Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Nyuma muimpe udi ukuata mudimu mu bufuki

Nyuma muimpe udi ukuata mudimu mu bufuki

Nyuma muimpe udi ukuata mudimu mu bufuki

‘Ku dîyi dia Yehowa bintu bia mu diulu biakafukibua, tshisumbu tshiabi tshionso tshiakafukibua ku mupuya wa mukana muende.’​—MUS. 33:6.

1, 2. (a) Mmunyi mudi dimanya dia bantu bua diulu ne buloba divule mu kupita kua bidimu? (b) Ndukonko kayi ludi lujuka?

MU TSHIDIMU tshia 1905, Albert Einstein mumanyi mupiluke wa malu a sianse ne bamanyi bakuabu bavua bela meji ne: mu tshibuashibuashi mudi anu tshikata tshimue tshia mitoto tshidibu babikila ne: La voie lactée. Kabavua bamanye bunene bua tshibuashibuashi to. Badi bela meji mpindieu ne: mu tshibuashibuashi mudi bikata bia mitoto bipite pa miliyare lukama, bimue bikata bidi ne miliyare ne miliyare ya mitoto. Badi benza mudimu ne biamu binene bia ditangila nabi mabulunge (anyi télescope) bidibu bateke pa buloba ne bikuabu mulu binyunguluka buloba, biamu ebi mbibambuluishe bua kuenda anu kumona bisumbu bia mitoto bivuabu kabayi banji kumona to.

2 Anu muvua bamanyi aba kabayi bajadike bungi bua bikata bia mitoto idi mu diulu mu 1905, ke muvuabi kabidi bua buloba. Bushuwa, bantu bavua ne muoyo kukadi bidimu lukama bavua bamanye malu a bungi kupita bankambua babu. Kadi lelu bantu mbafike ku diumvua bimpe kupita mu bikondo bia kale mushinga udi nawu muoyo ne mudibu bawenze ne mushindu udi buloba buambuluisha muoyo eu. Kakuyi mpata, netulonge malu a bungi adi atangila buloba ne diulu mu bidimu bidi kumpala eku. Kadi mbimpe tuetu kudiebeja ne: Bintu bionso ebi mbifike ku dikalaku bishi? Tudi mua kupeta diandamuna ku lukonko elu anu bualu Mufuki wetu mmutumvuije malu aa mu Bible.

Tshishima tshia bufuki

3, 4. Mmunyi muvua Nzambi mufuke diulu ne buloba? Mmunyi mudi midimu yende imutumbisha?

3 Mu mêyi a ntuadijilu a mu Bible badi batumvuija mudi tshibuashibuashi tshifike ku dikalaku bamba ne: “Kale ku tshibangidilu Nzambi wakafuka diulu ne buloba.” (Gen. 1:1) Kumpala kua Yehowa kufuka diulu ne buloba, kakuvua tshintu nansha tshimue to. Yehowa wakakuata mudimu ne nyuma wende muimpe anyi bukole buende bua kufuka diulu, buloba ne bintu bikuabu bionso bidi mu diulu ne pa buloba. Anu mutu Nsenda ukuata mudimu ne bianza ne biamu bua kuenza bintu, Nzambi pende utu utuma nyuma wende bua kuenza midimu yende minene.

4 Mukanda wa Nzambi udi ubikila nyuma muimpe ne: “munu” wa Nzambi. (Luka 11:20; Mat. 12:28) Bintu bivua Yehowa mufuke anyi ‘midimu ya bianza biende,’ bidi bimutumbisha. Davidi wakafunda ne: ‘Diulu didi diamba butumbi bua Nzambi; bia mu diulu bibaluluke bidi bimuenesha midimu ya bianza biende.’ (Mus. 19:1) Bintu bidi bimueneka bidi bijadika bukole bua dikema budi nabu nyuma muimpe wa Nzambi. (Lomo 1:20) Mmushindu kayi?

