Ngakuilu muimpe udi wambuluisha bua kusomba mu ditalala
Ngakuilu muimpe udi wambuluisha bua kusomba mu ditalala
‘Mêyi enu ikale ne ngasa misangu yonso.’—KOLOS. 4:6.
1, 2. Mbualu kayi buimpe buvua buenzeke bua ngakuilu muimpe wa muanetu kampanda?
MUANETU mukuabu udi wamba ne: “Dituku dikuabu pamvua nyisha ku nzubu ne ku nzubu, ngakapetangana ne tatu mukuabu wakafika munda bikole, mishiku yende kutuadija kuomba ne mubidi wende mujima kutuadija kuzakala. Ngakatukija ne kuteta bua kumuelesha meji ku diambuluisha dia Bible, kadi tshiji tshiende tshivua anu tshienda tshibanda. Mukajende ne bana bakaditua pabu mu dingamba mêyi mabi, ke meme kumona ne: bivua bimpe bua kumbuka muaba au. Meme kubajadikila ne: mvua mulue mu ditalala ne musue bua tushiyangana nabu kabidi mu ditalala. Meme kubabadila Galatia 5:22, 23 mudibu bakula bua dinanga, lutulu, didikanda ne ditalala. Pashishe meme kuya.
2 “Mutantshi pashishe pamvua nyisha dinsambu dia njila, ngakamona bena mu dîku adi basomba kumpala kua nzubu wabu. Bobu kumbikila. Meme kudiambila ne: ‘Ntshinyi tshidibu bankebela kabidi?’ Tatu uvua ne mbidika wa mâyi matalala ku bianza ne wakampesha bua meme kunua. Wakandomba luse bua muvuaye mungambe mêyi mabi ne kungela kalumbandi bua mumvua muleje ditabuja dikole. Tuakalayangana nabu bimpe.”
3. Bua tshinyi katuena ne bua kufika munda padi bantu batuamba mêyi mabi?
3 Mu bulongolodi ebu budi buule ne malu mabi, tutu tupetangana bikole ne bantu badi ne biji bia bungi nansha patudi mu buambi. Padibi bituenzekela nanku, mbimpe tuleje mutudi bena bupuekele anyi mutudi ne “kalolo ne ditshina.” (1 Pet. 3:15) Bu muanetu utudi batele kulu eku mufike munda bua tshiji tshia muntu au ne mêyi ende mabi, muntu au kavua mua kushintuluka to, kadi uvua mua kufika kabidi munda bikole. Kadi bu muvuaye mudikande ne muakule ne mêyi mimpe, bakafika ku dipetangana.
Ntshinyi tshidi mua kulengeja ngakuilu wetu?
4. Bua tshinyi mbimpe kuikala ne ngakuilu muimpe?
4 Patudi tuakula ne bena Kristo netu anyi bantu bakuabu, nansha bena mu dîku dietu, mbimpe tutumikile mubelu wa mupostolo Paulo wa ne: ‘Mêyi enu ikale ne ngasa misangu yonso, matue bu luepu.’ (Kolos. 4:6) Ngakuilu muimpe wa nunku udi wambuluisha bua kuyukila bimpe ne bantu ne kusomba mu ditalala.
5. Ntshinyi tshidi kuyukila bimpe kakuyi kumvuija? Fila tshilejilu.
5 Kuyukila bimpe kakuena kumvuija kuakula malu onso adi akuluila mu lungenyi dîba dionso diudi musue to, nangananga paudi ne tshiji. Bible udi uleja ne: kuenza malu ne tshiji kudi kuleja mudi muntu ne butekete, kakuena kuleja mudiye ne dikima to. (Bala Nsumuinu 25:28; 29:11.) Mose uvua ‘mupuekele kupita’ bantu bonso ba tshikondo tshiende wakalekela ditomboka dia bena Isalele dimufikisha ku dipangila lutulu ne ku ditumbisha Nzambi. Bidi bimueneka patoke ne: Mose uvua mupatule mêyi avua aleja muvuaye udiumvua, kadi kaavua masankishe Yehowa to. Bua bualu abu, nansha mukavuaye mulombole bena Isalele bidimu 40, Yehowa kakamuanyishila bua kubabueja mu buloba bulaya to.—Nom. 12:3; 20:10, 12, MMM; Mus. 106:32.
