Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malu a mu nsombelu

Yehowa mmundongeshe bua kuenza disua diende

Yehowa mmundongeshe bua kuenza disua diende

Muyuki mulonda kudi Max Lloyd

Mu 1955, meme ne misionere nanyi mukuabu tuvua mu ditunga dia Paraguay mu Amérique wa ku Sud muvuabu batutume bua kuenza mudimu. Dimue dituku butuku, bakajingila nzubu utuvua kudi musumba wa bantu bavua ne tshiji benda bela mbila ne: “Wetu nzambi utu unua mashi, udi dijinga ne mashi a ba-gringo (mmumue ne: benyi mu muakulu wabu).” Mmushindu kayi utuvua bafike muaba au?

MVUA mukolele mu Australie, muaba uvua Yehowa mutuadijile kundongesha bua kuenza disua diende. Mu 1938, Ntemu kampanda wakapesha tatuanyi mukanda uvua ne tshiena-bualu tshia ne: Ennemis. Bamfumu ba bitendelelu ba muaba utuvua bavua bamba ne: imue miyuki ya mu Bible mmianu. Malu avuabu benza akavua matonde tatuanyi ne mamuanyi. Tshidimu tshijima katshiyi tshianji kukumbana, baledi banyi bakatambula batismo bua kuleja muvuabu badilambule kudi Yehowa. Kutuadijila anu pine apu, kuenza disua dia Nzambi kuakalua bualu bua mushinga wa bungi mu dîku dietu. Yayanyi Lesley uvua mukuluanyi ku bidimu bitanu wakalua pende kutambula ne meme ngatambula mu 1940 pamvua ne bidimu tshitema.

Katupa kîpi pakatuadija Mvita mibidi ya buloba bujima, bakakandika dipatula ne diabanya mikanda ya Bantemu ba Yehowa mu Australie. Nansha muntshivua muana, ngakalonga mua kumvuija bantu malu amvua ngitabuja anu ne Bible nkayende. Mvua nya ne Bible mu kalasa bua kumvuija bantu bua tshinyi tshivua nkukuila dibendela peshi ntua malu a mvita nyama ku mikolo.​—Ekes. 20:4, 5; Mat. 4:10; Yone 17:16; 1 Yone 5:21.

Bantu ba bungi mu kalasa kabavua basue kusomba nanyi to, bualu bavua bangamba ne: mvua “mutentekedi muena Allemagne.” Tshikondo atshi, bavua baleja filme mu tulasa. Kumpala kua filme kutuadijaye, muntu yonso uvua ne bua kuimana kulu bua kuimba musambu wa ditunga. Pamvua nshala musombe, balongi betu babidi anyi basatu bavua bakeba kunjudila ku nsuki bua ngimane kulu. Ndekelu wa bionso bakangipata mu kalasa bualu mvua mushale anu mulamate ku ditabuja dianyi. Kadi ngakatuadija kulongela kumbelu.

NDEKELU WA BIONSO, NDI NKUMBAJA TSHIPATSHILA TSHIANYI

Mvua mudifundile tshipatshila tshia kuatuadija mudimu wa bumpanda-njila pamvua mukumbaje bidimu 14. Kadi biakantonda bikole pavua baledi banyi bangambile bua kuanji kukeba mudimu wa kuenza. Bakangambila ne: bivua bikengela ngikale ndifutshila nzubu ne njila, kadi kundayabu ne: mvua ne bua kutuadija mudimu wa bumpanda-njila pamvua nkumbaja bidimu 18. Tuvua tukokangana nabu bikole bua makuta amvua mpeta ku mudimu wanyi. Mvua mbambila ne: mvua musue kulama makuta au bua angambuluishe mu mudimu wa bumpanda-njila, kadi bavua anu baangata.

Pakakumbana dîba dia meme kutuadija bumpanda-njila, baledi banyi bakambikila ne kungambilabu ne: bavua batekesha makuta amvua mbapesha ku banke. Bakaampesha bua nsumbe bilamba ne bintu bikuabu bimvua nabi dijinga bua mudimu wa bumpanda-njila. Bavua bandongeshe bua kudiambuila bujitu buanyi pamutu pa kubutekela bantu bakuabu. Pandi mvuluka malu onso aa, ndi mmona ne: dilongesha adi divua ne mushinga wa bungi.

Patutshivua bana ne yayanyi Lesley, bampanda-njila bavua ne tshibidilu tshia kutudila kuetu, ne tuvua basue kuyisha nabu. Mu Disambombo ne mu Dia lumingu tuvua tuyisha ku nzubu ne ku nzubu, tuyisha mu njila ne tulombola malonga a Bible. Tshikondo atshi muambi wa lumu luimpe uvua uyisha mêba 60 ku ngondo. Mamuanyi uvua anu ukumbaja mêba au, ne uvua tshilejilu tshimpe buanyi meme ne Lesley.

