Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Solomo udiku tshilejilu tshimpe anyi tshibi buebe wewe?

Solomo udiku tshilejilu tshimpe anyi tshibi buebe wewe?

Solomo udiku tshilejilu tshimpe anyi tshibi buebe wewe?

‘Nzambi wa Yakoba neatuyishe bienzedi biende bua tuetu tuende mu njila yende.’​—YESH. 2:3.

1, 2. Mmu mishindu kayi mudi bilejilu bia mu Bible mua kukuambuluisha?

KUENAKU mutuishibue ne: malu adi mu Bible adi mua kukuambuluisha anyi? Mudi bilejilu bia bena lulamatu ba kale balume ne bakaji bavua ne nsombelu ne ngikadilu mimpe iudi mua kuidikija. (Eb. 11:32-34) Kadi udi mua kuikala musanganamu kabidi bilejilu bia bantu bavua ne bienzedi biudi mua kuepuka.

2 Mu bulelela, bamue bantu badibu batele mu Bible mbatushile ku lumue luseke bilejilu bimpe bia kulonda ne ku lukuabu bilejilu bibi bitudi mua kuepuka. Elabi meji bua Davidi mulami wa mikoko uvua ne bupuekele ne wakalua mfumu munene. Neumone mudiye mutushile tshilejilu tshimpe tshia muntu uvua munange bulelela ne weyemena Yehowa. Kadi, Davidi wakenza bilema binene bu mudi kuenda masandi ne Beta-sheba, kushipesha Uliya ne kubadika bantu Nzambi kayi muanyishe. Tuakulayi mpindieu bua muanende wa balume Solomo uvua mukalenge ne kabidi mufundi wa Bible. Netuanji kuakula bua mishindu ibidi ivuaye mufile tshilejilu tshimpe.

‘Meji a Solomo’

3. Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: Solomo mmutushile tshilejilu tshimpe?

3 Solomo Munene Yezu Kristo wakakula bua mukalenge Solomo bu tshilejilu tshimpe tshia tuetu kulonda. Yezu wakambila bamue bena Yuda bavua ne mpata ne: ‘Mu dituku dia kulumbulula mukalenge mukaji wa ku sude neabike ne bantu ba tshikondo etshi, neabapishe; bua yeye wakalua biende kumfudilu kua buloba bua kumvua lungenyi lua Solomo; monayi, udi mutambe Solomo udi apa.’ (Mat. 12:42) Bushuwa, Solomo uvua muende lumu bua meji avuaye nawu, ne wakatubela bua kuakeba.

4, 5. Mmunyi muvua Solomo mupete meji? Kadi mmunyi mudi mushindu utudi tuetu mua kupeta meji mushilangane ne wende?

4 Ku ntuadijilu kua bukokeshi bua Solomo, Nzambi wakamumuenekela mu tshilota ne kumuambila bua alombe tshintu tshionso tshivuaye musue. Bu muvua Solomo mumanye ne: kavua muanji kumanya malu a bungi, wakalomba meji. (Bala 1 Bakelenge 3:5-9.) Bu muvua Yehowa musanke bua muvua mukalenge mumulombe anu meji pamutu pa kulomba biuma ne butumbi, Nzambi wakapesha Solomo “mutshima muakane wa lungenyi” ne bubanji kabidi. (1 Bak. 3:10-14) Anu muvua Yezu muambe, meji a Solomo avua akemesha, ke bualu kayi mukalenge mukaji wa ku Sheba wakumvua lumu luende ne kuenza luendu lule bua kulua kudimuena.​—1 Bak. 10:1, 4-9.

5 Katuena tutekemena lelu bua kupeta meji mu tshishima to. Solomo wakamba mudi ‘Yehowa nkayende upa bantu meji,’ kadi wakafunda ne: tudi ne bua kudienzeja bua kupeta ngikadilu wa Nzambi eu pakambaye ne: ‘Utelejishe matshi ebe ku meji, bua kufila mutshima webe ku dijingulula dia mianda.’ Mu diumvuangana ne mêyi aa mmutele biambilu bu mudi: ‘kudidila,’ ‘kukeba’ ne ‘kukeja’ meji. (Nsu. 2:1-6) Bushuwa, tudi mua kupeta meji.

