Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malu a mu nsombelu

Bidimu 70 bindi mukuate ku luzemba lua tshivualu tshia muena Yuda

Bidimu 70 bindi mukuate ku luzemba lua tshivualu tshia muena Yuda

Muyuki mulonda kudi Leonard Smith

Pantshivua nsonga, mvese ibidi ya mu Bible yakakoka ntema yanyi bikole. Lelu eu bidimu 70 bimane kupita, ntshidi anu mvuluka pangakapeta diumvuija dia mvese wa Zekâya 8:23 udi wakula bua “bantu dikumi” badi bakuate ku “luzemba lua tshivualu tshia muena Yuda.” Bantu dikumi aba badi bambila muena Yuda ne: ‘Tudi basue kuya nebe, bualu bua tuakumvua ne: Nzambi udi nebe.’

MUENA YUDA udi uleja bena Kristo bela manyi ne “bantu dikumi” badi baleja ‘mikoko mikuabu’ ivuabu babikila tshikondo atshi ne: “ba Yonadaba.” * (Yone 10:16) Pangakapeta diumvuija adi, ngakamona muvuabi bikengela kukuatshisha bena Kristo bela manyi ne muoyo umue bua ditekemena dianyi dia kupeta muoyo wa kashidi pa buloba kukumbanadi.

Tshilejilu tshivua Yezu mufile tshia “mikoko” ne ‘mbuji’ tshidi mu Matayo 25:31-46 tshiakakoka kabidi ntema yanyi bikole. “Mikoko” ngaba babingishabu ku nshikidilu bualu bavua bambuluishe bana babu ne Kristo batshidi pa buloba. Bu mumvua muana ne muikale ne ditekemena dia kupeta muoyo pa buloba ngakadiambila ne: ‘Meme musue bua Kristo angangate bu mukoko, ndi ne bua kuambuluisha bana babu bela manyi ne kuitaba mudibu balombola bualu Nzambi udi nabu.’ Diumvuija edi ndingambuluishe mu bidimu bitue ku makumi muanda mutekete.

‘MMUABA KAYI UNDI NAWU?’

Mamuanyi wakatambula mu 1925 mu nzubu uvuabu benzela bisangilu ku Betele. Bavua babikila nzubu au ne: Tabernakle wa mu Londres ne bana betu ba muaba au bavua benzelamu bisangilu. Mvua muledibue mu dia 15 ngondo wa dikumi mu 1926. Mu ngondo muisatu mu 1940, ngakatambula mu mpuilu uvua muenzeke mu tshimenga tshia Douvres mu Angleterre. Mvua mulue kunanga bulelela bua mu Bible bikole. Bu muvua mamuanyi muela manyi, “luzemba lua tshivualu” lua kumpala lumvua mukuate luvua luende. Tshikondo atshi tatuanyi ne yayanyi kabavua benzela Yehowa mudimu to. Tuvua mu tshisumbu tshia Gillingham tshidi ku Sud-Est wa Angleterre, tshivua ne bela manyi ba bungi. Mamuanyi uvua tshilejilu tshimpe bualu uvua uyisha ne tshisumi.

Mu ngondo wa tshitema mu 1941, bakenza muyuki uvua ne tshiena-bualu tshia ne: “Muoyo mutoke” uvua wakula bua tshilumbu tshia bumfumu bua Nzambi mu mpungilu uvua muenzeke mu tshimenga tshia Leicester. Muyuki au wakangambuluisha bua kumvua bua musangu wa kumpala ne: tshilumbu tshidi pankatshi pa Yehowa ne Satana tshidi tshitutangila petu. Nunku tudi ne bua kulamata Yehowa ne kulama muoyo wetu mutoke kudiye bualu udi Mfumu wa diulu ne buloba.

Mu mpungilu au bakakula bikole bua mudimu wa bumpanda-njila ne bakakankamija bansonga bua kudifundila tshipatshila atshi. Muyuki uvua ne tshiena-bualu tshia ne: “Muaba udi nawu bampanda-njila mu bulongolodi bua Yehowa” wakansaka ku didiebeja ne: ‘Mmuaba kayi undi nawu?’ Mpungilu au wakanjadikila ne: bu mundi ne ditekemena dia kupeta muoyo pa buloba ndi ne bua kuambuluisha bela manyi mu mudimu wa kuyisha ne makanda anyi wonso. Anu pantshivua mu Leicester ngakuuja dibeji bua kulua mpanda-njila.