NDI NGENZA MUDIMU WA BUMPANDA-NJILA MU TASMANIE

Muaba wa kumpala uvuabu bantume bua kuenzela mudimu wa bumpanda-njila uvua mu tshidiila tshia Tasmanie mu Australie. Tuakapetanganamu ne yayanyi ne bayende. Kadi matuku makese pashishe, bakaya kubuela mu Kalasa ka Gilada ka 15. Mvua ne bundu bua bungi ne katshia tshivua muanji kushiyangana ne baledi banyi. Bamue bavua bela meji ne: mvua mua kuenza anu ngondo isatu mu Tasmanie. Kadi mu tshidimu tshimue tshianana, mmumue ne: mu 1950, bakampesha mudimu mu tshisumbu wa buena udi mutangidi wa malu a kasumbu ka bakulu wenza lelu. Pashishe, ngakalua mpanda-njila wa pa buende ne bakampesha muanetu wa balume mukuabu utshivua nsonga bua kuenza nende mudimu.

Bakatutuma bua kuenzela mudimu mu tshimenga tshikuabu tshivua kule muvuabu bumbula biamu bia mitaku (cuivre) muvua kamuyi Ntemu nansha umue. Tuakafikamu ne bise ku dilolo. Dituku dia kumpala tuakalala mu nzubu wa tshilala benyi ukavua wa kale. Dituku diakalonda, patuvua tuyisha ku nzubu ne ku nzubu tuvua tuebeja bantu bua batulejaku muaba uvua nzubu wa kufutshila. Ku dilolo, muntu mukuabu wakatuleja ne: nzubu wa bampasata uvua ku tshitanda tshia bena mishonyi uvua munda mutupu ne tuvua mua kuanji kuyukila ne tshindondi tshia mpasata. Wakatuakidila bimpe ne kutupeshaye nzubu. Bivua bikemesha bua kutumona tupatuka mu nzubu wa bampasata dituku dionso bua kuya kuyisha.

Bantu bavua batuteleja. Tuvua tuyukila nabu bimpe ne tuakatuadija kulonga Bible ne bantu ba bungi. Pavua bamfumu ba tshitanda bavua mu tshimenga tshikulu bumvue ne: Bantemu ba Yehowa mbasombele mu nzubu wa bampasata, bakambila tshindondi tshia bampasata bua kutupatula ku nzubu diakamue. Tuakashala kabidi katuyi ne muaba wa kusomba.

Dituku diakalonda tuakayisha too ne mu mapingaja ne tuetu kutuadija kukeba muaba wa kulala. Tuakapeta muaba anu mu tshipalu tshia ndundu muaba utu bantu basombela. Tuakasokoka bibuta bietu muaba au ne tuetu kupingana mu buambi. Nansha mukavua butuku pa kuila, tuakajinga bua kuanji kujikija nzubu ivua mishale mu musesu utuvua tuyisha. Patuakafika ku nzubu mukuabu, tatu kampanda wakatupesha kazubu kakese kavua ne bibambalu bibidi mu lupangu luende.

MUDIMU WA BUTANGIDI BUA TSHIJENGU NE KALASA KA GILADA

Panyima pa ngondo 8, Betele wa mu Australie wakangambila bua kushala mutangidi wa tshijengu. Bualu ebu buakantonda bualu ntshivua anu ne bidimu 20. Bakandongesha mudimu eu munkatshi mua mbingu ibidi ne meme kutuadija kukumbula bisumbu bua kukolesha bena Kristo nanyi. Bantu ba bungi bavua bampite ku bidimu, kadi kabavua bampetula bua muntshivua nsonga to ne bavua banemeka mudimu umvua ngenza.

Bua kufika mu bisumbu bimvua nkumbula, mvua elu lumingu nya ku bise, lukuabu ku kawulu, ku mashinyi anyi bangambule ku moto eku mukuate tshibuta tshia bilamba ne tshia buambi ku bianza. Mvua ne disanka bua kutudila ku nzubu ya bena Kristo nanyi. Mutangidi wa tshisumbu kampanda uvua musue bua ntudile kuende nansha muvua nzubu wende kayi muanji kujika yonso to. Lumingu alu mvua ndala mu tshiowedi tshia mu nzubu; kadi tuakakoleshangana bikole mu ditabuja.