6. Mmu mishindu kayi mutudi mua kuleja mudi tshilejilu tshia Solomo tshia kukeba meji tshituambuluisha?

6 Mbimpe tuetu kudiebeja ne: ‘Ntuku ngangata ne mushinga tshilejilu tshia Solomo tshia muvuaye wangata meji a Nzambi ne mushinga anyi?’ Dinyanguka dia malu a mpetu ndifikishe bantu ba bungi ku didifila bikole mu midimu yabu ne dikeba dia makuta, anyi ndibasake ku dipangadija bua kulonga tulasa tua bungi. Netuambe tshinyi buebe wewe ne dîku diebe? Malu audi usungula adiku aleja ne: udi ukeba ne wangata meji a Nzambi ne mushinga anyi? Wewe muakajilule bipatshila biebe, bidiku mua kukuambuluisha bua kupeta meji a bungi anyi? Bushuwa, kupeta ne kulonda meji a Nzambi nekukupeteshe diakalenga dia kashidi. Solomo wakafunda ne: ‘Pashishe neujingulule buakane ne dikosa diakane dia nsambu, neujingulule kulumbulula kuakane, njila yonso mene udi uya ku buimpe.’​—Nsu. 2:9.

Ditalala divuaku pavua Solomo muteke ntendelelu mulelela pa muaba wa kumpala

7. Mmunyi muvua Nzambi mufike ku dipeta ntempelo munene?

7 Ku ntuadijilu kua bukokeshi buende, Solomo wakumbusha ntenta wa kusambakena wa katshia mu tshikondo tshia Mose bua kuibaka ntempelo muimpe. (1 Bak. 6:1) Tudi mua kumubikila ne: ntempelo wa Solomo, kadi kavua muibaka ne lungenyi luende bua kuditumbisha bua muvuaye mumanye kuibaka anyi bua kuleja muvuaye mubanji wa luse to. Mu bulelela, Davidi ke uvua musue kuibakila Nzambi ntempelo, ke Nzambi kumulejaye mushindu wa kumuibaka ne kuenza bintu bia kutekamu. Davidi wakafila bintu bia bungi bua kuenza nabi mudimu. (2 Sam. 7:2, 12, 13; 1 Kul. 22:14-16) Tshidibi bakasungula Solomo bua kukumbajaye mudimu wa luibaku eu uvua muenze bidimu 7 ne tshitupa.​—1 Bak. 6:37, 38; 7:51.

8, 9. (a) Ntshilejilu kayi tshimpe tshia dinanukila mu dienza malu mimpe tshidi Solomo mutushile? (b) Ntshinyi tshivua tshienzeke pavua Solomo muteke ntendelelu mulelela pa muaba wa kumpala?

8 Solomo mmutushile tshilejilu tshimpe tshia dinanukila mu kuenza malu mimpe, ne uvua uteka malu a mushinga pa muaba wa kumpala. Pakajikijabu kuibaka ntempelo ne kutekamu mushete wa tshipungidi, Solomo wakenza disambila kumpala kua bantu. Wakambila Yehowa ne: ‘Mêsu ebe ikale matabale ku nzubu eu munya ne butuku ku muaba eu uwakamba ne: Dîna dianyi nedikaleku; bua kumvua kulomba kua muntu webe kudiye ulomba mu muaba eu.’ (1 Bak. 8:6, 29) Bena Isalele ne benyi bavua mua kusambila mu muaba uvuabu babikidila dîna dia Nzambi.​—1 Bak. 8:30, 41-43, 60.

9 Pavua Solomo muteke ntendelelu mulelela pa muaba wa kumpala, ntshinyi tshiakenzeka? Panyima pa dibanjija dia ntempelo, bantu bavua ne ‘disanka dinene mu mitshima yabu bua malu mimpe onso akenzela Yehowa muntu wende Davidi ne bena Isalele.’ (1 Bak. 8:65, 66) Bushuwa, mu bidimu 40 bia bukokeshi bua Solomo, bantu bavua ne disanka ne diakalenga. (Bala 1 Bakelenge 4:20, 21, 25.) Musambu wa 72 udi uleja bualu ebu bimpe ne udi utuambuluisha bua kumanya masanka atuapeta mu bukokeshi bua Solomo Munene, Yezu Kristo.​—Mus. 72:6-8, 16.

