Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Malu adi disambila dilongolola bimpe ditulongesha

Malu adi disambila dilongolola bimpe ditulongesha

‘Bavudijile dîna diebe dia butumbi disanka.’​—NEH. 9:5.

1. Netuakule bua disangisha kayi dia bantu ba Nzambi? Didi dijula nkonko kayi?

BAKASANGISHA bantu ba Nzambi ba kale bua kuteleja dimue dia ku masambila male adibu batele mu Bible, bamba ne: ‘Jukayi bienu, nuvudijile Yehowa Nzambi wenu disanka ku tshibangidilu too ne ku nshikidilu.’ (Neh. 9:4, 5) Disangisha edi diakenzeka mu Yelushalema mu dituku dia 24 dia ngondo wa 7 wa bena Yuda (udibu babikila ne: Tishri) mu 455 kumpala kua Yezu. Patudi tukonkonona malu avua mafikishe ku tshisangilu etshi tshia pa buatshi, diebeje ne: ‘Mbualu kayi buimpe buvua buenze bua tshibilu atshi kupitatshi bimpe? Disambila dilongolola bimpe edi didi dindongesha malu kayi makuabu?’​—Mus. 141:2.

NGONDO WA PA BUENDE

2. Ntshilejilu kayi tshimpe tshidi bena Isalele batushile pavuabu badisangishe panyima pa dibakulula ngumbu ya Yelushalema?

2 Bena Yuda bakajikija kuibakulula ngumbu ya Yelushalema ngondo umue kumpala kua tshisangilu tshitudi batele kuulu eku kuenzekatshi. (Neh. 6:15) Bantu ba Nzambi bavua benze mudimu eu mu matuku 52 patupu ne pashishe, bakatuadija kuditatshisha bua majinga abu a mu nyuma. Nunku mu ngondo uvua ulonda, tuambe ne: wa Tishri, mu dituku dia kumpala bakadisangisha muaba mubululuke bua kuteleja Ezela pamue ne bena Lewi bakuabu pavuabu babala mikenji ya Nzambi ne dîyi dikole ne bayumvuija. Mêku onso kusangisha ne bantu ‘bonso bakadi ne matshi a kumvua’ bakimana ne kutelejabu ‘ku dinda too ne munda munya.’ Etshi ntshilejilu tshimpe bua bamue ba kutudi badi benzela bisangilu mu Nzubu ya Bukalenge mimpe. Kadi pautu ubuelamu, utuku utuma lungenyi kua tshianana utuadija kuela meji bua malu a mushinga mukese anyi? Pikalabi nanku, konkonona kabidi tshilejilu tshia bena Isalele ba kale bavua kabayi bateleje malu patupu avuabu babambila kadi baabueja mu mioyo yabu, bafika too ne ku didila bua muvuabu tshisamba tshivua katshiyi tshitumikila mikenji ya Nzambi.​—Neh. 8:1-9.

3. Ndilomba kayi divua bena Isalele batumikile?

3 Kadi etshi katshivua tshikondo tshia kutonda mibi to. Bu muvuadi dituku dia tshibilu, tshivua tshikondo tshia kusanka mu ntendelelu wa Yehowa. (Nom. 29:1) Nunku Nehemiya wakambila bantu ne: ‘Ndayi bienu kuenu, nudie bintu bia manyi, nunue bintu bidi bishemakane, nutumine bantu badi patupu bintu bia kudia; bualu bua edi ndituku dia tshijila kudi Mukalenge wetu; kanunyingalaji mitshima yenu, bualu bua disanka dia Yehowa mbukole buenu.’ Diakalenga, bantu bakatumikila, ne dituku edi diakalua dituku dia: ‘kusankabu.’​—Neh. 8:10-12.

4. Ntshinyi tshivua bamfumu ba mêku ba bena Isalele benze? Mbualu kayi buvua bena Lewi benze mu dituku dionso dia Tshibilu tshia bitandatanda atshi?

4 Dituku diakalonda, bamfumu ba mêku bakadisangisha bua kumona muvua tshisamba mua kutumikila mikenji ya Nzambi ne muoyo mujima. Pavuabu balonga Mifundu minsantu, bakamona ne: mu ngondo wa 7 muvua ne bua kuenzeka Tshibilu tshia bitandatanda tshivua tshijika ne disangisha dia tshijila kutuadijila mu dia 15 too ne mu dia 22 ngondo wa Tishri. Nunku bakatuadija kudilongolola. Bua katshia ku matuku a Yoshua, etshi ke tshivua Tshibilu tshia bitandatanda tshivuabu benze bimpe menemene ne tshiakabapetesha “disanka dinene be.” Bualu bua mushinga buvua buenzeke mu tshibilu etshi buvua dibala dia mikenji ya Nzambi ‘ku dituku ku dituku, ku dituku dia kumudilu too ne ku dituku dia ndekelu.’​—Neh. 8:13-18.