Mu 1953, ngakapeta disanka pakambikilabu mu Kalasa ka Gilada ka 22. Kadi mvua eku ne disanka eku ne kanyinganyinga bualu pavua yayanyi ne bayende bajikije Kalasa ka Gilada mu dia 30 ngondo wa 7 mu 1950, bakabatuma mu Pakistan. Tshidimu tshijima katshiyi tshianji kukumbana, Lesley wakatuadija kusama ne wakafua. Meme kudiebeja ne: Baledi banyi badi mua kumvua bishi bobu mua kumanya ne: nkadi panyi nya mu ditunga dikuabu? Kadi bakangambila ne: “Ndaku wenzele Yehowa mudimu muaba wonso udiye ukutuma.” Katshia anu ku tshikondo atshi tshiakamonangana kabidi ne tatuanyi too ne muakafuaye mu 1957.

Katupa kakese pashishe, tuakenza luendu pa mâyi munkatshi mua mbingu 6 pamue ne Bantemu bakuabu 5 ba mu Australie batangile mu tshimenga tshia New York. Mu njila, tuvua tubala Bible, tulonga ne tuyisha bantu bakuabu batuvua tuenza nabu luendu. Kumpala kua tuetu kuya muaba uvua kalasa kenzekela mu tshimenga tshia South Lansing mu New York, tuakabuela mu mpungilu wa bantu bafumine mu matunga a bungi uvua muenzeke mu Yankee Stadium mu ngondo wa 7 mu 1953. Bantu bavua babuelamu bavua 165 829.

Tuvua balongi 120 bafumine mu matunga mashilangane. Tuakamanya muaba utuvua mua kuya kuenzela mudimu anu mu dituku divuabu batupeshe mapoloma. Tuakaya ne lukasa luonso muaba uvuabu balamina mikanda bua kumanya amue malu a mu matunga avuabu batutume. Ngakamanya ne: ditunga dia Paraguay muaba umvua ne bua kuya, divua dimanyike bua bimvundu bia malu a tshididi bivua bienzekamu. Dimue dituku mu dinda pangakafikamu, ngakebeja bamisionere bakuabu babidi bavuamu bua bangumvuije bua mitoyi imvua mumvue butuku. Bakafukisha mimuemue ne kungambilabu ne: “Ke tshimvundu tshia kumpala tshiudi umona. Tangila pambelu.” Basalayi bavua miaba yonso.

BUALU BUNDI TSHIYI MUA KUPUA MUOYO

Musangu kampanda, tuakaya ne mutangidi wa tshijengu bua kukumbula tshisumbu kampanda tshivua kule ne kuleja filme wa La Société du Monde Nouveau en action. Tuakenza luendu munkatshi mua mêba matue ku 9. Tuakanji kubuela mu kawulu, pashishe kubanda mu matempu avuabu bakoka kudi tubalu ne ngombe. Tuvua bambule motere ne tshisanji tshia bindidimbi. Patuakafika muaba utuvua tuya, dituku diakalonda, tuakaya kubikila bantu bonso bavua mu madimi bua balue kumona filme butuku abu. Bantu batue ku 15 bakalua.

Pakatuadija filme, minute bu 20 pashishe bakatuambila bua kubuela mu nzubu ne lukasa. Tuakambula tshiamu tshia kuleja natshi filme, tuetu kubuela mu nzubu. Ke tuetu kumvua bantu bela mbila, bakuma bingoma, bimba misambu bamba ne: “Wetu nzambi utu unua mashi, udi dijinga ne mashi a ba-gringo.” Ba-gringo bavua anu babidi muaba au, mmumue ne: meme ne mutangidi wa tshijengu utuvua nende. Bantu bavua balue kumona filme bakapangisha bantu abu bua kubuela mu nzubu mutuvua. Bantu aba bakumbuka pa dîba 3 wa dinda benda bakuma bingoma ne kulayabu ne: bavua ne bua kutujikila mu njila patuvua mua kupingana mu tshimenga.

Bana betu ba balume babidi bakaya kumonangana ne mfumu wa muaba au, ne wakalua dilolo ne tubalu tubidi bua kuya netu mu tshimenga. Mu njila, patuvua tufika miaba ivua bisuku anyi mitshi ya bungi, uvua upatula tshingoma ne udianjila bua kuanji kukenketa muaba au. Ngakamona ne: bua kuenza ngendu bivua bikengela kuikala ne kabalu; nunku ngakakeba kanyi.