MUDIMU WA BUMPANDA-NJILA MU TSHIKONDO TSHIA MVITA

Mu dia 1 ngondo wa dikumi ne muibidi mu 1941 pamvua ne bidimu 15, ngakalua mpanda-njila wa pa buende. Mamuanyi ke muntu wa kumpala utuvua tuenza nende mudimu eu, kadi panyima pa tshidimu tshimue wakawulekela bua masama avuaye nawu. Tshikondo atshi Betele wa mu Londres wakampesha muanetu Ron Parkin udi wenza mudimu mpindieu mu Komite wa Filiale wa mu Porto Rico bua kuenza nende mudimu.

Bakatutuma mu tshimenga tshia Broadstairs ne tshia Ramsgate mu provense wa Kent mutuvua tufutshila nzubu. Tshikondo atshi bavua bapesha bampanda-njila ba pa buabu ku ngondo yonso dolare 8. Nunku patuvua tufuta nzubu tuvua tushala ne tukuta tukese tua kudiambuluisha natu ne misangu ya bungi katuvua tumanya ni tuvua mua kupeta tshiakudia tshikuabu. Kadi Yehowa uvua utuambuluisha mu mushindu kampanda anyi kansanga.

Tuvua tuenda ne makalu bambule majitu mu tshikondo tshia lupepele lukole luvua lufumina ku Mbuu wa ku Nord. Tuvua kabidi ne bua kutantamena ndeke ya mvita ya bena Allemagne ivua yenda mu provense wa Kent bua kuela bombe mu tshimenga tshia Londres. Musangu kampanda ngakatupika pa dikalu meme kudikupa mu mukidi pavua bombe bupitshile pa mutu panyi buye kutayikila pabuipi apu. Nansha nanku, tuvua ne disanka mu bidimu bionso bituvua benze mu mudimu wa bumpanda-njila mu provense wa Kent.

NDI NDUA “NSONGA WA KU BETELE”

Mamuanyi uvua undengejila mudimu wa ku Betele bikole. Uvua ungambila ne: “Tshiena mua kukujingila bualu bukuabu buimpe budi bupite kuya ku Betele to.” Anji elabi meji ku disanka dimvua nadi pavuabu bambikile bua kuya ku Betele wa mu Londres mu ngondo wa kumpala mu 1946 bua kuambuluisha mu mbingu isatu. Pakajika mbingu isatu ayi, muanetu Pryce Hughes uvua ulombola midimu ya ku Betele wakangambila bua kushala ku Betele. Malu angakalonga ku Betele akangambuluisha mu nsombelu wanyi mujima.

Tshikondo atshi ku Betele wa mu Londres kuvua bantu 30. Ba bungi batshivua bansongalume bajike, kadi kuvua kabidi bana betu bela manyi ba bungi bu mudi Pryce Hughes, Edgar Clay ne Jack Barr wakalua muena mu Kasumbu kaludiki. Mvua ne diakalenga dinene dia kukuatshisha bana babu ne Kristo pantshivua nsonga ne kulonda buludiki bua ‘makunji’ aa.​—Gal. 2:9.

Dimue dituku ku Betele, muanetu wa balume kampanda wakangambila ne: kuvua muanetu wa bakaji mukuabu uvua ukeba bua kumonangana nanyi. Ngakakema pamvua mumone mamuanyi mulue kuntangila ne dibuki mu bianza. Wakangambila ne: kavua musue kubuela bua kumpangisha bua kuenza mudimu to, kadi wakampesha dibuki e kuyaye. Mu dibuki muvua tshizaku tshia mashika. Bualu buimpe buvuaye muenze ebu buakamvuluija muvua Hana utuadila muanende Samuele tshilamba ku ntenta wa kusambakena kuvuaye wenzela Nzambi mudimu.​—1 Sam. 2:18, 19.

KALASA KA GILADA MBUALU BUNDI TSHIYI MUA KUPUA MUOYO

Mu 1947, bakatubikila batanu munkatshi mua bavua benza mudimu ku Betele bua kuya kubuela mu Kalasa ka Gilada mu États-Unis, ne tshidimu tshiakalonda tuakabuela mu kalasa ka 11. Patuvua bafike mu tshimenga tshia New York muaba uvua kalasa ne bua kuenzekela kuvua mashika makole be. Mvua ne disanka dia bungi bua muvua mamuanyi mumpeshe tshizaku tshia mashika.

