Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Dishintulula nsombelu divua dintuadile masanka

Dishintulula nsombelu divua dintuadile masanka

Dishintulula nsombelu divua dintuadile masanka

Muyuki mulonda kudi James Thompson

Pavuabu bandele mu 1928 ku Sud kua États-Unis, kuvua mukenji uvua wenza bua kuikale disungulujangana pankatshi pa batoke ne bafike. Pavua muntu ushipa mukenji au, bavua bamuela mu buloko peshi bamukengesha bikole.

TSHIKONDO atshi mu imue miaba ya mu États-Unis, Bantemu ba Yehowa batoke bavua babuela bisangilu, mpuilu ne mpungilu pa wabu muaba ne bafike badisangisha pabu pa wabu muaba. Mu 1937, tatuanyi wakalua mutangidi muludiki (utudi tubikila mpindieu ne: mutangidi wa malu a kasumbu ka bakulu) wa mu tshisumbu tshia bafike mu tshimenga tshia Chattanooga mu Tennessee. Muanetu Henry Nichols ke uvua mutangidi muludiki wa tshisumbu tshia batoke.

Ntshidi mvuluka malu mimpe a bungi a ku bunsonga, pamvua musombe mu lutanda luvua kumfundu kua nzubu wetu butuku ne nteleja muvua tatuanyi ne wa muanetu Nichols bayukila. Bu mumvua tshiyi ngumvua malu onso avuabu bakula, mvua musue anu kuikala ku luseke lua tatu pavuabu bayukila ne Nichols bua kumanya mushindu muimpe wa kuyisha mu nsombelu eu mukole.

Ku ntuadijilu kua 1930, malu makole akatukuata mu dîku. Mamuanyi wakafua ne bidimu 20. Tatu wakadishadila nkayende ne mudimu wa kutukolesha. Meme mvua ne bidimu bibidi ne yayanyi Doris ne binayi. Nansha muvua tatu utshifuma ku ditambula, wakalubuluka bimpe mu nyuma.

Bilejilu bivua bilenge nsombelu wanyi

Mu 1933, tatu wakapetangana ne muena Kristo mukuabu diende Lillie Mae Gwendolyn Thomas, ne bakaselangana panyima pa matuku makese. Bubidi buabu bakatuleja meme ne Doris tshilejilu tshimpe tshia kuenzela Yehowa mudimu ne lulamatu.

Mu 1938, bakalomba bisumbu bia Bantemu ba Yehowa bua kutua nyama ku mikolo dipangadika dia se: kasumbu kaludiki kadi ku Brooklyn mu New York kikale kasungula bakulu ba mu bisumbu pamutu pa bisumbu kuikalabi bidisunguila. Pavua bamue Bantemu ba mu Chattanooga belakana bua kuitaba dishintuluka edi, tatu yeye wakaleja muvuaye musue kutua bulongolodi nyama ku mikolo bua dishintuluka edi. Tshilejilu tshiende tshia lulamatu ne tshia muvua mamu umuelesha diboko ne muoyo mujima mbingambuluishe too ne lelu.

Ndi ntambula ne ntuadija mudimu wa ku dîba ne ku dîba

Mu 1940, bena mu tshisumbu tshietu ba bungi bavua bafute bise bua kuya mu mpungilu uvua muenzeke mu tshimenga tshia Detroit mu Michigan. Bamue ba ku batuvua nabu mu bise bakatambula. Bakuabu bakadikonka bua tshinyi tshivua mutambule, bualu mvua mutuadije kuyisha ne bidimu bitanu ne muikale ne tshisumi tshia bungi.

Pavuabu bangebeje, ngakabandamuna ne: “Tshiena mumvue tshidi batismo umvuija menemene to.” Tatu wakumvua bualu ebu ne kukemaye. Kutuadijila anu dîba adi, wakatuadija kudienzeja bikole bua kungambuluisha bua kumvua tshivua batismo umvuija ne mushinga wende. Ngondo inayi pashishe mu dia 1 ngondo wa dikumi mu 1940, bakantambuisha mu dijiba divua pabuipi ne tshimenga tshia Chattanooga.

Pamvua ne bidimu 14 ngakangata mudimu wa bumpanda-njila mu dikisha. Ngakayisha mu tubimenga tukese tua mu provense wa Tennessee ne wa Géorgie udi pabuipi nende. Mvua njuka patshiatshia, ngambula biakudia ne ngangata kawulu anyi bise pa dîba 6 wa dinda bua kuya mu teritware. Mvua mpingana kumbelu pa dîba 6 wa dilolo. Biakudia bimvua nya nabi bivua bijika kumpala kua midi. Nansha mumvua ne makuta, tshivua mua kusumba biakudia mu tshimenga to bualu mvua muntu mufike. Dimue dituku ngakabuela muaba kampanda utubu bapana biakudia bua kusumba kreme, ne bakangipata. Mamu mukuabu wa batoke wakantuadila kreme umue pambelu.

