Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

“Yehowa udi bukole buanyi”

“Yehowa udi bukole buanyi”

“Yehowa udi bukole buanyi”

Muyuki mulonda kudi Joan Coville

Bakandela mu ngondo wa 7 mu 1925 mu tshimenga tshia Huddersfield, mu ditunga dia Angleterre. Ndi mmulela nkaya ne ndi muntu wa tusamasama. Ke bualu kayi Tatu uvua wamba ne: “Dîba dionso didi lupepele lukututa, udi usama.” Bidi bimueneka ne: uvua muambilamu!

PAMVUA muana, bamfumu ba bitendelelu bavua basambila bikole bua ditalala, kadi pakatuadija Mvita mibidi ya buloba bujima bakatuadija kusambila bua kutshimuna. Bualu ebu buakankemesha ne meme kutuadija kudiela nkonko ya bungi. Tshikondo atshi ke tshiakalua Annie Ratcliffe (Ntemu umuepele uvua mu tshimenga tshietu) kuetu.

Ndi ndonga bulelela

Annie wakatupesha mukanda wa Salut ne wakabikila Mamu bua alue mu diyukidilangana dia malu a mu Bible divua ne bua kuenzekela kuende. * Mamu wakangambila bua tuetu kuya nende. Ntshidi anu muvuluke diyukidilangana dia kumpala adi. Bavua bakula bua mulambu wa Yezu ne ngakakema bualu kadivua dintonde to. Ngakapeta mandamuna ku nkonko yanyi ya bungi. Lumingu luakalonda, tuakaya kabidi. Musangu au, bakumvuija mulayi wa Yezu udi wakula bua tshimanyinu tshia matuku a ku nshikidilu. Pa kumona malu mabi avua enzeka pa buloba, meme ne Mamu tuakajingulula diakamue ne: tuvua bapete bulelela. Anu diodi dituku adi, bakatubikila bua kubuela mu bisangilu mu Nzubu wa Bukalenge.

Ngakapetangana ne bansonga bavua bampanda-njila bu mudi Joyce Barber (ukadibu basele kudi Peter Ellis) utshidi wenza mudimu ne bayende ku Betele wa mu Londres. Ngakela meji ne: bumpanda-njila buvua mudimu uvua muntu yonso ne bua kuenza. Ke bualu kayi ngakatuadija diakamue kuyisha mêba 60 ku ngondo yonso, nansha muntshivua nya mu kalasa.

Ngondo itanu pashishe, mu dia 11 ngondo muibidi 1940, meme ne Mamu tuakatambula mu mpuilu wa tshijengu uvua muenzeke mu tshimenga tshia Bradford. Tatu kavua ututatshisha bua mutuvua balue Bantemu ba Yehowa to, kadi yeye kakalua Ntemu to. Tshikondo tshingakatambula ke tshiakatuadijabu kuyisha mu masangu a njila. Ngakayisha panyi nanku, muambule tshibuta tshia bibejibeji ne mabaya avuabu bafunde biena-bualu bia miyuki. Disambombo dikuabu, kuntumabu muaba wa kupanyishila bintu uvua bantu ba bungi bapitshila. Bu muntshivua ntshina bantu, ngakamona anu bu ne: balongi betu bonso bakapitshila anu muaba au.

Mu 1940 bakapandulula tshisumbu tshietu ne bansonga nanyi bonso bakaya mu tshisumbu tshikuabu. Biakantonda bikole ke meme kukuatshila mutangidi-muludiki bualu ebu. Yeye kungambila ne: “Wewe musue balunda ba mulongo webe, ndaku ubakebe mu buambi.” Ke tshingakenza. Matuku makese pashishe, ngakapetangana ne Elsie Noble. Wakitaba bulelela ne kuluaye mulunda wanyi wa kashidi.

Bumpanda-njila ne masanka abu

Pangakajikija kalasa, ngakatuadija kuenza mudimu kua muntu uvua utangila malu a mfranga ya bantu. Kadi pangakamona masanka avua bampanda-njila nawu, ngakumvua panyi mua kulua mpanda-njila. Mu ngondo muitanu mu 1945, ngakalua mpanda-njila wa pa buende. Dituku dingakatuadija, mvula wa mudimbi wakaloka dituku dijima. Kadi bu mumvua ne disanka dia bungi dia kuyisha, ngakaya anu kuya. Kuya mu buambi dituku dionso ne dikalu kuakangambuluisha bua kulama makanda a mubidi. Nansha mutu kilo yanyi kayiyi mianji kupita pa 42, tshitu muanji kuimanyika mudimu wanyi wa bumpanda-njila to. Mu kupita kua bidimu, ngakamona bushuwa mudi mêyi a ne: “Yehowa udi bukole buanyi” malelela.​—Mus. 28:7.