BAMISIONERE BAKUABU BADI BAFIKA

Nansha muvua bamfumu ba bitendelelu batuluisha, mudimu wa buambi uvua uya anu kumpala. Mu 1955, bamisionere bakuabu 5 bakalua ne munkatshi muabu muvua nsongakaji mukuabu wa mu Canada diende Elsie Swanson uvua mujikije mu Kalasa ka Gilada ka 25. Tuvua nende ku Betele too ne muakaluabu kumutuma bua kuya kuenza mudimu mu tshimenga tshikuabu. Uvua mudifile ne muoyo mujima bua kuenzela Yehowa mudimu, ne baledi bende kabavua bamuambuluisha bualu kabavua basue bulelela to. Mu dia 31 ngondo wa 12 mu 1957, tuakaselangana ne Elsie ne tuakasomba mu nzubu wa ba misionere mu Paraguay ku Sud.

Katuvua ne mâyi ku milonda mu nzubu utuvua to; kadi tuvua ne tshîna tshia mâyi kumfundu. Katuvua ne tshiowedi ne nkumba bia mu nzubu, mashinyi a kusukula nawu bilamba ne frigo to. Nunku tuvua tusumba dituku dionso biakudia bitubu balamina mu frigo. Nsombelu mupepele utuvua nende ne malanda mimpe ne bena Kristo netu mu tshisumbu biakatuambuluisha bua kuikala ne disanka mu dibaka dietu.

Mu 1963, tuakapingana mu Australie bua kusamba mamuanyi. Pavuaye mummone, wakakuluka bua luendu lua mashi, pamuapa bualu tuvua bashiyangane nende kukavua bidimu 10. Pakakumbana dîba dia tuetu kupingana mu Paraguay, tuakadimona kumpala kua dipangadika dipite bukole dituvua ne bua kuangata mu nsombelu wetu. Tuvuaku mua kushiya mamuanyi mu lupitadi bua muntu mukuabu kumubeja ne tuetu kupingana mu Paraguay bua kuenza mudimu utuvua banange bikole anyi? Tuakasambila bikole ne tuetu kuangata dipangadika dia kushala kubeja mamuanyi. Nansha nanku, tuakatungunuka amu ne mudimu wa pa buawu too ne pakafuaye mu 1966.

Mvua ne diakalenga dinene dia kuikala mutangidi wa tshijengu ne wa distrike mu Australie bidimu ndambu ne dia kulongesha bakulu mu Kalasa ka Mudimu wa Bukalenge. Pashishe, nsombelu wetu wakashintuluka kabidi. Bakambikila bua kuenza mudimu mu Komite wa filiale wa kumpala wa mu Australie. Patuvua basue kuibaka nzubu ya Betele mipiamipia, bakanteka bua kuimanyina komite wa luibaku. Tuakibaka nzubu mimpe ku diambuluisha dia bantu bavua bamanye mudimu bimpe ne bavua ne muoyo wa kuwenza.

Pashishe, bakantuma mu tshibambalu tshia mudimu tshidi tshitangila mudimu wa buambi. Ngakapeta kabidi diakalenga dia kuikala mutangidi wa zone bua kuambuluisha ne kukolesha bana betu ba mu Betele mishilangane. Mu amue matunga, mvua mukumbule bamue bana betu bavua benze bidimu bia bungi mu maloko ne mu tumponya tua disubishangana bua lulamatu luabu. Bualu ebu buakakolesha ditabuja dianyi bikole.

MUDIMU UTUDI TUENZA MPINDIEU

Mu 2001, pamvua mufume ku dikumbula dia zone, ngakapeta dibikila dia kuya ku Brooklyn mu New York bua kuenza mudimu mu Komite wa filiale uvuabu benze mu États-Unis. Meme ne Elsie tuakasambila bua bualu ebu ne tuakitaba mudimu eu ne disanka. Kukadi bidimu 11 bitudi tuenza mudimu ku Brooklyn.

Ndi ne disanka dia bungi bua mundi mupeta mukaji udi musue kuenza tshionso tshidi Yehowa utulomba. Meme ne Elsie tudi mpindieu ne bidimu bipite pa 80, kadi tutshidi amu ne makanda a mubidi makumbane. Tudi basue bua Yehowa atungunuke ne kutulongesha bua kashidi ne bua tuetu kupeta masanka ikala buonso badi benza disua diende mua kupeta.

[Lungenyi lunene lua mu dibeji 19]

Mvua elu lumingu nya ku bise, lukuabu ku kawulu, ku mashinyi anyi bangambule ku moto eku mukuate tshibuta tshia bilamba ne tshia buambi ku bianza

[Lungenyi lunene lua mu dibeji 21]

Tudi basue bua Yehowa atungunuke ne kutulongesha bua kashidi

[Bimfuanyi mu dibeji 18]

Ku dia bakaji: Pamvua mutangidi wa tshijengu mu Australie.

Ku dia balume: Meme ne baledi banyi

[Tshimfuanyi mu dibeji 20]

Dituku dia dibaka dietu mu dia 31 ngondo wa 12 mu 1957