Pangakabuela mu tulasa tua bikadilu, bantu bakatuadija kuluila manême abu bikole ku Sud kua ditunga. Malongolodi bu mudi bua NAACP (Association nationale pour le progrès des gens de couleur) avua asaka balongi bua kuditua mu dikeba mashintuluka. Bavua batuenzeja bua kubuela mu malongolodi au. Tulasa tua bungi tua bantu bafike kusangisha ne ketu tuvua tudifundile tshipatshila tshia kubuejamu balongi bonso. Bakangenzeja panyi bua kutua dikoba dietu nyama ku mikolo. Kadi ngakabenga meme kubumvuija ne: Nzambi kena ne kansungansunga ne katu wangata dikoba dimue ne mushinga kupita dikuabu to. Nunku ndi mutekemene anu Nzambi bua ajikije kansungansunga.​—Yone 17:14; Bien. 10:34, 35.

Katupa kakese pamvua mujikije tulasa tua bikadilu, ngakangata dipangadika dia kuya mu tshimenga tshia New York. Kadi pamvua mu njila, ngakanji kuimana mu tshimenga tshia Philadelphie mu Pennsylvanie bua kutangila balunda bamvua mupetangane nabu mu mpungilu. Tshisumbu tshia muaba au ke tshia kumpala tshivua batoke basambakane ne bafike tshimvua mubuele. Pavua mutangidi wa tshijengu mulue kukumbula tshisumbu atshi, wakambikila ku luseke ne kungambila ne: bavua bampeshe mudimu wa kuenza mu lumingu luvua lulonda. Bualu ebu buakansaka bua kuangata dipangadika dia kusombela muaba au.

Munkatshi mua balunda bamvua mupete mu Philadelphie muvua muanetu wa bakaji mukuabu diende Geraldine White ungakatuadija kubikila ne: Gerri. Uvua mumanye Bible bimpe ne uvua uyukila bimpe ne bantu pavuaye uyisha ku nzubu ne ku nzubu. Bualu buvua nangananga ne mushinga mbua ne: uvua ne dijinga dia kulua mpanda-njila anu bu meme. Tuakaselangana mu dia 23 ngondo muinayi mu 1949.

Badi batubikila ku Gilada

Ku ntuadijilu tuvua ne dijinga dia kubuela mu Kalasa ka Gilada ne kulua bamisionere ku babende. Tuvua ne disanka dia kushintulula nsombelu wetu bua kukumbaja malu malomba bua kuya ku Gilada. Matuku makese pashishe, bakatutuma mu tshimenga tshia Lawnside mu provense wa New Jersey, pashishe mu tshimenga tshia Chester mu provense wa Pennsylvanie ne ndekelu wa bionso mu tshimenga tshia Atlantic City mu provense wa New Jersey. Patuvua mu Atlantic City, tuakakumbaja malu malomba bua kuya ku Gilada bualu tukavua ne bidimu bibidi mu dibaka. Kadi bakatubengela bua kuya. Bua tshinyi?

Ku ntuadijilu kua bidimu bia 1950, bavua batuma bansongalume ba bungi ku busalayi bua kuluisha ditunga dia Corée. Bivua bimueneka ne: kasumbu kavua kabueja bantu mu busalayi ku bukole kavua kakine Bantemu ba Yehowa bualu kabavua babuelakana mu mvita. Ndekelu wa bionso, nzuji mukuabu wakangambila ne: dikonkonona dia nsombelu wanyi kudi bampuluishi bena FBI divua dijadike mundi tshiyi mbuelakana mu malu a mvita. Nunku mu dia 11 ngondo wa kumpala mu 1952, Tshibambalu tshinene tshivua tshitangila midimu ya busalayi tshiakamba ne: tshiena mua kuenza mudimu wa busalayi to bualu mvua muena mudimu wa Nzambi.

Mu ngondo wa muanda mukulu wa tshidimu atshi, bakatubikila meme ne Gerri bua kubuela mu kalasa ka 20 ka Gilada kavua ne bua kutuadija mu ngondo wa tshitema. Munkatshi mua dilonga, tukavua ne disanka bua muvuabu mua kututuma ku babende. Yayanyi Doris uvua mujikije kalasa ka 13 ne ukavua misionere mu Brésil. Bivua bitukemeshe meme ne Gerri pakatutumabu mu mudimu wa dikumbula bisumbu bia bana betu bafike mu provense wa Alabama udi ku Sud kua États-Unis. Tuvua bumvue bibi, bualu tukavua badilongolole bua kuya kuenza mudimu ku babende.

