne Zekâya ntshia kusaka bantu bua kujikija mudimu wa dibaka dia ntempelo. Tshipatshila tshiabu tshidi tshikumbana bualu bena Yuda badi bajikija kuibaka ntempelo bidimu bitanu pashishe. Malu avua Hagai ne Zekâya bamanyishe adi mu mikanda ya mu Bible idi ne mêna abu. Bakajikija kufunda mukanda wa Hagai mu 520 ne wa Zekâya mu 518. Anu bu baprofete aba, Nzambi mmutupeshe petu mudimu utudi ne bua kujikija kumpala kua nshikidilu wa bulongolodi ebu bua malu. Mudimu eu ngua kuyisha Bukalenge buende ne kuvuija bantu bayidi. Tumonayi malu adi akolesha ku muoyo atudi mua kupeta mu mukanda wa Hagai ne wa Zekâya.

‘ELANGANAYI MEJI A BIENZEDI BIENU’

(Hagai 1:1–2:23)

Mu matuku 112, Hagai udi umanyisha mikenji inayi ivua isaka bantu ku tshienzedi. Wa kumpala udi ne: ‘Yehowa wa misumba udi wamba ne: Elanganayi meji a bienzedi bienu. Bandayi ku buloba bua mu mikuna, pinganayi ne mabaya, ibakayi nzubu eu; ne meme nensanke nende ne nentumbishibuamu.’ (Hagai 1:7, 8) Bantu bakitaba mubelu eu. Mukenji muibidi udi ne mulayi eu: ‘Meme [Yehowa] nenguuje nzubu eu ne butumbi tente.’​—Hagai 2:7.

Bilondeshile mukenji muisatu, dilengulula diabu dia mudimu wa kuibakulula ntempelo divua divuije ‘bantu ne midimu yonso ya bianza biabu’ mibi ku mêsu kua Yehowa. Kadi pakatuadijilulabu mudimu eu, Yehowa ‘wakabasankisha.’ Anu bu muvuabu bambe mu mukenji muinayi, Yehowa uvua ne bua ‘kubutula bukole bua makalenge a bisamba bia bantu’ ne kuvuija ngovena Zelubabela bu “kakanu ka ku munu.”​—Hagai 2:14, 19, 22, 23.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

1:6—Mêyi a ne: “nudi nunua, kadi kanuena mua kukuta ne bintu binudi nunua” adi umvuija tshinyi? Mêyi aa adi aleja dipangika dia mvinyo patupu. Bu muvua Yehowa kayi ubenesha midimu yabu, bavua bapeta mvinyo anu mukese, kayi mua kukumbana bua kunuabu kukuatshika to.

2:6, 7, 21, 22—Nganyi anyi ntshinyi tshidi tshikebesha dizakeja, ne tshinyi tshienzeka bua dizakala edi? Yehowa udi ‘uzakeja bisamba bionso’ ku diambuluisha dia mudimu wa diyisha dia Bukalenge buende pa buloba bujima. Mudimu eu udi kabidi wambuluisha bua ‘bintu bilengele bia mu matunga onso’ bilue mu nzubu wa Yehowa bua kumuuja ne butumbi. Dîba nedilue dikala “Yehowa wa misumba” ne bua kuzakeja ‘diulu ne buloba, mâyi manene ne buloba buume’ ne kujimija bulongolodi bubi bua malu ebu bonso.​—Ebelu 12:26, 27.

2:9—Mmu ngumvuilu kayi mudi ‘butumbi bua nzubu bua matuku alualua bupite bua diambedi bunene’? Bualu ebu buvua ne bua kuenzeka mu mishindu isatu: bungi bua bidimu bivua ntempelo ne bua kulala, Mulongeshi munene uvua ne bua kulongeshamu, ne bantu bavua ne bua kubuelamu bua kutendelela Yehowa. Nansha muvua butumbi bua ntempelo wa Solomo bunenge bidimu 420, kutuadijila mu 1027 too ne mu 607, bakenza mudimu ne ‘nzubu wa matuku alualua’ munkatshi mua bidimu bipite pa 580, mmumue ne: kutuadijila pakamujikijabu mu 515 too ne pakaluabu kumubutula mu tshidimu tshia 70 bikondo bietu ebi. Kabidi, Masiya Yezu Kristo wakalongesha mu ‘nzubu wa matuku alualua’ ne bantu bapite bungi bakaluamu bua kutendelela Nzambi kupita ba ‘diambedi.’​—Bienzedi 2:1-11.