Tshilejilu tshibi tshia Solomo

10. Mbualu kayi bubi buvua Solomo muenze buudi mua kuvuluka?

10 Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: nsombelu wa Solomo udi kabidi ne malu atudi ne bua kudimukila? Tuanji kuakula bua bakaji ba bisamba bia bende ne bakaji bapika bavuaye nabu. Bible udi wamba ne: ‘Pakalua Solomo muntu mununu, bakaji bende bakakudimuisha mutshima wende bua kulondaye nzambi mikuabu; mutshima wende kawakadi muakane ku mêsu kua Yehowa.’ (1 Bak. 11:1-6) Kakuyi mpata, udi mudisuike bua kubenga kulonda tshilejilu tshiende tshibi etshi. Kadi ke bualu buonso butudi mua kudimukila mu nsombelu wa Solomo anyi? Tukonkononayi amue malu a mu nsombelu wende atudi mua kulengulula kadi mikale a kudimukila.

11. Tudi mua kuamba tshinyi bua disela dia kumpala dia Solomo?

11 Solomo wakakokesha bidimu 40. (2 Kul. 9:30) Kadi ntshinyi tshiudi mua kuamba bua mêyi adi mu 1 Bakelenge 14:21? (Bala.) Bilondeshile mvese eu, panyima pa lufu lua Solomo, muanende Lehabama wakalua mukalenge ne bidimu 41, dîna dia mamuende divua ‘Nâma muena Amona.’ Bualu ebu budi busua kumvuija ne: kumpala kua Solomo kuluaye mukalenge, uvua musele mukaji wa mu tshisamba tshia bena lukuna tshivua tshitendelela mpingu. (Bal. 10:6; 2 Sam. 10:6) Mukaji eu uvuaku mutendelele mpingu anyi? Nansha bikalaye muyitendelele musangu kampanda, uvua mua kuikala mulekele ditendelela mpingu ne mulue mutendeledi mulelela, anu bu Lahaba ne Luta. (Luta 1:16; 4:13-17; Mat. 1:5, 6) Bidi bimueneka ne: Solomo uvua ne baku ne balela bena Amona bavua kabayi batendelela Yehowa.

12, 13. Ndipangadika kayi dibi divua Solomo muangate ku ntuadijilu kua bukokeshi buende? Mmunyi muvuaye mua kuikala muele meji?

12 Kadi malu akanyanguka bua kashidi pavuaye mulue mukalenge. Solomo ‘wakapunga tshipungidi ne Palô, mukalenge wa Ejipitu, wakangata muana mukaji wa Palô, wakalua nende ku musoko wa Davidi.’ (1 Bak. 3:1) Mukaji muena Ejipitu eu uvuaku muidikije Luta ne mulue mutendeledi wa Yehowa anyi? Kakuena bualu nansha bumue budi buleja ne: wakenza nanku. Kadi mu bule bua matuku, Solomo wakamuashila nzubu (pamuapa ne bena mudimu bende bena Ejipitu) pambelu pa musoko wa Davidi. Bua tshinyi? Bible udi uleja ne: wakenza nanku bualu kabivua bikumbana bua mutendeledi wa nzambi ya dishima kusombaye pabuipi ne mushete wa tshipungidi to.​—2 Kul. 8:11.

13 Solomo uvua mua kuikala mumone ne: yeye musele muana wa mukalenge wa mu Ejipitu bivua mua kukolesha malanda ende ne Palô. Kadi uvua muenze bimpe anyi? Bidimu bia bungi kumpala, Nzambi ukavua mukandike diselangana ne bena Kanâna bavua batendelela nzambi ya dishima, kutelaye ne bimue bisamba bisunguluke. (Ekes. 34:11-16) Solomo uvuaku muele meji ne: Ejipitu kavua munkatshi mua bisamba bivua Nzambi mukandike anyi? Nansha bu yeye muele meji mushindu au, bivuaku bimpe anyi? Bushuwa bualu buvuaye muenze budi buleja ne: uvua mupue muoyo njiwu ivua Yehowa muambe ya kumbusha muena Isalele ku ntendelelu mulelela ne kumutuma ku wa dishima.​—Bala Dutelonome 7:1-4.