Bu muvuabu basue kuenza bisumbu bipiabipia, bavua bantuma mu bimenga muvua kamuyi Bantemu. Ngakenza bidimu bisatu mu Angleterre ne bikuabu bisatu mu Irlande. Pamvua mu tshimenga tshia Lisburn mu Irlande, ngakalonga ne muntu mukuabu uvua tshindondi tshia mpasata wa mu Mishonyi. Pavuaye wenda ulonga malongesha manene a mu Bible, uvua ualongesha pende bena mu tshitanda tshiende. Bamue ba kudibu bakamufunda kudi bamfumu babu, ne bakamuebeja bua tshinyi uvua ulongesha malu au. Wakabandamuna ne: bu muvuaye muena Kristo, uvua mudimone ne dibanza dia kuambila mikoko yende ne: uvua mubalongeshe malu a bungi a dishima. Nansha muvua bena mu dîku diende bamuluishe bikole, wakadilambula kudi Yehowa ne wakamuenzela mudimu too ne ku lufu.

Mu tshimenga tshibidi tshia Larne tshivuabu bantume mu Irlande, ngakenza mudimu nkayanyi munkatshi mua mbingu isambombo, bualu muenzejanganyi nanyi wa mudimu uvua muye kubuela mu mpungilu wa distrike uvua muenzeke mu New York mu 1950. Tshivua tshikondo tshikole buanyi meme. Mvua musue panyi kuya mu mpungilu au. Kadi mu mbingu isambombo ayi, ngakapeta malu mimpe a bungi mu buambi. Ngakapetangana ne tatu mukuabu mukulakaje uvua mupete umue wa ku mikanda yetu kukavua bidimu bipite pa 20. Bu mukavuaye muubale bikole, ukavua mukuate malu onso avuamu ku muoyo. Yeye ne muanende wa balume ne wa bakaji bakitaba bulelela.

Ndi mbuela mu kalasa ka Gilada

Mu 1951, bakatubikila meme ne bampanda-njila bakuabu dikumi ba mu Angleterre bua kubuela mu kalasa ka Gilada ka 17 kavua kenzekela mu South Lansing, mu New York. Malu akatulongeshabu mu kalasa aku akansankisha bikole. Tshikondo atshi, bana betu ba bakaji kabavua benza midimu mu Kalasa ka Nzambi mu bisumbu to, kadi ku Gilada bakatupesha midimu ya kuenza. Tuvua ne buôwa bua bungi. Pangakenza mudimu wanyi wa kumpala, tshianza tshimvua mukuate natshi dibeji dimvua mufunde malu anyi tshivua tshizakala bikole. Muanetu Maxwell Friend uvua utulongesha wakela bilele wamba ne: “Uvua ne buôwa anu bu mutu bangamba-malu bimpe bonso benza ku ntuadijilu, kadi buebe wewe mbuye too ne ku ndekelu.” Mu kalasa amu, tuetu bonso tuakalengeja mushindu wetu wa kuakula kumpala kua bantu. Tuakamona anu bu ne: kalasa ketu kakavua kanenge to, ne bakatutuma mu matunga makuabu. Bakantuma meme mu ditunga dia Thaïlande.

“Ditunga dia mimuemue”

Ngakela Yehowa tuasakidila bua muvuabu bantume ne Astrid Anderson bua tuetu kuenza nende mudimu wa bumisionere mu Thaïlande. Tuakenza mbingu muanda mutekete mu mazuwa a tshiambula-mabuki bua kufikamu. Patuakafika mu Bangkok, tshimenga tshikulu tshia ditunga edi tuakasangana bisalu biasa tshiasasa ne tujila tukodiakane. Mu 1952, kuvua bamanyishi ba Bukalenge muinshi mua 150 mu Thaïlande.