Tshiena mua kupua ngondo isambombo imvua muenze ku Gilada muoyo to. Kudisangisha ne balongi bavua bafume mu matunga 16 kuakangambuluisha bikole. Pakumbusha malu a mu Bible atuvua balonge avua makoleshe malanda anyi ne Yehowa, kuikala kabidi mu malanda mimpe ne bena Kristo bashindame kuakangambuluisha bikole. Mulongi wetu Lloyd Barry, umue wa ku balongeshi betu Albert Schroeder ne John Booth mutangidi wa ferme wa Bukalenge (muaba uvua kalasa ka Gilada kenzekela), bakalua bonso bena mu Kasumbu kaludiki. Ndi ne disanka dia bungi bua mibelu ivua bana betu ba balume aba bampeshe ne bua tshilejilu tshiabu tshimpe tshia muvuabu balamate Yehowa ne bulongolodi buende.

NDI NSHALA MUTANGIDI WA TSHIJENGU NE PASHISHE MPINGANA KU BETELE

Pangakumbuka ku Gilada, bakantuma bua kuikala mutangidi wa tshijengu mu provense wa Ohio mu États-Unis. Ntshivua anu ne bidimu 21, kadi bana betu bavua ne disanka bua tshisumi tshimvua natshi nansha muntshivua anu nsonga. Mu tshijengu atshi, ngakalonga malu a bungi kudi bantu bakulumpe bavuamu.

Panyima pa ngondo mikese, bakambikila bua kupingana ku Betele wa ku Brooklyn bua kulonga malu makuabu kabidi. Mu tshikondo atshi ngakamanyangana ne ‘makunji’ bu mudi Milton Henschel, Karl Klein, Nathan Knorr, Thomas (Bud) Sullivan, ne Lyman Swingle bavua benze mudimu mu Kasumbu kaludiki. Kumona muvuabu benza mudimu ne nsombelu wabu wa bena Kristo kuakangambuluisha bikole. Biakamfikisha ku dieyemena bulongolodi bua Yehowa bikole. Pashishe bakantuma ku Mputu bua kutungunuka ne mudimu wanyi.

Mamuanyi wakafua mu ngondo muibidi mu 1950. Patuakamujika, ngakelesha tatuanyi ne yayanyi Dora meji bikole. Ngakabebeja tshivuabu basue kuenza bua bulelela bu mukavua mamu mufue ne meme mumane kumbuka kumbelu. Bavua bamanye muanetu mukuabu uvua muela manyi ukavua mukulakaje diende Harry Browning ne bavua bamunemeka bikole, ke bualu kayi bakitaba bua kulonga nende malu a mu Bible. Tshidimu tshijima pashishe, tatu ne Dora bakatambula. Pashishe bakateka tatu mukulu mu tshisumbu tshia Gillingham. Pakafua tatu, bakasela Dora kudi mukulu mukuabu wa tshitembu, diende Roy Moreton ne wakenzela Yehowa mudimu ne muoyo mujima too ne pakafuaye mu 2010.

NDI NYA KUAMBULUISHA MU FRANCE

Mvua mulonge Mfualansa, tshiena Allemagne ne Latin mu kalasa, kadi Mfualansa ivua minkolele bikole. Nunku biakantonda pavuabu bangambile bua kuya kuenza mudimu ku Betele wa mu Paris mu ditunga dia France. Pangakafikamu ngakapeta diakalenga dia kuenza mudimu ne muanetu Henri Geiger uvua muela manyi ne mutangidi wa midimu ya ku Betele. Mudimu uvuabu bampeshe kawuvua mutekete to, kakuyi mpata mvua muenze bilema bia bungi kadi ngakalonga mua kusomba ne bakuabu.

Kabidi bakalongolola bua kuenza mpungilu wa kumpala wa bantu bafume mu matunga a bungi panyima pa mvita mu 1951 mu Paris, bakampesha panyi mudimu wa kumulongolola. Mutangidi wa tshijengu kampanda utshivua nsonga diende Léopold Jontès wakalua ku Betele bua kungambuluisha. Pashishe Léopold wakalua mutangidi wa midimu ya ku Betele. Tuvua benzele mpungilu au mu Palais des sports pabuipi ne kalonda ka Eiffel mu Paris. Bantu bakafumina mu matunga 28. Mu dituku dia ndekelu, Bantemu ba mu France 6 000 bakasanka bua muvua bantu 10 456 babuele mu mpungilu au.

Pamvua mufike mu France tshivua ngakula Mfualansa bimpe to. Ngakanyanga kabidi malu bualu mvua musue kuakula anu pamvua mujadike ne: Mfualansa imvua musue kuakula ivua milulame. Kadi wewe kuyi wakula ne bilema kuena mua kumanya muakulu bimpe to.

