1, 2. a) Nngikadilu kayi yatuambuluisha bua kutantamena ntatu? b) Ditabuja ntshinyi? Fila tshilejilu.

MUDIMU utudi tuenzela Yehowa udi utupetesha disanka. Kadi tutu tupeta ntatu itu bantu bonso bapeta, ne tudi mua ‘kukenga bua buakane.’ (1 Pet. 3:14; 5:8, 9; 1 Kol. 10:13) Bua kutantamena ntatu eyi bimpe, tudi ne bua kuikala ne ditabuja ne dikima.

² Ditabuja ntshinyi? Mupostolo Paulo wakafunda ne: “Ditabuja ndindila dishindame dia tshitudi batekemene, nkuleja kua tshijadiki tshia malu malelela atudi katuyi tumona.” (Eb. 11:1) Nkudimuinu mukuabu udi wamba ne: ‘Ditabuja didi dimanya dia malu atudi tutekemena ne didi dijadika dia malu atudi katuyi bamone.’ (MNZ) Bobu batupeshe tshintu kampanda, tutu batuishibue ne: tshikadi tshietu. Bu mutudi bitabuje ne: bualu buonso butu Nzambi ulaya butu bukumbana, mbienze anu bu ne: tudi ne tshintu kampanda tshia mushinga mukole. Ditabuja dietu didi ditujadikila ne: netumone muakumbana milayi idi mu Bible itudi batekemene ne tudi batuishibue mudi malu adiye mutuambile mu Dîyi diende malelela too ne atudi katuyi mua kumona.

3, 4. a) Dikima ntshinyi? b) Mmushindu kayi umue utudi mua kukolesha ditabuja dietu ne kuikala ne dikima?

³ Mukanda kampanda udi umvuija dikima bu “kuikala ne muoyo mukole mu nyuma ne mu lungenyi bua kuakula ne kuenza malu katuyi ne buôwa kumpala kua ntatu ne njiwu.” (The New Interpreter’s Dictionary of the Bible) Tuetu ne dikima, tudi ne bukole, katuyi ne buôwa to.​—Mâko 6:49, 50; 2 Tim. 1:7.

⁴ Ditabuja ne dikima nngikadilu mimpe. Kadi fuanyikijabi ne: kuena ne ditabuja dikole ne udi mupangile dikima. Umanye ne: bantu ba bungi badi Bible utela bavua bilejilu bimpe bualu bavua ne ngikadilu eyi. Nunku mushindu umue wa kukolesha ditabuja dietu ne kuikala ne dikima, nkukonkonona bimue bia ku bilejilu abi.

5. Bua Yoshua kukumbajaye mudimu wende, bivua bikengela tshinyi?

⁵ Tuanji kupingana bidimu 3 500 panyima. Bidimu 40 bikadi bipite katshia bapikula bena Isalele miliyo ya bungi mu bupika mu Ejipitu ku diambuluisha dia tshianza tshia bukole tshia Yehowa. Muprofete Mose ke udi ubalombola. Mpindieu ukadiye ne bidimu 120, udi umuena Buloba bulaya ku bule ne pashishe ufuila ku mukuna wa Nebo. Udi umupingana n’Yoshua, muntu udi ne ‘lungenyi munda muende tente.’ (Dut. 34:1-9) Bena Isalele bakadi pa kuangata buloba bua Kanâna. Bua Yoshua kukumbajaye mudimu wende wa kulombola tshisamba etshi, neikale dijinga ne lungenyi lua kudi Nzambi. Udi kabidi ne bua kuikala ne ditabuja kudi Yehowa, dikima ne bukole.​—Dut. 31:22, 23.

6. a) Yoshua 23:6 udi ulomba bua kuikala ne dikima bua kuenza tshinyi? b) Mêyi adi mu Bienzedi 4:18-20 ne adi mu Bienzedi 5:29 adi atulongesha tshinyi?

