1. Mbualu kayi bua disanka budibu bindile kudi bantu ba mu ‘musumba munene’?

UKADIKU mutete kufuanyikija malu mimpe onso adi mbulamatadi kampanda muakane udi uditeka pa muaba wa bantu mua kubenzela mu bidimu tshinunu anyi? Ke bualu bua disanka budibu bindile kudi bantu ba mu ‘musumba munene’ udi muntu kayi mua kubala udi muenza ne bantu bapanduka ku “dikenga dinene” dikala mua kutuisha ndongoluelu wa malu mubi udiku lelu eu ku ndekelu.​—Buak. 7:9, 14.

2. Mmalu kayi adi mafikile bantu mu bidimu 6 000 bishale ebi?

² Mu bidimu 6 000 bidi bipite katshia bafuka muntu, bantu mbatete mishindu mishilashilangane ya dikokesha, kadi yonso mmikebele bantu anu ntatu ne makenga. Bible ukavua muambe ne: “Bantu bakese badi ne bumfumu, bakengesha bantu nabu.” (Muam. 8:9, MMV) Ntshinyi tshitudi tumona lelu? Pa kumbusha mvita ne buntomboji, kudi kabidi ntatu idi ifumina ku bupele, masama, dinyanguka dia buloba, dishintuluka dia mivu ne malu makuabu a bungi. Banene ba mbulamatadi mbadimuije bantu ne: tuetu katuyi bashintulule mushindu ututu tuenza malu, bipeta nebikale bibi menemene.

3. Mmalu kayi enzeka mu bukokeshi bua bidimu tshinunu?

³ Pakokesha Yezu Kristo udi Masiya Mukalenge ne bena diende 144 000, Bukalenge bua Nzambi nebulongolole ku kakese ku kakese malu mabi avuabu benzele bantu ne buloba. Mulayi wa Yehowa Nzambi udi usankisha wa ne: ‘Ndi mfuka diulu dipiadipia ne buloba bupiabupia; malu a diambedi kaena avulukibua ne malu aa kaena abuela mu mitshima kabidi,’ neukumbane mu bukokeshi bua bidimu tshinunu. (Yesh. 65:17) Mmalu kayi mimpe atudi katuyi banji kumona enzeka kumpala eku? Ku diambuluisha dia mêyi a buprofete a mu Dîyi dia  Nzambi, tudi tupeta kadiosha ka malu mimpe adi kaayi manji ‘kumueneka.’​—2 Kol. 4:18.

4. Bantu ba bungi lelu mbasombele mu nzubu ya mushindu kayi?

⁴ Nnganyi utu kayi musue kupeta wende nzubu, muaba udiye yeye ne bena mu dîku diende mua kudiumvua mu bukubi? Lelu, mbikole bua kupeta muaba muimpe wa kusomba. Bantu mbuwule tente mu bimenga bu misangi mu dikopo. Bantu ba bungi mbanji kusombela mu tumitanda tudi mu bimenga binene ne mu bizubuzubu. Badi bajinga bua kupeta wabu muaba wa kusombela.

5, 6. a) Mmalu kayi adi mu Yeshaya 65:21 ne Mika 4:4 akumbana? b) Tudi ne bua kuenza tshinyi bua kupeta masanka au?

⁵ Patuadija Bukalenge bua Nzambi kukokesha pa buloba, muntu yonso neapete wende nzubu bualu muprofete Yeshaya ukavua muambe ne: ‘Nebase nzubu, nebashikamamu; nebatentule mionji ya tumuma tua mvinyo mu madimi, nebadie tumuma tuayi.’ (Yesh. 65:21) Nunku, kupeta nzubu ki ndisanka dimuepele diapeta bantu to. Nansha nanku, lelu bamue bantu badi ne yabu nzubu; anu bantu bakese ke batu ne dibalasa anyi mpangu minene. Kadi badi ne buôwa bua ne: badi mua kuyijimija dimue dituku bobu kabayi bapete makuta makumbane bua kuyilama bimpe anyi batshina bantu badi mua kubanyengayi. Kadi kabiakuikala nanku mu Bukalenge bua Nzambi to. Muprofete Mika wakamba ne: ‘Nebashikame muntu ne muntu muinshi mua muonji wende wa tumuma tua mvinyo ne muinshi mua mutshi wende wa mfigi; kakuena muntu wabakuatshisha buôwa.’​—Mika 4:4.