6. Kuikala ne budimu mu ngakuilu wetu kudi kumvuija tshinyi?
6 Bible udi utubela bua kuikala ne didikanda, budimu anyi busunguluji patudi tuakula. Udi wamba ne: ‘Pavulangana mêyi, kushipa kua mikenji kudiku, kadi udi ukanda mishiku yende udi ne meji.’ (Nsu. 10:19; 17:27) Kuikala ne budimu kakuena kumvuija kubenga kuakula to. Kudi kumvuija kuikala ne mêyi mimpe anyi ‘adi ne ngasa,’ tuambe ne: kupatula mêyi adi akolesha bakuabu pamutu pa kubatapa ku muoyo.—Bala Nsumuinu 12:18; 18:21.
‘Tshikondo tshia kupuwa ne tshikondo tshia kuakula’
7. Mmêyi a mushindu kayi adi kaayi mua kupatuka mukana muetu? Bua tshinyi?
7 Anu mutudi ne bua kuikala ne ngakuilu muimpe ne kudikanda patudi tuakula ne bena mudimu netu anyi ne bantu batudi tupetangana nabu mu buambi, ke mutudi kabidi ne bua kuenza mu tshisumbu ne ku mbanza yetu. Kuenza malu ne tshiji katuyi tuela meji ku tshidiwu mua kutukebela, kudi mua kutukebela tuetu bine ne bantu bakuabu ntatu bu mudi kutunyangila malanda etu ne Nzambi, tunyinganyinga ne masama. (Nsu. 18:6, 7) Nansha mutudi bantu bapange bupuangane, tudi ne bua kudikanda patudi tumvua tshiji. Ngakuilu mubi, kapeja, kufuishangana bundu ne tshiji tshia kanjabala ki mbimpe to. (Kolos. 3:8; Yak. 1:20) Bidi mua kunyanga malanda etu ne Yehowa ne bantu bakuabu. Yezu wakamba ne: ‘Muntu yonso udi ne muanabu tshiji nebamubande ku tshilumbuluidi; muntu yonso wambila muanabu ne: Laka, nebamubande kudi balumbuludi banene; muntu yonso wambila munga muntu ne: Wewe udi mupote, udi mua kukengeshibua mu ngena wa kapia.’—Mat. 5:22.
8. Ndîba kayi ditudi katuyi mua kulama malu munda? Tudi ne bua kuamba mushindu kayi?
8 Kadi kudi misangu itudi mua kumona ne: mbimpe kuakula. Tshilejilu, patudi tumona ne: bualu budi muanetu mutuambe anyi mutuenzele mbutunyingalaje ne katuena mua kubulekela patupu, katushadi bamulamine tshiji to. (Nsu. 19:11) Muntu yeye mukufikishe munda, udikande ne pashishe wenze malu adi akengela bua kujikija tshilumbu atshi. Paulo wakafunda ne: ‘Dîba kadibueledi tshiji tshienu.’ Bikala bualu budi muntu mukuenzele butungunuka ne kukunyingalaja, yukila nende ne dîyi dimpe ne mu tshikondo tshiakanyine. (Bala Efeso 4:26, 27, 31, 32.) Muleje malu patoke kadi ne mêyi mimpe bua kumona mua kulengejangana.—Lew. 19:17; Mat. 18:15.
9. Bua tshinyi mbimpe kuanji kutukija kumpala kua kuya kuyukila ne muntu uudi nende tshilumbu?
9 Mbimpe kuikala ne budimu bua kusungula tshikondo tshidi tshiakanyine, bualu kudi ‘tshikondo tshia kupuwa ne tshikondo tshia kuakula.’ (Muam. 3:1, 7) Pashishe, “mutshima wa muntu muakane udi welangana meji a bualu budiye mua kukudimuna.” (Nsu. 15:28) Bualu ebu budi mua kukulomba bua kuanji kutukija kumpala kua wewe kuya kuleja muntu tshilumbu. Wewe muenze nunku patshidi umue wa kunudi ne tshiji, udi mua kunyangakaja malu. Kadi kuindidi mutantshi mupite bule to.