⁶ Meji, dikima ne ditabuja bivua Yoshua muleje pavuaye uluangana bua kuangata buloba bua Kanâna bivua ne bua kuikala bikoleshe bena Isalele. Kadi pa kumbusha dikima divua bena Isalele baleje mu mvita, bavua kabidi dijinga ne tshitudi mua kubikila ne: ndambu wa dikima bua kuenza malu avua Yoshua mubambile bua kuenza. Ku ndekelu kua muoyo wa Yoshua, wakalaya bena Isalele wamba ne: ‘Nunku nuikale ne mitshima ya dikima bua kutumikila ne kuenza mêyi onso adi mafunda mu mukanda wa mikenji ya Mose; kanusesuki ku tshianza tshia balume anyi ku tshianza tshia bakaji.’ (Yosh. 23:6) Tudi ne bua kuikala petu ne dikima bua kutumikila Yehowa dîba dionso. Tudi ne bua kuenza nunku nansha dîba didi bantu batuambila bua kuenza malu adi abengangana ne disua dia Nzambi. (Bala Bienzedi 4:18-20; 5:29.) Tuetu beyemene Yehowa ne muoyo mujima, neatuambuluishe bua kuenza malu ne dikima.

7. Yoshua uvua ne bua kuenza tshinyi bua kuikalaye ne dikima ne kututa dikasa dimpe?

⁷ Bua tuetu kupeta dikima bua kuenza disua dia Nzambi, tudi ne bua kulonga Dîyi diende ne kuditumikila. Ke tshivua Nzambi muambile Yoshua bua kuenza pakapinganaye Mose. Wakamuambila ne: ‘Ikala ne bukole ne mutshima wa dikima: udimuke bua kutumikila mikenji yonso yakakuambila muntu wanyi Mose. Mukanda eu wa mikenji yanyi kawumuki mukana muebe; kadi welangane meji a mukanda eu munya ne butuku, udimuke mua kuenza malu onso adi mafundamu; pashishe neutute dikasa dimpe, newikale ne diakalengele.’ (Yosh. 1:7, 8) Yoshua wakatumikila mubelu eu ne ‘wakatuta dikasa dimpe.’ Tuetu bamuidikije, netuikale ne dikima dia bungi ne kututa dikasa dimpe mu mudimu udi Nzambi mutupeshe.

8. Mvese wa tshidimu tshia 2013 mmuangatshila mu mukanda kayi? Mmunyi muakuambuluisha mêyi adi mu mvese eu?

⁸ Mêyi makuabu a Yehowa a ne: ‘Ikala ne bukole ne mutshima wa dikima; kutshinyi, kukuatshiki buôwa, bualu bua Yehowa Nzambi webe udi nebe kuonso kuwaya’ avua mua kuikala makoleshe Yoshua bikole. (Yosh. 1:9) Yehowa udi kabidi netu. Nunku, ‘katutshinyi, katukuatshiki buôwa’ bua ntatu itudi tupeta to. Nangananga tshiambilu tshia ne: ‘Ikala ne bukole ne mutshima wa dikima, Yehowa Nzambi webe udi nebe’ tshidi ne mushinga wa bungi. Mbasungule mêyi adi mu Yoshua 1:9 bua ikale mvese wa tshidimu tshia 2013. Bushuwa, mêyi aa neatukoleshe mu ngondo ya bungi anu muatukolesha mêyi ne bienzedi bia bantu bakuabu bavua ne ditabuja ne dikima.

9. Mmu mishindu kayi muvua Lahaba muleje ditabuja ne dikima?

⁹ Pavua Yoshua mutume batentekedi babidi mu Kanâna, Lahaba mukaji wa ndumba wakabasokoka ne kutuma baluishi babu kua tshianana. Bu muvuaye muenze malu ne dikima ne ditabuja, yeye ne ba mu nzubu muende bakapanduka pavua bena Isalele babutule tshimenga tshia Yeliko. (Eb. 11:30, 31; Yak. 2:25) Bushuwa, Lahaba wakalekela njila wende wa buendenda bua kusankisha Yehowa. Bamue bantu bakadi balue bena Kristo bakapeta ditabuja, dikima ne bukole bua kushintuluka anu bu Lahaba bua kusankisha Nzambi.