Bukole bua Nzambi budi kabuyi mikalu

5. Umvuija bukole budi nabu nyuma muimpe wa Yehowa udiye mufuke nende bintu.

5 Tshibuashibuashi tshialabale tshidi tshileja ne: Yehowa udi ne bukole ne makanda bidi kabiyi mua kujika to. (Bala Yeshaya 40:26.) Lelu bena sianse mbaleje ne: bintu bidi mua kulua bukole ne bukole budi mua kulua bintu. Dîba (didi dikale mutoto) ntshilejilu tshia mudi bintu biandamuka bukole kampanda. Mu kasunsa konso, dîba didi diandamuna tone mitue ku miliyo inayi ya bintu bidimu, bilua bukole kampanda budi bumuenekela ku nsesa ne ku luya bidi bifumina ku dîba. Buloba budi bupeta anu ndambu mukese menemene wa bukole bua dîba, kadi ndambu mukese eu mmukumbane bua kuambuluisha bantu ne bintu bidi pa buloba bua kuikala ne muoyo. Bushuwa bivua bikengela bukole bua bungi menemene bua kufuka dîba ne miliyare ne miliyare ya mitoto. Yehowa udi ne bukole bupite ne buvua bukengedibua bua kufuka bintu bionso ebi.

6, 7. (a) Bua tshinyi tudi tuamba ne: Nzambi uvua mukuate mudimu ne nyuma wende mu bulongame? (b) Ntshinyi tshidi tshileja ne: bintu bidi mu diulu ki mbilue ku mpukapuka?

6 Bintu bidi bitunyunguluke bidi bijadika ne: Nzambi mmukuate mudimu ne nyuma wende bua kubifuka mu bulongame. Tshilejilu, ela meji ne: udi muele bimuma bia mishindu mishilangane bu mudi: mangeya, oranje ne bimuma bia mpusu mu tshintu tshimue. Udi ubisambakajangana ne pashishe ubiela bionso panshi musangu umue. Udiku mua kutekemena ne: mangeya neadikunguije pa wawu muaba, oranje pa wayi muaba ne bimuma bia mpusu pa wabi muaba anyi? Nansha kakese. Misangu ya bungi, malu menza mu mushindu kauyi mulongolola kaatu atamba kulonda bulongame to. Ke bualu kayi bintu bitudi tumona mbienza mu bulongame. *

7 Patudi tutangila diulu ne bintu bidimu ku diambuluisha dia tshiamu tshia télescope, tudi tumona tshinyi? Tudi tumona mudibu benze bikata bia mitoto, mitoto ne mabulunge ne mudibi binyunguluka mu bulongame. Bualu bua nunku kabuvua mua kuenzeka mu mpukapuka to. Ke bualu kayi tudi mua kudiebeja ne: mbukole kayi buvuabu benze nabu bintu ebi mu bulongame? Bena malu a sianse ki mbafike ku dijingulula tshishiki bukole buvuabu benze nabu bintu ebi to. Kadi Bible yeye udi utuambila ne: bukole bua dikema ebu nnyuma muimpe wa Nzambi. Davidi wakafunda ne: ‘Ku dîyi dia Yehowa bintu bia mu diulu biakafukibua, tshisumbu tshiabi tshionso tshiakafukibua ku mupuya wa mukana muende.’ (Mus. 33:6) Patudi tutangila mulu butuku, tudi tumona anu bintu bikese bia mu “tshisumbu” tshia mitoto etshi.

Nyuma muimpe ne buloba

8. Mmalu bungi munyi atudi bamanye pa bidi bitangila midimu ya Yehowa?

8 Tudi bamanye anu malu makese adi atangila bintu bidi Nzambi mufuke, kadi kudi a bungi atudi ne bua kulonga. Yobo muntu uvua mulamate Nzambi wakamba bua malu atudi bamanye pa bidi bitangila bidiye mufuke ne: ‘Ebi bidi amu midimu mikese ya Nzambi itudi tutela, bualu ku bionso bidiye muenze, bitudi bamanye mbikese.’ (Yobo 26:14, MMV) Panyima pa nkama ya bidimu, mukalenge Solomo uvua musue kubandila bintu bivua Yehowa mufuke wakamba ne: ‘Yeye wakafuka tshintu tshionso tshiakane mu tshikondo tshiatshi; wakateka lungenyi mu mitshima ya bantu, kadi kabena bamanye mua kujingulula mudimu wa Nzambi wakenzaye ku tshibangidilu tshia buloba too ne ku nshikidilu kuabu.’​—Muam. 3:11; 8:17.