Patuakamona Tshibumba tshia Nsentedi mu muakulu wa Thaï bua musangu wa kumpala, tuakadiebeja ne: ‘Mmunyi mutuafika ku diakula muakulu eu?’ Tuvua ne lutatu lua bungi bua kushindumuna miaku bimpe. Tshilejilu, padibu bashindumuna muaku khaù ne dîyi ditue ku ntuadijilu udi umvuija “losa,” kadi padibu baushindumuna ne dîyi dia panshipanshi udi umvuija “lumu.” Nunku ku ntuadijilu patuvua tuya mu buambi, tuvua tuambila bantu ne: “Ndi munutuadile losa luimpe” pamutu pa kuamba ne: “Ndi munutuadile lumu luimpe”! Kadi ku kakese ku kakese tuakafika ku diumanya nansha muvuabu batuseka bikole.

Bena mu Thaïlande mbantu ba disanka dia bungi, ke bualu kayi badi badibikila ne: ditunga dia mimuemue. Bakanji kututuma mu tshimenga tshia Khorat (tshidibu babikila mpindieu ne: Nakhon Ratchasima) mutuakenza bidimu bibidi. Pashishe, bakatutuma mu tshimenga tshia Chiang Mai. Bena mu Thaïlande ba bungi mbena Buddha ne ki mbibidilangane ne malu a mu Bible to. Mu Khorat, ngakalonga ne tatu mukuabu uvua wenza mudimu ku nzubu wa dituminangana mikanda. Tuakayukila bualu bua Abalahama. Bu mukavua tatu eu mumvue dîna edi kumpala, wakashikula mutu ne disanka dionso. Kadi ngakalua kumona ne: katuvua tuakula bua muntu umue to. Yeye uvua wela meji ku Abraham Lincoln, mfumu wa kale wa mu États-Unis!

Tuvua ne disanka dia kulongesha bena mu Thaïlande malu a mu Bible, kadi bobu pabu bakatulongesha mua kusanka ne bikese bituvua nabi. Dilongesha edi divua ne mushinga wa bungi, bualu mu nzubu wa kumpala wa bamisionere wa mu Khorat, katuvua ne nzembu ne mâyi a ku milonda to. ‘Tuakayila bualu busokoka bua kuikala ne bintu bitambe bungi, ne bua kuikala ne bintu bitambe kukepa.’ Anu bu mupostolo Paulo, tuakamona tshidi ‘kumanya mua kuenza malu onso mu Mukalenge udi unkolesha’ tshiumvuija.​—Filip. 4:12, 13.

Muena dianyi mupiamupia ne ditunga dipiadipia

Mu 1945, mvua muye kuendakana mu Londres. Tuakaya kutangila British Museum ne bamue bampanda-njila ne bana betu ba ku Betele. Umue wa kudibu uvua Allan Coville, wakalua kubuela mu kalasa ka Gilada ka 11 matuku makese pashishe. Bakamutuma mu ditunga dia France ne pashishe mu dia Belgique. * Pamvua misionere mu Thaïlande, wakangela dîyi bua kunsela ne meme kuitaba.

Tuakaselangana mu dia 9 ngondo wa 7, 1955 mu tshimenga tshia Bruxelles mu Belgique. Mvua musue kuya mu dikisha mu tshimenga tshia Paris panyima pa dibaka dietu, ke bualu kayi Allan wakenza bua tuye kubuela mu mpuilu uvua ne bua kuenzeka lumingu luvua lulonda. Kadi ne tshifikidi, bakalomba Allan bua kukudimuna miyuki mu mpuilu au mujima. Dituku dionso uvua umbuka ku mbelu pa dinda ne tuvua tupingana muaba utuvua basombele munkatshi mua butuku. Bulelela, mvua mupitshishe dikisha dianyi mu Paris, kadi mvua mmuenena Allan anu pa bule, ku tshiakuidi! Nansha nanku, mvua ne disanka dia kumona bayanyi mudifile bikole mu diambuluisha bana betu, ne mvua mujadike ne: Yehowa yeye muikale mu dibaka dietu, netuikale ne disanka dia bungi.

Diselangana dietu ne Allan diakamfikisha mu Belgique. Tshimvua mumanye bua ditunga edi tshivua anu ne: uvua muaba uvua mvita ya bungi mienzekele. Kadi ngakalua kumanya ne: bena mu Belgique ba bungi mbanange ditalala. Mvua kabidi ne bua kulonga muakulu wa Mfualansa udibu bakula ku Sud kua ditunga edi.