14. Mmunyi mudi kuelela meji pa tshilejilu tshibi tshia Solomo mua kutuambuluisha?

14 Tshilejilu tshia Solomo tshidi mua kutulongesha tshinyi? Muanetu wa bakaji kampanda udi mua kutuadija kudibingisha padiye kayi utumikila mukenji wa Nzambi wa kusedibua ‘anu mu Mukalenge.’ (1 Kol. 7:39) Mu mushindu wa muomumue, muntu udi mua kutuadija kudibingisha padiye ubuela mu manaya mabi a dibidija mubidi anyi mu mangumba a mu tulasa, ubenga kufuta bitadi bia makuta adiye mupete peshi ushima padibu bamukonka bua bualu bubi kampanda budiye muenze. Bushuwa, anu muvua lungenyi lua didibingisha lusake Solomo bua kubenga kutumikila Nzambi, ke mudibi mua kutufikila petu.

15. Mmunyi muvua Yehowa muenzele Solomo malu ne luse? Bualu ebu budi ne bua kutuvuluija tshinyi?

15 Mbimpe kumanya ne: panyima pa Bible mumane kuakula bua muvua Solomo musele muana wa mukalenge wa mu tshisamba tshikuabu, udi uleja kabidi ne: Nzambi wakandamuna dilomba dia Solomo pa kumupesha meji ne bubanji kabidi. (1 Bak. 3:10-13) Solomo kavua mutumikile mikenji ya Nzambi to, kadi Bible kena uleja ne: Yehowa wakamubenga diakamue peshi kumunyoka to. Ebi bidi bileja ne: Nzambi mmumanye ne: tudi bena mibi ne benza ne lupuishi. (Mus. 103:10, 13, 14) Vuluka kabidi ne: Malu atudi tuenza adi mua kuikala ne buenzeji kutudi mpindieu nansha mu matuku adi alua.

Uvua ne bakaji ba bungi

16. Pavua Solomo musele bakaji ba bungi, ntshinyi tshivuaye mupue muoyo?

16 Mu Musambu wa Solomo, mukalenge udi utumbisha nsongakaji kampanda wamba muvuaye muimpe kupita bakalenge bakaji 60 ne bakaji bapika 80. (Mus. wa Sol. 6:1, 8-10) Pikala bualu abu butangila nsombelu wa Solomo, bidi bimueneka ne: mu tshikondo atshi pavuaye ukokesha ukavua ne bakaji bungi abu. Nansha bu ba bungi ba kudibu anyi mene bonso bikale batendeledi balelela, mukenji uvua Nzambi mufile ku butuangaji bua Mose uvua wamba ne: mukalenge wa Isalele ‘kavua ne bua kudiangatshila bakaji ba bungi bua kukudimunaye mutshima wende.’ (Dut. 17:17) Kadi, Yehowa kavua kabidi mulekele Solomo to. Bushuwa, Nzambi uvua anu ubenesha Solomo, ukuata nende mudimu bua kufunda mukanda wa Musambu wa Solomo.

17. Mbualu kayi butudi katuyi mua kupua muoyo?

17 Bualu ebu budiku buleja ne: Solomo uvua mua kubenga kutumikila Nzambi kayi upeta manyoka anyi? Ke tshitudi petu mua kuenza anyi? Tòo. Kadi bualu ebu budi buleja ne: Nzambi udi mua kuleja muntu lutulu bua tshikondo kampanda. Kuamba ne: muntu wa Nzambi udi mua kubenga kutumikila mikenji yende kayi upeta bipeta bibi diakamue, kakuena kusua kumvuija ne: kakulua kukenga bua bualu abu to. Vuluka mêyi a Solomo aa: “Bualu bua kabena bakengesha benji ba malu mabi lukasa, mitshima ya bana ba bantu idi ikoleshibua bua kuenza malu mabi.” Wakamba kabidi ne: ‘Ndi mumanye ne: badi batshina Nzambi nebapete diakalengele ku mêsu kuende, bua badi bamunemeka.’​—Muam. 8:11, 12.