Bienzedi bimpe bidi bituambuluisha bua kusomba bimpe ne bantu
10. Mmushindu kayi udi kuenzela bakuabu malu mimpe kulengeja malanda etu nabu?
10 Mêyi mimpe ne kuyukila bimpe bidi bituambuluisha bua kusomba ne bantu mu ditalala. Kadi kudienzeja bua kulengeja malanda etu kudi kulengeja mushindu utudi tuyukila nabu. Kukeba mushindu wa kuenzela bakuabu malu mimpe bu mudi kubambuluisha, kubapesha tshintu kampanda anyi kubabikila kuebe kudi mua kunuambuluisha bua kuyukila bimpe. Kudi mua kuikala kabidi anu bu ‘kutentakaja makala a kapia’ pa mutu wa muntu ne kumufikisha ku dileja ngikadilu mimpe anyi ku diakula mudilekelele.—Lomo 12:20, 21.
11. Ntshinyi tshivua Yakoba muenze bua kulengejangana ne Esau? Ntshinyi tshiakenzeka bua bualu abu?
11 Yakoba uvua mumanye bualu ebu bimpe. Muanabu Esau uvua mumufikile munda bikole ne Yakoba wakanyema bualu Esau uvua ukeba kumushipa. Panyima pa bidimu bia bungi, Yakoba wakapingana. Esau kumata mu njila ne bantu 400 bua kusambakena nende. Yakoba wakalomba Yehowa bua amuambuluishe. Pashishe kudianjila kutumaye bantu ne nyama mipite bungi bua kupesha Esau. Bintu bivuaye mumutumine abi biakambuluisha bikole, bualu pakapetanganabu, Esau katshivua kabidi mumufikile munda to, wakatuka lubilu ne kuakidila Yakoba.—Gen. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.
Kankamija bakuabu ne mêyi mimpe
12. Bua tshinyi tudi ne bua kuambila bana betu mêyi mimpe?
12 Bena Kristo badi benzela Nzambi mudimu, ki mmuntu to. Kadi tutu basue bua bakuabu batuanyishe. Mêyi etu mimpe adi mua kupepejila bena Kristo netu malu. Kadi mêyi mabi adi mua kubapangisha bua kukumbaja midimu yabu ne kufika ku diela meji ne: Yehowa mmubalekele. Nunku, tuikalayi tuambila bakuabu mêyi adi abakankamija, tuambe ne: ‘mêyi mimpe adi mua kudiundisha bantu bua kuvudijila bantu badi baumvua disanka.’—Ef. 4:29.
13. Ntshinyi tshidi bakulu kabayi ne bua kupua muoyo (a) padibu babela bantu? (b) padibu bafundilangana mikanda?
13 Nangananga bakulu ke badi ne bua kuikala ne kanemu “bu bana batekete” ne kuenzela bena mu tshisumbu malu ne dinanga. (1 Tes. 2:7, 8) Padibu baya bua kubela muntu, tshipatshila tshiabu ntshia kufila mibelu ne ‘mutshima mupuekele’ nansha padibu babela bantu badi “badimanyika bu baluishi.” (2 Tim. 2:24, 25) Bakulu badi ne bua kuikala kabidi ne mêyi mimpe mu mikanda idibu bafundila kasumbu kakuabu ka bakulu padibi bikengela anyi padibu bafundila Betele. Bilondeshile mêyi adi mu Matayo 7:12, badi ne bua kuikala ne kanemu ne budimu.
Ikala ne ngakuilu muimpe mu dîku
14. Mmubelu kayi udi Paulo upesha balume? Bua tshinyi?
14 Bitu bitekete bua kupepeja tshidi mêyi etu, tshilunji tshietu tshia mpala ne mushindu utudi tunyungisha mubidi wetu mua kuenzela bakuabu. Tshilejilu, balume bakuabu kabatu bamanye bimpe tshitu mêyi abu enzela bakaji babu to. Muanetu wa bakaji mukuabu wakamba ne: “Bitu binyingalaja bikole patu bayanyi umbandishila dîyi ne tshiji.” Mêyi mashile adi mua kutonda mukaji kupita mulume ne mukaji udi mua kushala uavuluka munkatshi mua matuku a bungi. (Luka 2:19) Bitu nanku nangananga bua mêyi adibu bapatula kudi muntu udi mukaji munange ne unemeka. Paulo wakabela balume ne: ‘Suayi bakaji benu ne lekelayi kuikala ne mitshima ya luonji kudibu.’—Kolos. 3:19.