Tshisumbu tshia kumpala tshituvua bakumbule tshivua mu tshimenga tshia Huntsville. Diakamue patuakafika, tuakaya ku nzubu kua muanetu wa bakaji utuvua mua kusomba nende. Patuvua tuenda tusulula mabuki etu, tuakamumvua wamba ku telefone ne: “Bana bafiki.” Tuvua anu ne bidimu 24 ne tutshivua tumueneka anu bu bana. Bakashala batubikila mu tshijengu atshi ne: bana.

Bavua batamba kubikila tshitupa tshia ku Sud kua États-Unis atshi ne: muaba wa Bible bualu bantu ba bungi bavua bamuangata ne mushinga wa bungi. Nunku tuvua tutamba kukuata mudimu ne mbuelelu uvua muimanyine pa malu asatu aa:

(1) Mêyi makese pa nsombelu wa pa buloba.

(2) Tshidi Bible wamba bua kupita ne nsombelu eu.

(3) Tshidi Bible utulomba bua kuenza.

Pashishe tuvua tufila mukanda wa kulonga nawu Bible uvua mukumbanyine. Bu mutuvua bapete bipeta bimpe, bakampesha mudimu mu mpungilu utuvua benze mu 1953 mu New York uvua ne tshiena-bualu tshia ne: Bantu ba mu bulongolodi bupiabupia. Muomu amu meme kuleja mu dinaya mbuelelu uvua muimanyine pa malu asatu au.

Pashishe anu mu 1953 amu, bakanteka mutangidi wa distrike bua kukumbula bijengu bia bafike bia ku Sud. Teritware wetu uvua mutuadijile ku Virginie too ne ku Floride, uya too ne ku luseke lua Alabama ne Tennessee. Bushuwa batangidi bena ngendu bavua ne bua kuibidilangana ne nsombelu mishilangane. Tshilejilu, tuvua tusomba mu nzubu ivua kayiyi be milonda ya mâyi munda ne tuvua towela mâyi mu mbeketshi panyima pa ditshiuwa dia nzembu. Diakalenga, ke muaba uvua luya mu nzubu au.

Lutatu lua kansungansunga ka makoba

Kuenza mudimu ku Sud kua États-Unis kuvua kulomba lungenyi ne meji bua malu kuendawu bimpe. Kabavua banyishila bantu bafike bua kuenzabu mudimu ne mashinyi a kusukula nawu bilamba to. Nunku Gerri uvua uya ne bilamba kuntu aku ne ubambila ne: mbia “mukaji wa Thompson.” Bantu ba bungi bavua mua kuikala bela meji ne: Gerri uvua muena mudimu ne “mukaji wa Thompson” uvua muena kumbelu. Pavua batangidi ba distrike baleja filme wa La Société du Monde Nouveau en action, mvua ngela bena ku magazen nshinga bua balamine “mukalenge Thompson” televizion munene. Pashishe, mvua nya ku magazen bua kumuangata. Misangu yonso tuvua ne bukalanga ne tukumbaja mudimu wetu wa buambi kakuyi lutatu.

Kuvua kabidi kansungansunga pankatshi pa bantu ba ku Nord ne ba ku Sud. Tshikandakanda kampanda tshiakamba umue musangu ne: James Thompson muena mu Watchtower Bible and Tract Society of New York neenze muyuki mu mpuilu. Bamue bantu bavua babale bualu ebu bakela meji ne: mvua mufumine ku New York, ne bakatubengela bua kuenzela mpuilu mu tulasa kampanda tutuvua bafutshile. Ngakaya kumonangana ne banene ba tulasa ne kubumvuija ne: mvua mulongele mu tshimenga tshia Chattanooga. Nunku bakatuanyishila bua kuenzelamu mpuilu wa tshijengu.

Kansungansunga ka makoba kakavula mu bidimu bia 1950, ne misangu mikuabu bantu bavua benzelangana malu a tshikisu. Mu 1954, bamue Bantemu bakafika munda bualu muntu mufike nansha umue kavua muenze muyuki mu mpungilu ya distrike ivua mienzeke. Tuakakankamija bana betu bafike bua bikale ne lutulu. Mu mpungilu wakalonda bakampesha muyuki. Kumbukila apu, bana betu bafike ba bungi bakavua benza miyuki ku Sud.

Mu bungi bua matuku, tshikisu tshikebesha kudi kansungansunga tshiakakepela ku Sud, bafike ne batoke bakatuadija kudisangisha pamue mu bisumbu ku kakese ku kakese. Ebi bivua bilomba bua kutuma bamanyishi mu bisumbu bishilangane, kuakaja teritware ya bisumbu ne majitu avua nawu bana betu bavua balombola mudimu. Bamue bana betu bafike ne batoke kabavua banyishe mushindu mupiamupia wa dienza malu eu to. Kadi bana betu ba bungi kabavua ne kansungansunga to anu bu Tatuetu wa mu diulu. Bushuwa, ba bungi bavua badia balunda busheme nansha muvuabu ne makoba mashilangane. Dîku dietu divua didimuene bualu ebu mu bidimu bia 1930 ne 1940 pamvua ngenda nkola.