18. Mmunyi mudi tshilejilu tshia Solomo tshileja mudi mêyi adi mu Galatia 6:7 malelela?

18 Diakabi, Solomo kavua mutumikile dîyi dia Nzambi to. Bushuwa, ukavua muenze malu mimpe a bungi ne wakapeta masanka a kudi Nzambi. Kadi mu kupita kua matuku, wakatuadija kusesuka ku kakese ku kakese. Wakapeta tshibidilu tshia kubenga kutumikila Yehowa. Bushuwa, mêyi avua mupostolo Paulo mufunde ku bukole bua nyuma aa mmalelela: ‘Kanudidingi, Nzambi kena usekibua; bualu bua tshintu tshionso tshidi muntu ukuna, ntshiotshi tshiapuolaye.’ (Gal. 6:7) Solomo wakalua kupeta bipeta bibi bua dibenga kutumikila Nzambi. Bible udi wamba ne: ‘Mukalenge Solomo wakananga bakaji ba bende ba bungi, basangisha ne muana mukaji wa Palô; bakaji ba bena Moaba ne ba bena Amona ne ba bena Edome ne ba bena Sidona ne ba bena Hiti.’ (1 Bak. 11:1) Ba bungi ba ku bakaji aba bakashala anu batendelela nzambi ya dishima, Solomo pende wakatuadija kukokibua. Wakasesuka ne Nzambi wa lutulu kumubengaye.​—Bala 1 Bakelenge 11:4-8.

Tshitudi tulongela ku malu mimpe ne mabi avuaye muenze

19. Bua tshinyi udi mua kuamba ne: mu Bible mudi bilejilu bimpe bia bungi?

19 Yehowa wakasaka Paulo bua kufunda ne: ‘Malu onso akafundabu diambedi akafundibua bua kutuyisha, bua tuetu tuikale ne ditekemena bua ditantamana dietu ne bua busambi bua mu Mukanda wa Nzambi.’ (Lomo 15:4) Mu malu akafundabu aa mudi kabidi bilejilu bimpe bia bungi bia balume ne bakaji bavua ne ditabuja dikole. Paulo wakafunda ne: ‘Nengambe tshinyi kabidi? Bua musangu neunkepe pa kulonda bua Gideona, Balaka, Shimishona, Yefeta, Davidi, ne Samuele ne bua baprofete. Bua ditabuja diabu bobu bakatekesha makalenge, bakenza malu makane, bakapeta milayi, mu butekete bakandamuka bakole.’ (Eb. 11:32-34) Tudi ne bua kupetela diambuluisha ku bilejilu bimpe bidi mu Bible ne kuidikija malu mimpe adimu.

20, 21. Bua tshinyi udi mudisuike bua kulongela ku bilejilu bidi ne malu atudi mua kudimukila bidi mu Bible?

20 Miyuki mikuabu ya mu Bible idi ne bilejilu bidi bituleja malu a tuetu kudimukila. Malu aa tudi mua kuapeta mu nsombelu wa balume ne bakaji bavua Yehowa muanyishe bua musangu kampanda ne mukuate nabu mudimu bu basadidi bende. Patudi tubala Bible, tudi mua kumona muvua bamue batendeledi ba Nzambi bafike ku disesuka, ne balue bilejilu bibi bia kuepuka. Tudi mua kujingulula ne: bamue bakatuadija kupeta lungenyi ne bikadilu bibi ku kakese ku kakese bivua bilue kubakebela diakabi. Mmunyi mutudi mua kupetela dilongesha ku bilejilu ebi? Tudi mua kudiebeja ne: ‘Mmunyi muakatuadija muntu eu kusesuka? Bualu bua nunku budiku mua kumfikila anyi? Ntshinyi tshindi mua kuenza bua kuepuka tshilema etshi, ne mmunyi mudi tshilejilu etshi mua kungambuluisha?’

21 Tudi ne bua kukonkonona bilejilu ebi bimpe menemene bualu Paulo wakafunda ne: ‘Malu aa akadi abakuata bu bifuanyikiji, akafundibua bua kutudimuija, kutudi mene kuakufika nshikidilu wa bikondo.’​—1 Kol. 10:11.

Udi muvuluke anyi?

• Bua tshinyi mu Bible mudi bilejilu bimpe ne bibi?

• Mmunyi muvua Solomo mulue kupeta tshilele tshibi?

• Ntshinyi tshiudi mua kulongela ku bilema bia Solomo?

[Nkonko ya dilonga]

[Tshimfuanyi mu dibeji 9]

Solomo wakakuata mudimu ne meji a kudi Nzambi

[Bimfuanyi mu dibeji 12]

Mmunyi muudi mua kuleja ne: udi ulongela ku bilema bia Solomo?