9, 10. Pakafuka Nzambi buloba, mbukole kayi buvuaye mukuate nabu mudimu? Mmalu kayi avuaye muenze mu matuku asatu a mbangilu a bufuki?

9 Yehowa mmutuleje malu a mushinga adi atangila midimu yende. Tshilejilu, Bible udi utuambila ne: nyuma wa Nzambi ukavua unyunguluka pa buloba bidimu bia bungi kumpala. (Bala Genese 1:2.) Tshikondo atshi, kakuvua buloba bume, kakuvua butoke ne bidi bimueneka ne: kakuvua kapepa ka kueyela pa buloba to.

10 Bible udi utuambila kabidi tshivua Nzambi muenze mu matuku a bufuki. Matuku aa kaavua matuku a mêba 24 to, kadi avua bikondo bile bivua Nzambi wenza bualu kampanda busunguluke. Mu dituku dia kumpala dia bufuki, Yehowa wakenza bua butoke butuadije kumueneka pa buloba. Uvua mua kujikije mudimu wa mu dituku dia kumpala au anu pavua dîba ne ngondo bituadija kumueneka bimpe pa buloba. (Gen. 1:3, 14) Mu dituku dibidi dia bufuki, wakatuadija kuenza lupepele. (Gen. 1:6) Pa buloba pavua mâyi, butoke ne lupepele, kadi kakuvua muaba mume nansha umue to. Ku ntuadijilu kua dituku disatu dia bufuki, Yehowa wakenza bua buloba bume bumueneke ku diambuluisha dia nyuma wende, pamuapa uvua muludike makole kampanda bua kutapulula buloba ne mâyi. (Gen. 1:9) Uvua muenze bintu bidi bikemesha mu dituku disatu too ne dia ndekelu dia bufuki.

Nyuma muimpe ne bifukibua bidi ne muoyo

11. Bintu bia muoyo bidi bantu kabayi bumvua bimpe mudibi bilongolola biakane ne bimpe kumona, bidi bileja tshinyi?

11 Nyuma wa Nzambi mmuenze kabidi bifukibua bia muoyo bilongolola bimpe. Mu dituku disatu too ne disambombo dia bufuki, Nzambi wakafuka mishindu ya mitshi ne nyama idi ikemesha ku diambuluisha dia nyuma wende. (Gen. 1:11, 20-25) Nunku, bintu bia muoyo bidi Nzambi mufuke bidi bileja mudiye ne meji a dikema bualu mbienza mu mushindu udi bantu kabayi mua kujingulula, mbienza mu bulongame ne mbimpe kumona.

12. (a) ADN udi ne mudimu kayi? (b) Mushindu udi ADN utungunuka anu ne kuenza mudimu bimpe, udi utulongesha tshinyi?

12 Tuangate tshilejilu tshia ADN (anyi Acide désoxyribonucléique) mbuena kuamba ne: tuntu tutu munda mua selile tutu tuambuluisha bua kusambuluja ngikadilu ya bifukibua bidi ne muoyo kudi bikuabu. Bintu bionso bidi ne muoyo pa buloba bu mudi: mikrobe, bisonsa, nzevu, mishipa ya balene ne bantu bidi bivulangana ku diambuluisha dia ADN. Nansha mudi bifukibua bia pa buloba bishilangane bikole, ADN udi ubiambuluisha bua kuvulangana katu yeye ushintuluka to ne udi wambuluisha bua mishindu ya bifukibua bia muoyo ikale mishilangane ne kayiyi ishintuluka munkatshi mua bidimu. Bintu bishilangane bidi pa buloba bidi bitungunuka ne kuenza mudimu bimpe mu mushindu uvua Yehowa Nzambi mulongolole. (Mus. 139:16) Mushindu muimpe udibi bilongolola eu udi kabidi utujadikila ne: Nzambi mmukuate mudimu ne “munu” wende anyi nyuma wende bua kubifuka.