10. Mmu nsombelu kayi muvua Luta musungule ntendelelu mulelela? Mmasanka kayi akapetaye?

¹⁰ Panyima pa lufu lua Yoshua, Luta muena Moaba wakasungula bua kuenza malu ne dikima bua ntendelelu mulelela. Bu muvuaye mufuishe bayende muena Isalele, uvua anu mua kuikala mumanye amue malu adi atangila Yehowa. Naomi mamuende muenu uvua pende mukaji mukamba. Uvua musombele mu Moaba, kadi wakangata dipangadika dia kupingana mu Beteleheme, tshimenga tshia Isalele. Pavuabu mu njila, Naomi wakalomba Luta bua kupinganaye mu tshisamba tshiabu, kadi muena Moaba eu wakamuandamuna ne: ‘Kunsengeledi bua meme kukushiya ne bua kupingana tshikulondi; bantu bebe nebikale bantu banyi ne Nzambi webe neikale Nzambi wanyi.’ (Luta 1:16) Ke tshiakenza Luta. Pakapita matuku, Boaza muanabu ne Naomi wakasela Luta, Luta kulelaye muana wa balume ne kulua nkambua wa Davidi ne Yezu. Bulelela, Yehowa udi ubenesha muntu padiye wenza malu ne ditabuja ne dikima.​—Luta 2:12; 4:17-22; Mat. 1:1-6.

11. Mmunyi muvua Yehoyada ne Yehosheba baleje dikima? Bualu ebu buakambuluisha bua kukumbaja tshinyi?

¹¹ Dikima ne ditabuja dietu bidi bikola patudi tumona mudi Nzambi muikale ne bantu badi bateka malu ende ne diakalenga dia bena kuitabuja nabu kumpala kua diabu. Tuangate tshilejilu tshia muakuidi munene wa mu Isalele Yehoyada ne mukajende Yehosheba. Pakafua mukalenge Ahazaya, mamuende Atalaya wakashipa bana ba mukalenge bavua bashale pa kumbusha Yoasha ne kunyengaye nkuasa wa bukalenge. Yehoyada ne Yehosheba bakateka mioyo yabu mu njiwu bua kusungila Yoasha muana wa Ahazaya ne kumusokoka munkatshi mua bidimu bisambombo. Mu tshidimu tshia muanda mutekete, Yehoyada wakateka Yoasha mu nkuasa wa bukalenge ne kushipaye Atalaya. (2 Bak. 11:1-16) Pashishe Yehoyada wakambuluisha mukalenge Yoasha bua kuakaja ntempelo. Pakafua Yehoyada ne bidimu 130, bakamujika mu nkita ya bakalenge ‘bualu bua yeye wakenza bimpe mu Isalele, ne kudi Nzambi ne ku nzubu wende.’ (2 Kul. 24:15, 16) Bu muvua Yehoyada ne mukajende benze malu ne dikima, biakambuluisha kabidi bua kulama mulongolongo wa bakalenge kutuadijila ku Davidi too ne ku Masiya.

12. Mbualu kayi buvua Ebede-meleke muenze ne dikima?

¹² Ebede-meleke uvua muntu mutungu wa mu nzubu mua mukalenge Sedekiya, wakamba kujimija muoyo wende bua Yelemiya. Mukalenge uvua mufile Yelemiya mu bianza bia baminyampala ba mu Yuda bakamushiminyina muvuaye upesha bantu mutu mukole. Bakamuela mu tshina tshia bitotshi bua afuilamu. (Yel. 38:4-6) Ebede-meleke wakaya kumonangana ne Sedekiya bua kuakuila muprofete Yelemiya nansha muvua bualu ebu mua kuteka muoyo wende mu njiwu bualu bavua bakine Yelemiya. Sedekiya wakitaba dilomba dia Ebede-meleke ne kumupeshaye bantu 30 bua kuya kusungila Yelemiya. Ku diambuluisha dia muprofete, Nzambi wakajadikila Ebede-meleke muvuaye mua kupanda pavua bena Babulona ne bua kukuata Yelushalema. (Yel. 39:15-18) Nzambi udi ufuta bantu badi benza disua diende ne dikima.