Mu 1955, mu Belgique muvua bamanyishi ba Bukalenge batue ku 4 500. Munkatshi mua bidimu bitue ku 50, meme ne Allan tuakenza mudimu ku Betele eku tuenda tukumbula bisumbu. Bidimu bibidi ne tshitupa bia kumpala, tuvua tuenda ne makalu mu mikuna ne bibandabanda mu munya ne mu mvula. Mu bidimu bionso abi, tuakalala ku nzubu ya bana betu mipite pa 2 000! Mvua mpetangana ne bana betu bavua kabayi ne bukole bua mubidi, kadi bavua benzela Yehowa mudimu ne muabu muonso. Tshilejilu tshiabu tshiakangambuluisha bua kutungunuka ne mudimu wanyi. Misangu yonso ituvua tujikija kukumbula tshisumbu, tuvua tudiumvua bakankamijibue. (Lomo 1:11, 12) Allan uvua mulunda mulelela. Mêyi adi mu Muambi 4:9, 10 a ne: ‘Bantu babidi badi bapita umue, bualu bua biadishindabu, umue neabishe mukuende’ mmalelela.

Masanka andi mupete mu dienze mudimu ne ‘bukole bua Yehowa’

Meme ne Allan tudi bapete masanka a bungi mu diambuluisha bakuabu bua kuenzela Yehowa mudimu. Tshilejilu mu 1983, tuakaya kukumbula tshisumbu tshia muakulu wa Mfualansa mu tshimenga tshia Anvers. Bakatuteka mu dîku mukavuabu bakidile kabidi muanetu mukuabu uvua ufumina mu Zaïre (Congo) diende Benjamin Bandiwila. Uvua mulue mu Belgique bua kulonga tulasa tubandile. Wakatuambila ne: “Nsombelu unudi nende udi unsamina muoyo bikole, bualu nudi badifile ne muoyo mujima mu mudimu wa Yehowa.” Allan wakamuandamuna ne: “Udi wamba mudi nsombelu wetu ukusamina muoyo, eku ukeba kuikala muntu munene pa buloba ebu. Kuenaku mumone pebe ne: kabiena bipetangana anyi?” Diandamuna edi diakasaka Benjamin ku diela meji bua nsombelu wende. Pakapinganaye mu Zaïre, wakalua mpanda-njila ne lelu eu udi mu komite wa filiale.

Mu 1999, bakampanda muminu bua kumbusha tshiuja. Kutuadijila anu pine apu, kilo yanyi kayitu mianji kupita pa 30 to. Ndi bushuwa ‘tshintu tshifumba ne buloba’ tshidi katshiyi tshikole to. Kadi ndi ngela Yehowa tuasakidila bua mudiye mumpeshe ‘bukole butambe.’ Panyima pa bamane kumpanda, wakangambuluisha bua kuya kufila kabidi Allan mu dikumbula dia bisumbu. (2 Kol. 4:7) Pashishe mu ngondo muisatu 2004, Allan wakafuila ku tulu. Ndi ne dibungama dia bungi, kadi pandi mvuluka ne: Yehowa neamubishe ndi nkola ku muoyo.

Mpindieu unkadi ne bidimu 83, ndi ngela meji ku bidimu bipite pa 63 bindi muenze mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba. Ntshidi anu nyisha, ndonga ne bantu ku mbelu ne nyukila ne bantu padi mpunga umueneka bua malu adi Yehowa mulaye. Imue misangu ntu ndiebeja ne: ‘Ntshinyi tshivua mua kumfikila bu meme tshiyi mutuadije bumpanda-njila mu 1945?’ Mvua mua kuikala mudingidile tusamasama tuanyi bua kubenga kuenza mudimu eu. Kadi ndi ne disanka dia bungi bua mumvua mubangishe mudimu eu pantshivua nsonga. Ndi mudimuene ne anyi abidi ne: tuetu bateke Yehowa muaba wa kumpala, yeye neikale bukole buetu.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 6 Mukanda wa Salut uvua mupatuke mu 1939, kadi kabatshiena baupatula to.

^ tshik. 22 Muyuki wa muanetu Coville uvua mupatuke mu Tshibumba tshia Nsentedi tshia mu dia 15 Luabanya 1961 mu Anglais.

[Tshimfuanyi mu dibeji 18]

Meme ne misionere nanyi Astrid Anderson (ku dia bakaji dianyi)

[Tshimfuanyi mu dibeji 18]

Meme ne bayanyi patuvua tuenda tukumbula bisumbu mu 1956

[Tshimfuanyi mu dibeji 20]

Meme ne Allan mu 2000