Tshifukibua tshidi tshitambe bikuabu mushinga pa buloba

13. Mmunyi muvua Nzambi mufuke muntu?

13 Kunyima kua nkama ne nkama ya bidimu Nzambi mumane kufuka bintu bungi kabuyi kubala, buloba buvua mpindieu ‘busunguluke ne kabuvua butupu’ to. Kadi Yehowa kavua muanji kujikija kufuka ne nyuma wende to. Ukavua pa kufuka tshifukibua tshivua mua kuikala ku mutu kua bifukibua bikuabu pa buloba. Ku ndekelu kua dituku disambombo Nzambi wakafuka muntu. Wakamufuka mushindu kayi? Ku diambuluisha dia nyuma wende ne bintu bia pa buloba.​—Gen. 2:7.

14. Nku tshinyi kudi bantu bashilangane ne nyama?

14 Mukanda wa Genese 1:27 udi wamba ne: ‘Nzambi wakafuka muntu ne tshifuanyikiji tshiende, ne wakamufuka ne tshifuanyikiji tshia Nzambi; wakabafuka mulume ne mukaji.’ Kuikala mufukibue ku tshimfuanyi tshia Nzambi kudi kumvuija ne: Yehowa mmutufuke ne bukokeshi bua kunanga, kudisunguila malu ne kudia nende malanda. Ke bualu kayi buongo buetu mbushilangane bikole menemene ne bua nyama. Yehowa mmuenze buongo bua muntu nangananga bua kutuambuluisha bua kutungunuka ne kuikala ne disanka dia kulonga malu adi amutangila yeye ne midimu yende bua kashidi.

15. Ndiakalenga kayi divua Nzambi mupeshe Adama ne Eva?

15 Pakafukaye Adama ne Eva, Yehowa wakabapesha buloba bujima ne bintu bionso bia kukema bivuapu bua kubulonga ne kusombapu ne disanka. (Gen. 1:28) Wakabapesha biakudia bia bungi ne muaba mulenga wa kusombela. Bavua ne diakalenga dia kulua baledi bimpe ba bana bapuangane miliyare ne miliyare. Kadi kabiakenzeka nanku to.

Tuitabayi mudimu udi nawu nyuma muimpe

16. Nansha muvua baledi betu ba kumpala batombokele Nzambi, tudi ne ditekemena kayi?

16 Pamutu pa kutumikila Nzambi ne muoyo wa dianyisha, Adama ne Eva bakamutombokela ne kapeja konso. Ndelanganyi yabu yonso idi ikenga bua bubi buvuabu benze ebu. Kadi Bible udi umvuija muikala Nzambi mua kumusha malu mabi onso makebesha kudi bubi bua baledi betu ba kumpala. Udi umvuija kabidi ne: Yehowa neakumbaje dijinga diende dia ku ntuadijilu edi. Buloba nebulue mparadizu muikala bantu mua kusombela bua kashidi bikale ne disanka ne makanda a mubidi. (Gen. 3:15) Bidi bikengela nyuma wa Nzambi atuambuluishe bua tuetu kushala batekemene malu adi Nzambi mutulaye aa.

17. Ndungenyi kayi lutudi ne bua kuepuka?

17 Tudi ne bua kulomba Yehowa nyuma wende. (Luka 11:13) Tuetu tuenza nunku, nebituambuluishe bua kuikala anu bashindike ne: bufuki mmudimu wa bianza bia Nzambi. Lelu bantu ba bungi kabatu bitaba ne: Nzambi udiku ne uvua mufuke bintu bionso to. Lungenyi elu ndua dishima ne kaluena ne bijadiki to. Katuena ne bua kulekela lungenyi lubi elu lutunyanga nansha. Bena Kristo bonso badi ne bua kudilongolola bua kukandamena lungenyi lua nunku ne kubenga kubuelakana ne bantu aba.​—Bala Kolosai 2:8.

18. Patudi tuelangana meji bua ntuadijilu wa bintu ne bantu, bua tshinyi ki mbia meji bua kubenga kuitaba ne: Nzambi ke mufuki?