Malongesha adi atutangila:

1:2-4. Katuena mua kufika ku diteka malu etu pa muaba wa kumpala ne kubenga ‘kukeba diambedi Bukalenge’ bualu badi batuluisha bua mudimu wetu wa buambi to.​—Matayo 6:33.

1:5, 7. Mbimpe tuetu ‘kuelangana meji a bienzedi bietu’ ne kudikonkonona bua kumanya tshidi nsombelu wetu wenzela malanda etu ne Nzambi.

1:6, 9-11; 2:14-17. Bena Yuda ba mu matuku a Hagai bavua benza mudimu bikole bua kupeta bintu, kadi bavua bapeta anu tuntu tukese. Bavua balengulula ntempelo, ke bualu kayi Nzambi kavua ubabenesha to. Tudi ne bua kuteka midimu idi isankisha Nzambi kumpala ne kumuenzela mudimu ne muoyo mujima bajadike ne: nansha tuetu ne bintu bikese anyi bivule, ‘disankisha didi difuma kudi Yehowa didi divuija bubanji.’​—Nsumuinu 10:22.

2:15, 18. Yehowa wakalomba bena Yuda bua kuteka mutshima yabu ku dituku adi, kadi kavua wakula bua matuku abu a kale avuabu balengulule ntempelo to, kadi ku mudimu wa dimuasulula. Tuetu petu tudi ne bua kuya batangile anu kumpala mu ditendelela Nzambi.

‘KABIENA BUA BUKOLE, KADI MBUA NYUMA WANYI’

(Zekâya 1:1–14:21)

Zekâya udi utuadija mudimu wende wa buprofete ne dibikila bena Yuda bua ‘bapingane kudi Yehowa.’ (Zekâya 1:3) Bikena-kumona bidi bilonda bidi bijadika mudi Nzambi ukuatshisha mudimu wa dibakulula ntempelo. (Tangila kazubu kadi ne tshiena-bualu ne: “Bikena-kumona muanda mukulu bia Zekâya.”) Mudimu wa dibakulula dia ntempelo uvua ne bua kujika ki ‘mbua bungi bua masalayi anyi bua bukole, kadi mbua nyuma [wa Yehowa].’ (Zekâya 4:6) Muntu uvua ne dîna dia Lutonga “nease ntempelo wa Yehowa” ne ‘neikale muakuidi mu nkuasa wende.’​—Zekâya 6:12, 13.

Bena ku Betele badi batuma bantu bua bakonke bakuidi bua dienza dia mafesto a kuvuluka nawu dibutudibua dia Yelushalema. Yehowa udi wambila Zekâya ne: dituku dia kujila biakudia mu ngondo muinayi bua kuvuluka kabutu ka Yelushalema nedishintuluke ne nedilue ‘masanka ne musangelu ne bikondo bia biakudia bia disanka.’ (Zekâya 7:2; 8:19) Mu malu abidi adiye wamba pashishe mudi mukenji wa kupisha nawu bisamba ne baprofete ba dishima, milayi idi yakula bua Masiya ne mukenji wa dipingana dia bantu ba Nzambi mu buloba buabu.​—Zekâya 9:1; 12:1.

Mandamuna a nkonko ya mu Bible:

2:1—Bua tshinyi muntu wakapima Yelushalema ne luidi? Bidi bimueneka ne: tshienzedi etshi tshivua tshileja dibaka dia tshimanu tshivua tshinyunguluke tshimenga bua kutshilama. Muanjelu udi wambila muntu au ne: Yelushalema udi ne bua kudiundishibua ne kulamibua kudi Yehowa.​—Zekâya 2:3-5.

6:11-13—Muakuidi Munene Yoshua wakalua mukalenge bualu uvua muvuale tshifulu tshia butumbi anyi? Tòo, Yoshua kavua wa mu ndelanganyi ya bukalenge bua Davidi to. Kadi divuala diende dia tshifulu tshia butumbi divua dileja muikale Masiya. (Ebelu 6:20) Mulayi uvua wakula bua “Lutonga” mmukumbanyine Yezu Kristo udi Mukalenge ne Muakuidi mu diulu. (Yelemiya 23:5) Anu bu muvua Yoshua muenzele bena Yuda bavua balukile kuabu mudimu wa buakuidi ku ntempelo muasulula, ke mudi Yezu pende muikale Muakuidi Munene wa ntendelelu mulelela wa Yehowa mu ntempelu wa mu diulu.