⁶ Ntshinyi tshitudi ne bua kuenza bituikala basue kubuela mu Bukalenge bua Nzambi? Bushuwa tuetu bonso tudi dijinga ne muaba muimpe wa kusombela. Kadi, pamutu pa kuditatshisha bikole bua kuwupeta lelu, imue misangu bitulomba bua kubuela mabanza, mbimpe kushala batuishile mêsu pa mulayi wa Yehowa. Yezu wakamba bua bualu buende ne: ‘Mibuabua idi ne mena ayi, nyunyi ya mulu idi ne masua ayi; kadi Muana wa muntu kena ne pa kuladika mutu wende.’ (Luka 9:58) Yezu uvua mukumbane bua kuibaka anyi kupeta nzubu muimpe uvua muntu mukuabu kayi mua kupeta to. Bua tshinyi kavua muenze nanku? Bidi bimueneka patoke ne: Yezu kavua musue bua bualu nansha bumue bumupeteshe ditanaji anyi bumupangishe bua kuteka Bukalenge bua Nzambi pa muaba wa kumpala to. Tudi mua kumuidikija ne kulama dîsu dimpe, mmumue ne: kubenga kuangata bintu bia ku mubidi ne mushinga wa bungi anyi kulekela bitukebela tunyinganyinga.​—Mat. 6:33, 34.

7. Ntshinyi tshivua Yehowa muambe pavuaye ufuka bua malanda avua mua kuikala pankatshi pa bantu ne nyama?

⁷ Pakatuadija Yehowa kufuka bintu pa buloba, bantu ke bakafukaye ku ndekelu. Yehowa wakambila Muena mudimu wende munene Yezu udi Muanende muanabute tshivuaye ufukila bantu. Wakamba ne: ‘Tuenze muntu ne tshifuanyikiji tshietu mufuanangane netu, balue bakokeshi ba minyinyi ya mu mâyi manene ne ba nyunyi ya mulu ne ba bimuna ne ba buloba buonso ne ba tshintu tshionso tshidi tshidikoka panshi.’ (Gen. 1:26) Nunku, Adama ne Eva pamue ne bantu bakuabu bonso bavua ne bua kuikala bakokesha nyama.

8. Nyama itu yenza malu mushindu kayi lelu?

⁸ Bidiku mua kuenzeka bua nyama yonso ikale ikokela bantu ne isomba nabu mu ditalala anyi? Bantu ba bungi batu bibidilangane ne nyama yabu bu mudi mbua ne mpusu. Kadi bidi mua kuenzeka nanku bua nyama  ya muitu anyi? Mukanda kampanda udi wamba ne: “Bena sianse badi bibidilangane bikole ne nyama ne bayilonge mbamone ne: nyama itu yamuisha itu payi yumvua bimpe anyi bibi.” Bushuwa, tutu tumona mutu nyama eyi itshina peshi ipeta luonji patubu bayenzela malu mabi, kadi idiku mua kuenza malu ne bulenga bu mutu bakuabu bamba anyi? Mukanda eu udi wamba kabidi ne: “Nyama eyi itu ileja ngikadilu mutambe bunene wa dinanga patuyi ikolesha bana.”

9. Bua bidi bitangila nyama, ndishintuluka kayi dienzeka?

⁹ Nunku kabiena mua kutukemesha patudi tubala mu Bible ne: nekuikale ditalala pankatshi pa bantu ne nyama to. (Bala Yeshaya 11:6-9; 65:25.) Bua tshinyi? Vuluka ne: pavua Noa ne dîku diende bapatuke mu buatu pakajika Mvula wa kabutu, Yehowa wakabambila ne: ‘Nyama yonso ya pa buloba neyinutshine bikole ikuatshika buowa.’ Lelu eu nyama idi inyema bantu bua yoyi kudikuba. (Gen. 9:2, 3, MMV) Kadi Yehowa udi mua kumbusha ditshina adi bua malanda pankatshi pa bantu ne nyama apingane anu bu muvuaye mulongolole ku tshibangidilu. (Hosh. 2:18) Netshikale tshikondo tshimpe bua bonso bapanduka bua kushala ne muoyo pa buloba.

10. Bua tshinyi bantu batu badila?

¹⁰ Pavua Solomo mumone ‘makenga onso adibu bakengesha nawu bantu muinshi mua dîba,’ wakadila wamba ne: ‘Monayi binsonji bia bakadi bakengeshibua kabayi ne musambi.’ (Muam. 4:1) Lelu malu adi enzeka mushindu wa muomumue, kadi mmanyanguke bikole. Nnganyi wa kutudi utu kayi muanji kudila bua bualu kampanda? Bushuwa, imue misangu tutu tupuekesha binsonji bua disanka. Kadi mu tshibungi, binsonji bitu bileja kanyinganyinga.