15. Fila tshilejilu tshidi tshileja bua tshinyi mulume udi ne bua kuenzela mukajende malu ne kanemu?
15 Bua bualu ebu, muanetu mukuabu wa balume ukadi ne bidimu bia bungi mu dibaka wakafila tshilejilu bua kuleja mudi mulume ne bua kuenzela mukajende malu bimpe bualu bakaji badi ne ‘mubidi mutambe butekete.’ Udi wamba ne: “Wewe mukuate tshintu tshia mushinga mukole tshidi mua kufua lukasa, kuena ne bua kutshifimpa bikole to, bualu tshidi mua kufua. Nansha bobu batshilamike, mitanta idi mua kushala mimueneke. Mulume yeye wamba mukajende mêyi mabi adi mua kumutapa ku muoyo. Bualu ebu budi mua kunyanga malanda enu munkatshi mua matuku a bungi.”—Bala 1 Petelo 3:7.
16. Mmushindu kayi udi mukaji mua kulengeja nsombelu mu dîku diende?
16 Balume badi pabu mua kukola ku muoyo anyi kutekete mu mikolo bua mêyi a bantu bakuabu bu mudi a bakaji babu. ‘Mukaji mubake wa meji,’ tuambe ne: mukaji udi bayende mua ‘kuteka muoyo wende mujima kudiye,’ udi uditeka pa muaba wa bayende anu bu mutuye musue bua bayende aditeke pa muaba wende. (Nsu. 19:14; 31:11) Nunku malu adi mukaji wenza adi mua kulengeja nsombelu mu dîku anyi kumunyanga. Bible udi wamba ne: ‘Meji adi asa nzubu wawu, kadi bupote budi bumusasula ne bianza biabu mene.’—Nsu. 14:1.
17. (a) Mmushindu kayi udi bana ne bua kuakula ne baledi babu? (b) Mmushindu kayi udi bakulumpe ne bua kuakula ne bana? Bua tshinyi?
17 Bia muomumue, baledi ne bana badi pabu ne bua kuikala ne mêyi mimpe padibu bayukila. (Mat. 15:4) Patudi tuyukila ne bana, kuikala ne budimu mu ngakuilu kudi mua kuambuluisha bua kubenga ‘kubafikisha munda.’ (Kolos. 3:21; Ef. 6:4) Nansha padibi bikengela kunyoka bana, baledi anyi bakulu badi ne bua kuyukila nabu ne kanemu konso. Dîba adi, nebambuluishe bana bua kushintulula bienzedi biabu ne kulama malanda mimpe ne Nzambi. Ki mbimpe bana batumone bu bantu badi bela meji ne: kakuena tshikuabu tshia kuenza bua kubambuluisha to, bualu bidi mua kubafikisha ku didimona bu ba tshiseba kateketshi. Bana ba bungi kabatu bavuluka mibelu yonso itubu babapesha to, kadi batu batamba kuvuluka mushindu uvuabu babapeshayi.
Akula malu mimpe adi afumina mu muoyo
18. Ntshinyi tshidi mua kutuambuluisha bua kumbusha tshiji munda muetu?
18 Kukanda tshiji kakuena kumvuija anu kumueneka bu muntu udi kayi natshi to. Dijinga dietu kadiena anu dia kukanda tshiji tshietu ne kubenga kutshileja to. Kudienzeja bua kuleja bantu ku mêsu mutudi katuyi ne tshiji eku patshi tshisaba munda muetu, kudi mua kutushiya katutshiyi ne disanka. Bidi anu bu padi muntu udidisha mashinyi muadi mukole bua aye lubilu lukole kadi eku mudiate pa dikasa dia fren. Kuenza nanku nkukengesha mashinyi ne kudi mua kuanyanga. Nunku, kulami tshiji munda muebe to, bualu udi mua kulua kutshijikijila bantu pashishe. Lomba Yehowa bua akuambuluisha bua kumbusha tshiji tshionso munda muebe. Itaba bua nyuma wende akudimuna meji ebe ne muoyo webe bua bikale mu diumvuangana ne disua diende.—Bala Lomo 12:2; Efeso 4:23, 24.