18 Tuetu tukonkonona ne muoyo umue malu adi aleja ne: Nzambi ke udi mufuke bintu, netukoleshe ditabuja dietu kudiye ne mu malu adiye mufundishe mu Bible. Padi bamue bantu belangana meji bua ntuadijilu wa bantu ne bintu, kabena bitaba ne: kudi bukole kampanda buvuabu bafuke nabu pa kumusha budibu bamanye mu malu a sianse to. Tuetu tuela meji mushindu eu, bidi bileja ne: katuena tukonkonona bijadiki bionso ne muoyo umue to. Kabidi tudi mua kulengulula bintu bionso ‘bidi kabiyi mua kubadibua’ bidi Nzambi mufuke mu bulongame. (Yobo 9:10; Mus. 104:25) Tuetu bena Kristo tudi bamanye ne: Yehowa uvua mukuate mudimu ne nyuma wende bua kufuka.

Nyuma muimpe ne ditabuja dietu kudi Nzambi

19. Ntshinyi tshidi tshikujadikile ne: Nzambi udiku ne udi wenza mudimu ne nyuma wende?

19 Kabiena anu bikengela kumanya malu onso adi atangila bidi Nzambi mufuke bua tuetu kushisha kumuitabuja, kumunanga ne kumunemeka to. Anu mudi muntu udia bulunda ne muntu nende, ditabuja dietu dia Yehowa ndimanyine pa malu a bushuwa. Anu mutu bulunda bua bantu bukola padibu bamanyangana bimpe, ditabuja dietu kudi Nzambi didi dikola patudi tulonga malu a bungi adi amutangila. Kabidi padiye wandamuna masambila etu ne patudi tumona ne: kutumikila mikenji yende kudi kututuadila masanka, bidi bitujadikila ne: udiku menemene. Tudi tusemena kudiye kupita kumpala patudi tumona malu a bungi adi atujadikila ne: udi utuludika, utulama, utubenesha mu mudimu wende ne utukumbajila majinga etu. Kakuyi mpata, malu onso aa adi atujadikila ne: Nzambi udiku ne udi ukuata mudimu ne nyuma wende.

20. (a) Bua tshinyi Nzambi uvua mufuke bintu ne bantu? (b) Tuetu batungunuke ne kuitaba buludiki bua nyuma wa Nzambi, netupete tshinyi?

20 Bible udi tshijadiki tshinene tshia mudi Yehowa ukuata mudimu ne nyuma wende, bualu bantu bavua bamufunde ‘bakamba dîyi dia kudi Nzambi benzeja kudi nyuma muimpe.’ (2 Pet. 1:21) Tuetu tulonga Dîyi dia Nzambi ne ntema netukoleshe ditabuja dietu kudi Nzambi bualu yeye ke udi mufuke bintu bionso. (Buak. 4:11) Yehowa wakafuka bintu ne bantu bua kuleja ngikadilu wende mutambe bunene wa dinanga. (1 Yone 4:8) Nunku, tudienzejayi bua kuambuluisha bakuabu bua balonge bua kumanya Tatu wetu wa dinanga udi mu diulu ne kudia nende bulunda. Tuetu batungunuke ne kuitaba bulombodi bua nyuma wa Nzambi, netupete diakalenga dia kulonga malu ende bua kashidi. (Gal. 5:16, 25) Tutungunukayi ne kulonga malu adi atangila Yehowa ne midimu yende minene, tuikale petu ne dinanga dia buena divuaye nadi pavuaye mukuate mudimu ne nyuma wende bua kufuka diulu, buloba ne bantu.

[Mêyi adi kuinshi]

Udi mua kumvuija anyi?

• Diulu ne buloba bidi bitulongesha tshinyi bua mushindu udi Nzambi ukuata mudimu ne nyuma wende?

• Kuikala bafukibue ku tshimfuanyi tshia Nzambi kudi kutuambuluisha bua kuenza tshinyi?

• Bua tshinyi tudi ne bua kukonkonona malu adi aleja ne: Nzambi ke mufuki?

• Malanda etu ne Nzambi adi mua kukola mushindu kayi?

[Nkonko ya dilonga]

[Tshimfuanyi mu dibeji 7]

Mushindu udi Nzambi mufuke bintu mu bulongame udi utulongesha tshinyi?

[Mêyi a dianyisha]

Stars: Anglo-Australian Observatory/​David Malin Images

[Tshimfuanyi mu dibeji 8]

Mmunyi mudi ADN ukuata mudimu mu bintu bionso bidi Nzambi mufuke?

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Udiku mudilongolole bua kumvuija bakuabu malu audi muitabuje anyi?