Bua kuenza bimpe ngakangata dipangadika dia kudifundisha mu kalasa kavuabu balongesha bantu ba mu matunga menyi Mfualansa. Mvua nya mu kalasa ku dilolo patuvua katuyi ne bisangilu. Ngakananga Mfualansa bikole, ne dinanga edi diakakola munkatshi mua bidimu. Bualu ebu buakamfikisha ku bipeta bimpe bualu ngakakumbana bua kuambuluisha mu mudimu wa dikudimuna mikanda ku Betele wa mu France. Mu bule bua matuku, ngakabanga kukudimuna mikanda ya mu Anglais mu Mfualansa. Mvua ne diakalenga dinene dia kuambuluisha bana betu ba mu buloba bujima badi bakula Mfualansa bua kupeta malongesha mimpe a kudi mupika.​—Mat. 24:45-47.

NDI BUELA MU DIBAKA NE MPETA MAJITU MAKUABU

Mu 1956, tuakaselangana ne Esther uvua mpanda-njila wa mu ditunga dia Suisse umvua mupetangane nende bidimu ndambu kumpala. Bakatuenzela muyuki wa dibaka kudi muanetu Hughes mu Nzubu wa Bukalenge uvua pabuipi ne Betele uvuabu babikila kale ne: Tabernakle wa mu Londres muaba uvua mamuanyi mutambuile. Mamuende wa Esther uvua muaba au uvua pende muela manyi. Mukaji umvua musele kavua anu mulunda muimpe uvua mundamate patupu to, kadi uvua mumpeteshe kabidi dîba dia bungi dia kuyukila malu mimpe ne mamuenanyi uvua munange malu a Nzambi bikole wakafua mu 2000.

Panyima pa tuetu bamane kuenza dibaka, tuakaya kusombela pambelu pa Betele ne Esther. Ngakatungunuka ne mudimu wa dikudimuna mikanda ku Betele kadi Esther yeye uvua wenza mudimu wa bumpanda-njila bua pa buabu mu bimue bitupa bia mu tshimenga tshia Paris. Wakambuluisha bantu ba bungi bua kulua batendeledi ba Yehowa. Mu 1964 bakatubikila bua kusombela ku Betele. Pashishe mu 1976, pakenzabu Komite ya Filiale bua musangu wa kumpala, bakantekamu panyi. Esther mmungambuluishe bikole munkatshi mua bidimu.

‘KANUAKUIKALA NANYI DÎBA DIONSO’

Mvua ne diakalenga dia kuikala nya ku biro bietu bia ku New York ku musangu ne ku mukuabu. Misangu yonso ayi bana betu bena mu Kasumbu kaludiki bavua bampesha mibelu mimpe. Tshilejilu musangu kampanda pamvua ndiabakena bua kujikija mudimu pa dîba kampanda dikosa, muanetu Knorr wakatua mimuemue ungambila ne: “Kusamishi mutu to. Enza mudimu.” Kubangishila anu pinapu, misangu ya bungi itu midimu impita, pamutu pa meme kusamisha mutu ndi nyenza ku umue ku umue too ne padiyi ijika ne misangu ya bungi ntu anu ngijikija kumpala kua dîba.

Katupa kîpi kumpala kua lufu luende, Yezu wakambila bayidi bende ne: ‘Kanuakuikala nanyi dîba dionso nansha.’ (Mat. 26:11, MMM) Tuetu mikoko mikuabu tudi bajadike ne: katuakuikala misangu yonso ne bena Kristo bela manyi munkatshi muetu to. Ndi ne diakalenga dinene bua mundi muenze mudimu ne bela manyi ba bungi munkatshi mua bidimu 70. Bushuwa mvua mukuate ku luzemba lua tshivualu tshia muena Yuda.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 5 Bua kumanya diumvuija dia muaku “Yonadaba,” bala mukanda wa Les Témoins de Jéhovah: Prédicateurs du Royaume de Dieu dibeji dia 83165-166.

[Lungenyi lunene lua mu dibeji 21]

Muanetu Knorr wakatua mimuemue ungambila ne: “Kusamishi mutu to. Enza mudimu.”

[Bimfuanyi mu dibeji 19]

(Ku dia bakaji) Mamuanyi ne tatuanyi

(Ku dia balume) Mu kalasa ka Gilada mu 1948, ndi muvuale tshizaku tshia mashika tshivua mamu mumpeshe

[Tshimfuanyi mu dibeji 20]

Ndi nkudimuna muyuki wa muanetu Lloyd Barry dîba dia dibanjija Betele wa mu France mu 1997

[Bimfuanyi mu dibeji 21]

(Ku dia bakaji) Meme ne Esther dituku dia dibaka dietu

(Ku dia balume) Tudi mu buambi