11. Mmiyuki kayi ya mu Bible idi ikulenga ku muoyo bikole?

¹¹ Ela meji bua miyuki ya bungi itudi tubala mu Bible bua bantu bavua badile. Pavua Sala mufue ne bidimu 127, ‘Abalahama wakaya bua kudila Sala ne kumujinga.’ (Gen. 23:1, 2) Pakalaya Naomi bakaji ba bana bende babidi bavua bafuishe babayabu, ‘bakabandisha mêyi abu, bakadila.’ Pashishe, ‘bakabandisha mêyi abu, bakadila kabidi.’ (Luta 1:9, 14) Pavua mukalenge Hezikiya ne disama dikole bimueneka ne: uvua mua kufua, wakasambila Nzambi ne “wakatamba kudila.” Bualu ebu buakalenga mutshima wa Yehowa. (2 Bak. 20:1-5) Bualu buvua mupostolo Petelo muenze pakavilaye Yezu budi kabidi butulenga. Pakumvua Petelo tshitala tshisama, ‘wakalupuka, wakadila bikole.’​—Mat. 26:75.

12. Bukalenge bua Nzambi nebutuadile bantu disulakana dilelela mushindu kayi?

¹² Bua malu mabi adi afikila bantu manene nansha makese, badi bajinga ne muoyo mujima busambi ne disulakana. Ke tshienzelabu bantu mu bukokeshi bua bidimu tshinunu. Bible udi wamba ne: ‘[Nzambi] neakupule tshinsonji tshionso ku mêsu kuabu; ne lufu kaluena luikalaku kabidi; madilu kaena ikalaku kabidi, nansha muadi, nansha kanyinganyinga kabidi.’ (Buak. 21:4) Bidi bienza disanka bua kumanya ne: madilu, miadi ne tunyinganyinga nebijike. Mulayi wa Nzambi udi uleja kabidi muikala lufu, muluishi wa bantu katshiyiku kabidi. Malu aa neenzeke mushindu kayi?

13. Mmunyi mudi lufu lutatshisha bantu katshia Adama wenza bubi?

¹³ Katshia Adama wenza bubi, lufu ndulue anu bu mfumu kampanda udi ukokesha bantu. Ndulue muluishi munene wa bantu bena mibi udibu kabayi mua kutshimuna peshi kuepuka ne ludi lukebesha ntatu ne  tunyinganyinga tua bungi. (Lomo 5:12, 14) Bushuwa, ‘bua ditshina dia lufu,’ bantu ba bungi mbalue ‘bapika matuku onso a muoyo wabu.’​—Eb. 2:15.

14. Ntshinyi tshienzeka pumbushabu lufu?

¹⁴ Bible udi wakula bua tshikondo tshikala ‘muena lukuna wa ku nshikidilu lufu ne bua kujimina.’ (1 Kol. 15:26) Kudi bisumbu bibidi biapeta bualu buimpe ebu. Bena mu ‘musumba munene’ badi ne muoyo mpindieu, nebapanduke ne nebabuele mu bulongolodi bupiabupia. Pashishe nebapete muoyo wa kashidi. Bantu miliyo ya bungi bakadi bafue nebabishibue. Udiku mua kuela meji bua disanka dikalaku pikala bantu bapanduka aba mua kuakidila babishibua anyi? Kukonkonona bimpe miyuki ya mu Bible idi yakula bua bantu bavuabu babishe ku lufu kudi kutupesha kadiosha ka muikala malu mua kuenzeka.​—Bala Mâko 5:38-42; Luka 7:11-17.

15. Newenze tshinyi pawamona bantu bauvua munange babika ku lufu?

¹⁵ Ela meji bua tshiambilu tshia ne: “Bantu bakatamba kukema” ne tshia ne: “Bakatumbisha Nzambi.” Bu wewe muikalaku dîba adi, imue misangu ke tshiuvua pebe mua kuikala muenze. Bushuwa, netupete disanka dia bungi ne nebitukemeshe bua kumona bantu batuvua banange bakadi bafue bapetulula muoyo dîba dia dibishibua. Yezu wakamba ne: ‘Dîba nedilue diumvua bonso badi mu nkita [ya tshivulukilu] dîyi diende, nebajuke.’ (Yone 5:28, 29) Muntu nansha umue wa kutudi katu muanji kumona bualu bua nunku buenzeke to, nebuikale bushuwa bumue bua ku malu manene adi kaayi manji ‘kumueneka ku mêsu.’

16. a) Bua tshinyi tudi ne bua kuikala ne disanka bua malu mimpe adi kaayi manji kuenzeka? b) Ntshinyi tshivua Paulo muambe bua kukankamija bena Kristo ba mu Kolinto?