13. Bena Ebelu basatu bakenza bualu kayi ne dikima? Mmunyi mudi tshilejilu tshiabu mua kutuambuluisha?

 ¹³ Mu bidimu bia 600 kumpala kua Yezu, bena Ebelu basatu bavua batendelela Yehowa bavua bapete tshijadiki tshia muvua Nzambi ufuta bantu badi ne ditabuja ne dikima. Mukalenge Nebukadenesâ wakasangisha banene ba mu Babulona ne kubalombaye bua kutendelela lupingu lunene lua or. Muntu yonso uvua kayi ne bua kulutendelela uvua ne bua kufua mu tshikutu tshia kapia. Bena Ebelu basatu aba bakandamuna Nebukadenesâ ne budipuekeshi ne: ‘Nzambi wetu utudi tukuatshila mudimu udi utusungila, yeye neatupandishe ku tshikutu tshia kapia kakole ne mu tshianza tshiebe kabidi, mukalenge. Kadi bikalaye kayi musue kuenza nunku, umanye biebe mukalenge ne: katuena tukuatshila nzambi yebe mudimu, katuena tutendelela lupingu lua or luwakuimanyika.’ (Dan. 3:16-18) Mbaleje mushindu wa dikema uvua bena Ebelu basatu aba bapanduke mu Danyele 3:19-30. Nansha mudibu kabayi mua kujinga kutushipa mu tshikutu tshia kapia, tutu tupeta ntatu idi iteka muoyo wetu mutoke mu diteta ne tudi bashindike ne: Nzambi neatufute bua ditabuja ne dikima dietu.

14. Bilondeshile Danyele nshapita 6, mmunyi muvua Danyele muenze malu ne dikima? Tshiakamufikila ntshinyi?

¹⁴ Danyele wakaleja ditabuja ne dikima pavua baluishi bende basake mukalenge Dayawesha bua kutua tshiala pa mukenji wa ne: ‘Muntu yonso walomba bualu kudi nzambi mukuabu anyi kudi muntu mukuabu mu matuku makumi asatu, kayi ubulomba kuudi nkayebe, mukalenge, bamuele mu buina bua ntambue.’ Diakamue pakamanya Danyele ne: mukalenge ukavua mutue tshiala pa mukenji eu, ‘wakabuela mu nzubu wende wa muulu wakadi ne madidishi matangile ku luseke lua Yelushalema. Wakadi utua binu biende panshi misangu isatu ku dituku ku dituku, ulomba Nzambi wende, umusakidila bu muakadiye wenza diambedi.’ (Dan. 6:6-10) Bakela Danyele uvua ne dikima mu buina bua ntambue, kadi Yehowa wakamusungila.​—Dan. 6:16-23.

15. a) Akila ne Pisikila mbatushile tshilejilu kayi tshia ditabuja ne dikima? b) Mêyi a Yezu adi mu Yone 13:34 adi atulomba bua kuenza tshinyi? Mmunyi mudi bena Kristo ba bungi baleje dinanga edi?

¹⁵ Akila ne Pisikila ‘bavua bambe kufila mitu yabu bua muoyo wa Paulo’ bua bualu budi Bible kayi muleje. (Bien. 18:2; Lomo 16:3, 4) Bakenza malu ne dikima biumvuangane ne mêyi a Yezu a ne: “Ndi nnupesha mukenji mupiamupia ne: Nunangangane; anu bu mundi mununange, nuenu penu nunangangane.” (Yone 13:34) Mikenji ya Mose ivua ilomba bua muntu kunangaye muntu nende bu mudiye mudinange. (Lew. 19:18) Kadi mukenji wa Yezu uvua “mupiamupia” bualu uvua umvuija dinanga divua mua kufikisha  muntu too ne ku difila muoyo wende bua bakuabu, anu bu muvuaye muenze. Bena Kristo ba bungi mbaleje mudibu ne dinanga padibu ‘bamba kufila mitu yabu’ ne dikima bua kubenga kufila bena Kristo nabu mu bianza bia bena lukuna babu bua kubakengesha ne kubashipabu.​—Bala 1 Yone 3:16.

16, 17. Bamue bena Kristo ba kumpala bakapeta ntatu kayi ivua mitete ditabuja diabu? Mmunyi mudi bualu ebu bufuanangane ne buvua bamue bena Kristo ba matuku aa bapete?