Badi batutuma muaba mupiamupia

Mu ngondo wa kumpala mu 1969, meme ne Gerri tuakapeta dibikila bua kuya ku Guyana udi mu Amérique wa ku Sud, tuakitaba dibikila edi ne disanka. Tuakanji kuya ku Brooklyn mu New York, kuvuabu bandongeshe bua kulombola mudimu wa buambi mu Guyana. Tuakafika ku Guyana mu ngondo wa muanda-mutekete mu 1969. Panyima pa bidimu 16 bitudi benze mu mudimu wa butangidi buena ngendu, bivua bitulomba kuakaja malu a bungi bua kusomba muaba umue. Bu muvua Gerri muikale misionere, uvua upitshisha dîba dia bungi mu buambi, ne meme mvua ngenza mudimu ku biro bia Betele.

Mvua ngenza mudimu wa kukosa mashinde, kutangila malu a mikanda ivua bisumbu 28 nayi dijinga ne kufundilangana ne biro bietu bia ku Brooklyn. Mvua ngenza mudimu mêba 14 anyi 15 ku dituku. Mudimu eu uvua mutukolele bonso babidi, kadi tuvua ne disanka dia kuwenza. Patuvua bafike mu Guyana kuvua bamanyishi 950, kadi mpindieu bakadi bapite pa 2 500.

Nansha mutuvua basue kapepa kimpe, bimuma ne midioko, disanka dietu dinene divua dia kumona bantu bavua bajinga bulelela bua mu Bible ne muoyo mujima balonga malu a Bukalenge bua Nzambi. Pa tshibidilu Gerri uvua ulombola malonga a Bible 20 ku lumingu, ne bantu ba bungi batuvua tulonga nabu bakatambula. Mu bungi bua matuku, bamue bakalua bampanda-njila, bakulu ne bakuabu bakabuela mu kalasa ka Gilada ne kuluabu pabu bamisionere.

Ntatu, nangananga ya masama

Mu 1983, baledi banyi bavua mu États-Unis bavua dijinga ne diambuluisha. Meme, Gerri ne Doris tuakatuilangana bua kuyukila bualu bua dîku dietu. Doris ukavua muenze mudimu wa bumisionere munkatshi mua bidimu 35 mu Brésil wakanyisha bua kuya kuambuluisha baledi betu. Wakamba ne: bua tshinyi kulekesha bamisionere babidi mudimu padi eku muntu umue mua kuya kubambuluisha? Katshia baledi betu bafua, Doris mmushale mu Chattanooga mudiye wenzela mudimu wa bumpanda-njila bua pa buabu.

Mu 1995, bakankuata disama dia kansere ku prostate (tshimue tshia ku bitupa bia lulelu bia muntu mulume) ne ngakapingana mu États-Unis. Tuakasombela mu tshimenga tshia Goldsboro, mu provense wa Caroline wa ku Nord bualu tuvua pankatshi pa dîku dianyi divua mu Tennessee ne dia Gerri divua mu Pennsylvanie. Disama dianyi ndikepele mpindieu ndambu, ne tudi bampanda-njila ba pa buabu badi basama mu tshisumbu tshia mu Goldsboro.

Pandi ngela meji ku bidimu 65 bitudi benze mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba, ndi ngela Yehowa tuasakidila ne muoyo mujima bua mudiye mutubeneshe meme ne Gerri bua kuakaja malu bua kumuenzela mudimu. Bushuwa, mêyi a Davidi adi alonda aa mmalelela: ‘Yehowa udi uleja lulamatu kudi muntu udi mumulamate.’​—2 Sam. 22:26, NW.

[Bimfuanyi mu dibeji 3]

Tatuanyi ne muanetu Nichols bavua banshile tshilejilu tshimpe

[Bimfuanyi mu dibeji 4]

Meme ne Gerri, badiakaje bua kuya ku Gilada mu 1952

[Bimfuanyi mu dibeji 5]

Panyima pa kalasa ka Gilada, bakatutuma mu mudimu wa butangidi buena ngendu ku Sud kua États-Unis

[Tshimfuanyi mu dibeji 6]

Batangidi bena ngendu ne bakaji babu badi badilongolola bua mpungilu wa distrike wa bafike ne batoke mu 1966

[Tshimfuanyi mu dibeji 7]

Tuvua ne disanka dia kuenza mudimu wa bumisionere mu Guyana