DITUKU DIA KUTONDA MIBI

5. Ntshinyi tshiakenza bantu ba Nzambi kumpala kua bena Lewi kubenzela disambila kudi Yehowa?

5 Matuku abidi pashishe, tshikondo tshiakakumbana bua bena Isalele kutondabu mibi yabu patoke bua muvuabu bapangile bua kutumikila mikenji ya Nzambi. Edi kadivua dituku dia kusanka mu difesto to. Kadi bantu ba Nzambi bakajila biakudia ne kuvualabu bilamba bikayabale bu tshimanyinu tshia madilu. Bakabadila kabidi bantu mikenji ya Nzambi mu dinda, munkatshi mua mêba matue ku asatu. Mu mapingaja, ‘bakatonda mibi yabu, bakatendelela Yehowa Nzambi wabu.’ Pashishe bena Lewi bakenzela bantu disambila dilongolola bimpe. ​—Neh. 9:1-4.

6. Ntshinyi tshivua tshisake bena Lewi bua kuenza disambila divua ne mushinga? Bualu ebu budi butulongesha tshinyi?

6 Kakuyi mpata, dibala mikenji ya Nzambi njila ne njila diakambuluisha bena Lewi bua kulongololabu disambila dia mushinga edi. Mvese dikumi ya kumpala idi yakula anu bua midimu ya Yehowa ne ngikadilu yende. Tshitupa tshia ndekelu tshia disambila ntshiakule misangu ya bungi bua “bunene bua luse” lua Nzambi ne ntshileje patoke muvua bena Isalele kabayi bakumbanyine malu mimpe avua Nzambi ubenzela. (Neh. 9:19, 27, 28, 31) Masambila atudi tuenza kudi Yehowa neikale pawu mimpe ne a mushinga tuetu tuelangana meji mu Dîyi dia Nzambi anu bu bena Lewi, tulekela Yehowa utuambila tshia kuenza kumpala kua tuetu kumuleja malu masunguluke mu disambila.​—Mus. 1:1, 2.

7. Ntshinyi tshivua bena Lewi balomba Nzambi? Bualu ebu budi butulongesha tshinyi?

7 Mu disambila edi, bavua benze anu dilomba dimue. Dilomba edi didi mu tshitupa tshia ndekelu tshia mvese wa 32 udi wamba ne: ‘Nunku Nzambi wetu munene, Nzambi mukole ne wa ditshina, utu walama bipungidi ne luse lujalame, dikenga edi dikole diakatukuata ne bakalenge betu ne bantu betu banene ne bakuidi betu ne baprofete betu ne batatu betu ne bantu bebe bonso kadikadi dikese ku mêsu kuebe, ku tshikondo tshia bakalenge ba Ashû too ne ku dituku edi.’ Nunku bena Lewi mbatushile tshilejilu tshimpe tshia kutumbisha Yehowa ne kumuela tuasakidila kumpala kua kumulomba malu atudi nawu mu disambila.

KUTUMBISHA DÎNA DIA NZAMBI DIA BUTUMBI

8, 9. a) Mmu mushindu kayi uvua uleja didipuekesha uvua bena Lewi batuadije disambila diabu? b) Bena Lewi mbakule bua bisumbu kayi bibidi bia mu diulu?

8 Nansha muvua disambila dia bena Lewi abu dilongolola bimpe, bavua ne budipuekeshi ne bavua bamanye ne: mêyi abu kaavua mua kutamba kuleja butumbi buvua bukumbanyine Yehowa to. Nunku disambila diakatuadija ne mêyi a dilombela nawu bantu ba Nzambi aa: ‘Bavudijile dîna diebe dia butumbi disanka, didi ditumbishibue pa mutu pa masanka onso ne butumbi buonso.’​—Neh. 9:5.