¹⁶ Bena Kristo ba mu bidimu lukama bia kumpala bakatendelela anu Yehowa nkayende ne dikima amu bu Yezu. (Mat. 4:8-10) Bakabenga bua kuoshela mukalenge wa bena Lomo musenga wa manananshi. (Tangila tshimfuanyi) Mufundi kampanda diende Daniel Mannix wakamba ne: “Bena Kristo bakese bakabenga nansha muvuabu bateke tshioshelu mu tshipalu muaba uvua bantu bajikijila lutetuku. Muena buloko yonso uvua ne bua kuambula musenga wa manananshi ku nsongo ya minu ne uwela mu mudilu, bavua bamupesha mukanda wa difila milambu ne bamulekela. Bavua kabidi bamumvuija bimpe muvuaye kayi utendelela mukalenge, kadi muvuaye witaba muvua mukalenge muikale nzambi ku mutu kua mbulamatadi wa bena Lomo. Bena Kristo bakese menemene bakitaba bualu ebu bua kusungidibuabu.”​—Those About to Die.

¹⁷ Bena Kristo ba lelu bavuabu bakuate mu maloko a bena Nazi bavua kumpala kua lufu. Bavua babapesha njila ne njila mpunga ya kubalekelabu bobu batue tshiala pa mukanda bua kuleja mudibu babenge Yehowa. Kadi bakese bakatua tshiala. Mu mvita ivua mienzeke pankatshi pa ba-Hutu ne ba-Tutsi mu Rwanda, Bantemu bakamba kufua bua kusungila ba mu tshisamba tshikuabu. Bivua bilomba dikima ne ditabuja mu ntatu ya mushindu eu.

18, 19. Mbilejilu bia mu Bible kayi bia ditabuja ne dikima bidi mua kutuambuluisha bua kuyisha?

¹⁸ Tudi mpindieu ne diakalenga dia kuenza mudimu mutambe bunene udi Nzambi mupeshe batendeledi bende, mmumue ne: kumanyisha mukenji wa Bukalenge ne kuvuija bantu bayidi. (Mat. 24:14; 28:19, 20) Tudi ne dianyisha bua tshilejilu tshitambe buimpe tshidi Yezu mutushile. Uvua wenza “luendu uya mu tshimenga ne mu tshimenga, mu musoko ne mu musoko uyisha, wamba lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi.” (Luka 8:1) Tudi ne bua kuikala ne ditabuja ne dikima bua kuyisha mukenji wa Bukalenge anu bu Yezu. Ku diambuluisha dia Nzambi, tudi mua kupeta dikima dia buena dia Nowa uvua “muyishi wa buakane” mu “buloba bua bantu babi” bukavua pa kubutuka ku Mvula wa kabutu.​—2 Pet. 2:4, 5.

¹⁹ Disambila didi dituambuluisha bua kuyisha. Pavua bamue bayidi ba Kristo bavuabu bakengeshe basambila bua ‘kuamba dîyi dia Nzambi ne dikima,’ Nzambi wakandamuna disambila diabu edi. (Bala Bienzedi 4:29-31.) Wewe umvua bundu bua kuyisha ku nzubu ne ku nzubu, Yehowa neandamune disambila diebe wewe mumulombe ditabuja dikole ne dikima.​—Bala Musambu wa 66:19, 20. *

20. Bu mutudi batendeledi ba Yehowa, tudi tupeta dikuatshisha kayi?

²⁰ Bitu bikole bua kulonda njila wa Nzambi patudi kumpala kua ntatu ya mu bulongolodi ebu bubi ne bunyanguke. Kadi katuena nkayetu to. Nzambi udi netu. Nansha Muanende udi Mutu wa tshisumbu udi kabidi netu. Tudi kabidi ne Bantemu ba Yehowa netu bapite pa miliyo 7 pa buloba bujima. Bonso tshia pamue, tutungunukayi ne kuikala ne ditabuja ne kumanyisha lumu luimpe balame mu lungenyi luetu mvese wa tshidimu tshia 2013 eu: ‘Ikala ne bukole ne mutshima wa dikima; Yehowa Nzambi webe udi nebe.’​—Yosh. 1:9.