8:1-23—Ndîba kayi diakakumbana malu dikumi adi mu mvese eyi? Bualu buonso budi butuadija ne tshiambilu tshia ne: “Yehowa wa misumba udi wamba ne,” ne ke tshidi Nzambi ulaya bua ditalala dia bantu bende. Amue a ku malu aa akakumbana mu bidimu bia 500 kumpala kua bikondo bietu ebi, kadi onso akakumbana katshia mu 1919 bikondo bietu ebi anyi adi enda akumbana mu matuku etu aa. *

8:3—Bua tshinyi bavua babikila Yelushalema ne: ‘musoko wa kueyemena’? Kumpala kua kubutulabu Yelushalema mu 607, uvua ‘musoko uvua ukengesha bantu,’ pamuapa bualu muvua baprofete ne bakuidi ba mashimi ne bantu bavua kabayi ne lulamatu. (Sefanya 3:1; Yelemiya 6:13; 7:29-34) Kadi pakibakululabu ntempelo ne bantu kutuadijilulabu kutendelela Yehowa, bakatuadija kuakula kabidi malu malelela a ntendelelu mulelela ne kutuadijabu kubikila Yelushalema ne: ‘tshimenga tshia kueyemena.’

11:7-14—Dikosa dia Zekâya mulangala uvuabu babikila ne: “Diakalengele” ne mukuabu uvuabu babikila ne: “Buobumue” divua diumvuija tshinyi? Zekâya ke udibu baleja bu muntu uvuabu batume kudi ‘mikoko yakambabu kushipa,’ mmumue ne: bantu bavua bu mikoko bavuabu bakengesha kudi bamfumu babu. Mu mudimu wende wa bulami, Zekâya uvua tshimfuanyi tshia Yezu Kristo uvua Nzambi mutume kudi bantu bavuaye mudie nabu tshipungidi kadi bakabenga Yezu. Dikosa dia mulangala wa “Diakalengele” divua dileja ne: Nzambi uvua ne bua kushipa tshipungidi dia Mikenji ne bena Yuda ne kulekela kusomba nabu mu disanka. Dikosa dia mulangala wa “Buobumue” divua diumvuija dishipa dia buobumue buvua pankatshi pa bena Yuda ne bena Isalele mu malu a ntendelelu.

12:11—“Madilu a Hadadalimona mu tshibanda tshia Megido” ntshinyi? Pâlo Neko wa Ejipitu wakashipa Yoshiya mukalenge wa Yuda pavuabu baluangana mvita mu “tshibanda tshia Megido” ne bakatela lufu luende “mu miadi” yabu bidimu bia bungi. (2 Kulondolola 35:25) Nunku, “madilu a Hadadalimona” adi mua kuikala madilu a lufu lua Yoshiya.

Malongesha adi atutangila:

1:2-6; 7:11-14. Yehowa udi usanka ne witaba bantu badi banyingalala bua mibi yabu ne banyisha bua kudilongolola ne kupingana kudiye bua kumuenzela mudimu ne muoyo mujima. Kadi kena witaba milombu ya bantu badi ‘babenga kumumvuila, basaka makaya, bajika matshi abu bua bobu kabumvu.’

4:6, 7. Tshintu nansha tshimue katshiakapangisha nyuma wa Yehowa bua kuakuatshisha mudimu wa dibaka dia ntempelo bua kujikawu bimpe. Tudi mua kupita bualu nansha bua mushindu kayi bukole mu mudimu utudi tuenzela Yehowa Nzambi bituikale ne ditabuja dikole kudiye.​—Matayo 17:20.

4:10. Zelubabela ne bantu bende bakibaka ntempelo ne kumujikija bilondeshile mikenji ya Yehowa. Tudi anu mua kutumikila mikenji ya Yehowa mu nsombelu wetu nansha mutudi bantu bena mapanga.

7:8-10; 8:16, 17. Bua Yehowa kutuanyishaye, tudi ne bua kuikala ne buakane, bulenga, luse ne kuikala bantu badi bambilangana bulelela.