¹⁶ Eyowa, malu mimpe mmindile bantu badi  bashala ne lulamatu kudi Yehowa mu tshikondo etshi tshibi. Nansha mudi malu mimpe aa kaayi manji kuenzeka, kualama mu lungenyi nekutuambuluishe bua kutuishila mêsu pa malu adi ne mushinga wa bungi ne kuepuka bua kudibueja mu ditanaji dia malu a tshitupa tshîpi a mu bulongolodi ebu. (Luka 21:34; 1 Tim. 6:17-19) Patudi tulonga ne tuenza ntendelelu wa mu dîku, tuyukila ne bena Kristo netu ne patudi tulonga ne balongi ba Bible ne bantu badi banange bulelela, tuikale tuakula ne disanka bua malu mimpe atudi batekemene. Ebi nebituambuluishe bua kulama malu aa mu lungenyi luetu ne mu mioyo yetu. Ke tshivua mupostolo Paulo muenze bua kukankamija bena Kristo nende. Dîba divuaye wakula, wakatuma lungenyi luabu ku malu avua ne bua kuenzeka ku ndekelu kua bukokeshi bua bidimu tshinunu bua Kristo. Teta kuela meji bua diumvuija dia mêyi a Paulo adi mu 1 Kolinto 15:24, 25, 28.​—Bala.

17, 18. a) Mmu mushindu kayi muvua Yehowa ‘ku mutu kua bintu bionso’ pavuaye mufuke bantu? b) Ntshinyi tshienza Yezu bua kupingaja ditalala ne buobumue?

¹⁷ Katuena ne mêyi makuabu mimpe atudi mua kuamba bua tshienzeka ku ndekelu pa kumbusha mêyi a ne: ‘Nzambi ikale ku mutu kua bintu bionso.’ Bidi bisua kumvuija tshinyi? Vuluka mu budimi bua Edene pavua Adama ne Eva bantu bapuangane bikale mu dîku dia Yehowa didi mu ditalala ne mu buobumue. Yehowa Mfumu wa diulu ne buloba uvua ukokesha nkayende ku mutu kua bifukibua biende bionso, mmumue ne: banjelu ne bantu. Bivua bipepele bua kuyukilabu ne Yehowa, kumutendelela ne kupeta masanka a kudiye. Uvua ‘ku mutu kua bintu bionso.’

¹⁸ Malanda mimpe aa akanyanguka pavua bantu bavua benzeja kudi Satana batombokele bumfumu bua Yehowa. Kadi katshia ku 1914, Bukalenge bua Masiya mbutuadije kuenza malu ku kakese ku kakese bua kupingaja ditalala ne buobumue abu. (Ef. 1:9, 10) Mu bukokeshi bua bidimu tshinunu, malu mimpe adi ‘kaayi amueneka’ mpindieu bualu ki mmanji kuenzeka neakumbane. Pashishe netufike “ku ndekelu,” mmumue ne: ku ndekelu kua bukokeshi bua Kristo bua bidimu tshinunu. Ntshinyi tshienzeka pashishe? Kristo ‘neapingaje Bukalenge kudi Nzambi ne Tatu wende.’ Neakuate mudimu ne muanzu ne bukokeshi budiye nabu bua ‘butumbi bua Nzambi.’​—Mat. 28:18; Filip. 2:9-11.

19, 20. a) Mmushindu kayi wikala bantu bikala ku bukokeshi bua Nzambi mua kuleja mudibu banyisha bumfumu bua Yehowa? b) Mmalu kayi mimpe adi matuindile kumpala eku?

¹⁹ Dîba adi, bantu bikala ku bukokeshi bua Bukalenge bua Nzambi nebikale bakadi bapuangane. Nebalonde tshilejilu tshia Yezu ne nebanyishe bumfumu bua Yehowa ne budipuekeshi ne muoyo mujima. Nebapete mpunga wa kuleja dijinga diabu dia kuenza nanku patshimunabu diteta dia ndekelu. (Buak. 20:7-10) Nunku, bademon ne bantu bonso badi batombokela Nzambi nebabutudibue bua kashidi. Netshikale tshikondo tshia disanka dia bungi. Bukua bantu bonso nebutumbishe Yehowa wikala ‘ku mutu kua bintu bionso’ ne disanka.​—Bala Musambu 99:1-3.

²⁰ Malu mimpe akadi Bukalenge bua Nzambi pa kutuenzela adiku akusaka bua kuenza disua dia Yehowa ne muebe muonso anyi? Udiku mua kuenza bua ditekemena malu ne bintu bia mu bulongolodi bua Satana kabikufikishi ku dipua muoyo ne: udi ne bua kuenzela Yehowa mudimu anyi? Neukoleshaku dipangadika diebe dia kutua bumfumu bua Yehowa nyama ku mikolo anyi? Enza bua bienzedi biebe bileje ne: udi musue kuenza nanku bua kashidi. Nunku neupete diakalenga dia kuikala ne ditalala ne disanka munkatshi mua bidimu tshinunu ne bua kashidi.