19. Mmalu kayi atudi mua kuenza bua kuepuka tshiji ne matandu?
19 Enza malu adi akengela bua kukanda tshiji tshiebe. Wewe mumone ne: kudi bualu budi bukufikisha munda muaba uudi, mbimpe kuanji kumbuka muaba au bua wewe kutukija. (Nsu. 17:14) Muntu unudi nuakula nende yeye mufike munda, dienzeja bua kuakula ne dîyi dimpe. Vuluka ne: ‘Dîyi dia kalolo didi diandamuna tshiji, kadi dîyi dikole didi disonsola tshiji.’ (Nsu. 15:1) Kukosa muntu ku mêyi anyi kumuamba mêyi mashile kudi anu bu kuela mudilu ku lupepele, nansha mêyi au wowu mamba ne dîyi dimpe. (Nsu. 26:21) Wewe mumone ne: nsombelu udi mua kukupangisha bua kudikanda, ‘tukija kumpala kua kuakula, kukuatshi tshiji lubilu’ to. Lomba Yehowa bua akuambuluishe ne nyuma wende bua wakule anu mêyi mimpe.—Yak. 1:19.
Fuila bantu luse ne muoyo mujima
20, 21. Ntshinyi tshidi mua kutuambuluisha bua kufuila bakuabu luse? Bua tshinyi tudi ne bua kubafuilalu?
20 Diakabi, tuetu bonso katutu tukokesha bua kukanda ludimi luetu mu malu onso to. (Yak. 3:2) Nansha mudi bena mu mêku anyi bena Kristo netu badienzeja bua kukanda ludimi luabu, kutu imue misangu itubu bapatula mêyi adi mua kutunyingalaja. Nunku, pamutu pa kufika munda diakamue, ikala ne lutulu ne diebeja tshidi mua kuikala tshibafikishe ku dipatula mêyi a mushindu au. (Bala Muambi 7:8, 9.) Diebeja ne: bavuaku mua kuikala babenzele bibi kudi muntu mukuabu anyi? Bavuaku mua kuikala mu dilubakana peshi kabayi badiumvua bimpe anyi? Bavuaku mua kuikala baluangana ne lutatu kampanda anyi?
21 Katuena ne bua kudingidila ku malu aa bua kuenza malu ne tshiji to. Kadi patudi tumanya malu aa, nebituambuluishe bua kumvua bua tshinyi bantu batu imue misangu bakula anyi benza malu avuabu kabayi belela meji ne bidi mua kutusaka bua kubuikidilangana. Tuetu bonso tukatuku anu bambe mêyi anyi benze bualu buvua bunyingalaje bakuabu, kadi tudi batekemene ne: nebatubuikidile ne muoyo mujima. (Muam. 7:21, 22) Yezu wakamba ne: bua Nzambi kutubuikidilaye mibi yetu, tudi ne bua kuanji kubuikidila petu bantu bakuabu. (Mat. 6:14, 15; 18:21, 22, 35) Nunku, tudi ne bua kuikala tulomba luse pa lukasa ne tulufuilangana petu ne lukasa. Dîba adi, netulame dinanga didi dikale “tshisuikidi tshia malu onso a buakane buonso” mu mêku etu ne mu tshisumbu.—Kolos. 3:14.
22. Bua tshinyi mbimpe kudienzeja bua kuikala ne ngakuilu muimpe?
22 Bidi bimueneka ne: malu adi mua kutupangisha bua kuikala ne disanka ne kusomba mu buobumue adi anu enda avula padi bulongolodi ebu bubi butangile ku tshibungubungu. Kutumikila mikenji idi mu Dîyi dia Nzambi nekutuambuluishe bua kukanda ludimi luetu bua kalupatudi mêyi mabi to, kadi lupatule anu adi mimpe. Dîba adi, netusombe bimpe mu ditalala ne bena mu tshisumbu ne mu mêku etu, ne ngikadilu yetu mimpe neyambuluishe bantu bua kumona mudi Nzambi wetu muikale ‘Nzambi wa butumbi’ anyi wa disanka.—1 Tim. 1:11.
Newandamune munyi?
• Bua tshinyi mbimpe kukeba tshikondo tshimpe bua kujikija bilumbu?
• Bua tshinyi bena mu mêku badi ne bua kuikala ne ‘mêyi a ngasa’ anyi mimpe misangu yonso idibu bayukila?
• Ntshinyi tshidi mua kutuambuluisha bua kubenga kuamba mêyi adi mua kutapa bakuabu ku muoyo?
• Ntshinyi tshidi mua kutuambuluisha bua kufuila bakuabu luse?
[Nkonko ya dilonga]
[Bimfuanyi mu dibeji 21]
Anji tukija ne keba tshikondo tshiakanyine bua kujikija bilumbu
[Tshimfuanyi mu dibeji 23]
Mulume udi ne bua kuakula ne mukajende ne kanemu misangu yonso