8:9-13. Yehowa udi utubenesha padi ‘maboko etu mikale makole’ mu dienza dia mudimu udiye mutupeshe. Mu mabenesha aa mudi ditalala, bukubi ne dikala mu malanda makole ne Nzambi.

12:6. Bana betu badi benza mudimu wa batangidi munkatshi mua bantu ba Yehowa badi ne bua kuikala “bu tshimunyi,” tuambe ne: badi ne bua kuikala ne tshisumi tshia bungi.

13:3. Lulamatu luetu kudi Nzambi mulelela ne bulongolodi buende ludi ne bua kupita lutudi mua kuikala nalu kudi muntu nansha yeye nganyi nansha bituikala tuvua bamunange bia munyi.

13:8, 9. Batontolodi bavua Yehowa mubenge aba bavua bapite bungi, bavua bitupa bibidi bia bantu mu buloba abu. Anu tshitupa tshisatu tshia bantu ke bakapanduka bu bapitshile mu kapia. Mu matuku etu aa, Yehowa mmubenge tshitupa tshinene tshia bantu badi badiamba mudibu bena Kristo pabu kabayi bena Kristo balelela. Anu bantu bakese patupu, bena Kristo bela manyi ke ‘bakabikidibua mu dîna dia Yehowa’ ne bakitaba bua abalengeje. Bobu ne bena kuitabuja nabu mbaleje mudibu kabayi anu Bantemu ba Yehowa ba ku dîna patupu.

Basakibue bua kuenza malu ne tshisumi

Mmunyi mudi malu avua Hagai ne Zekâya bamanyishe atutangila lelu eu? Patudi tuela meji muvua mukenji wabu musake bena Yuda bua kutuma meji abu ku dibakulula dia ntempelo, katuenaku petu tudiumvua basakibue bua kudifila bikole mu mudimu wa kuamba kua lumu luimpe lua Bukalenge ne kuvuija bantu bayidi anyi?

Zekâya wakadianjila kumanyisha muvua Masiya ne bua kulua mubande ‘pa nyima pa mpunda,’ muvuabu ne bua kumupanyisha ku ‘bitupa bia argent makumi asatu,’ muvuabu ne bua kumukuata ne muvua ‘mikoko yende mua kutangalaka.’ (Zekâya 9:9; 11:12; 13:7) Patudi tuela meji mushindu udi milayi eyi ya Zekâya idi yakula bua Masiya mikumbane, ditabuja dietu didi dikola. (Matayo 21:1-9; 26:31, 56; 27:3-10) Tudi tukolesha kabidi dieyemena dietu mu Dîyi dia Yehowa ne malu adiye mulongolole bua lupandu luetu.​—Ebelu 4:12.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 2 Tangila Tshibumba tshia Nsentedi tshia mu dia 1 Tshiongo 1996 dibeji dia 9-22.

[Kazubu mu dibeji 11]

BIKENA-KUMONA MUANDA MUKULU BIA ZEKÂYA

1:8-17: Malu avua ajadika muvua dibaka dia ntempelo ne bua kujika ne muvuabu mua kubenesha Yelushalema ne bimenga bikuabu bia Yuda.

1:18-21: Dilaya dia nshikidilu wa ‘nsengu inayi yakatangadija bena Yuda’ mmumue ne: makalenge onso avua aluisha ntendelelu wa Yehowa.

2:1-13: Udi uleja ne: Yelushalema neadiunde ne Yehowa nealue ‘lumbu lua kapia lumunyunguluke,’ mmumue ne: neamukube.

3:1-10: Udi uleja ne: Satana uvua upangisha bena Isalele bua kuenza mudimu wa ntempelo ne bakapikula muakuidi munene Yoshua ne kumufuila luse.

4:1-14: Udi ujadika ne: ntatu mienze bu mikuna ivua mua kupangisha dibaka dia ntempelo ivua ne bua kumbushibua ne ngovena Zelubabela uvua ne bua kujikija mudimu eu.

5:1-4: Udi uleja dilumbuluisha dia benji ba malu mabi bavuabu kabayi banyoke.

5:5-11: Wakadianjila kumanyisha nshikidilu wa malu mabi.

6:1-8: Udi ulaya bulombodi ne bukubi bua banjelu.

[Tshimfuanyi mu dibeji 8]

Mikenji ivua Hagai ne Zekâya bamanyisha ivua ne tshipatshila kayi?

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Mmunyi mudi bana betu badi batangidi bikale ‘bu tshimunyi’?