9 Disambila didi ditungunuka ne: ‘Wewe udi Yehowa, wewe nkayebe mene; wewe wakafuka diulu ne diulu dia diulu ne misumba yawu yonso ne buloba ne bintu bionso bidimu ne mâyi manene ne bionso bidimu, wewe utu wabilama buonso buabi; misumba ya mu diulu idi ikutendelela.’ (Neh. 9:6) Bushuwa, Yehowa Nzambi ke udi mufuke tshibuashibuashi tshidi tshienza ne bikata bia mitoto bungi kabuyi kubala. Uvua mufuke kabidi mu mushindu muimpe tshintu tshionso tshidi pa buloba buetu buimpe ebu ne mubuenze mu mushindu wa dikema wa kulamabu mishindu yonso ya bintu bidi ne muoyo bidi bitungunuka ne kuvulangana bilondeshile mishindu yabi. Bionso ebi bivua bienzeke mu mêsu a banjelu ba tshijila ba Nzambi badibu mua kubikila kabidi ne: “bisumbu bia bonso badi mu diulu.” (1 Bak. 22:19; Yobo 38:4, 7) Banjelu badi kabidi benzela Nzambi mudimu ne budipuekeshi padibu bambuluisha bantu bena mibi “bapiana lupandu.” (Eb. 1:14) Etshi ntshilejilu tshimpe tshidi banjelu batushila patudi tuenzela Yehowa mu buobumue bu tshiluilu tshilongolola bimpe.​—1 Kol. 14:33, 40.

10. Malu avua Nzambi muenzele Abalahama adi atulongesha tshinyi?

10 Pashishe bena Lewi bakakula bua mushindu uvua Nzambi muenzele Abalama uvua ne bidimu 99 malu kayi muanji kulela muana nansha umue ne mukajende Salai uvua nkumba. Yehowa wakashintulula dîna diende, kuluaye Abalahama, mbuena kuamba ne: “nkambua wa bisamba bia bungi.” (Gen. 17:1-6, 15, 16) Nzambi wakalaya kabidi Abalahama ne: kankanunuina kende kavua ne bua kupiana buloba bua Kanâna. Bantu batu misangu ya bungi bapua malu atubu balaya muoyo, kadi Yehowa yeye katu nanku to. Ke tshidi disambila dia bena Lewi edi dileja: ‘Wewe Yehowa Nzambi nguakasungula Abalama, nguakafuma nende mu buloba bua Ula wa bena Kasada, wakamuidika dîna dia Abalahama; wewe wakamusangana ne mutshima wa kukueyemena, wakapunga nende tshipungidi bua kumupa buloba bua bena Kanâna, bua kubupa tunkanunuina tuende; wewe wakenza mêyi ebe onso; bualu bua wewe udi muakane.’ (Neh. 9:7, 8) Tuidikije petu Nzambi wetu muakane pa kudienzeja misangu yonso bua kukumbaja mêyi etu.​—Mat. 5:37.

KULONDELA BANTU MALU ADI YEHOWA MUENZE

11, 12. Dîna Yehowa didi diumvuija tshinyi? Mmushindu kayi uvua diumvuija dia dîna edi dimueneke patoke mu malu avuaye muenzele ndelanganyi ya Abalahama?

11 Dîna Yehowa didi dimvuija ne: “Eu udi uvuija,” bileja ne: Nzambi udi wenza bua milayi yende ikumbane ku kakese ku kakese. Bualu ebu mbuleja bimpe mu mushindu uvua Nzambi muenzele ndelanganyi ya Abalahama malu pavuayi mu bupika mu Ejipitu. Tshikondo atshi, bivua bimueneka bikole bua tshisamba tshijima kupatuka mu bupika ne kuya mu Buloba bulaya. Kadi ku diambuluisha dia malu avua Nzambi muenze ku kakese ku kakese, wakenza bua mulayi wende ukumbane, nunku wakaleja muvuaye mukumbanyine dîna diende yeye nkayende dia Yehowa didi ditambe bunene.

12 Disambila divua Nehemiya mufunde didi diamba bua Yehowa ne: ‘Wewe wakatangila dikenga dia bankambua betu mu Ejipitu, wakumvua muadi wabu ku kala kua mâyi a Dijiba dikunze, wakaleja Palô ne bena mudimu bende ne bantu bende bonso bimanyinu ne malu a kukema, bualu bua wewe wakamanya ne: bobu bakadi bafunyina batatu betu bulobo, ne wewe wakangata dîna dinene bu muudi nadi lelu. Wewe wakapandulula mâyi kumpala kuabu, nunku bakapita munkatshi mua mâyi menene pa buloba buume; wakela bakadi babalonda mu bunene bua mâyi bu mudibu bela dibue mu mâyi manene.’ Disambila didi ditungunuka dileja bualu bukuabu buvua Yehowa muenzele bantu bende diamba ne: ‘Wewe wakatekesha bena Kanâna, bena buloba, ku mêsu kuabu, wakafila bakalenge babu ne bena buloba mu bianza biabu. Bakanyenga misoko ya ngumbu ne buloba buimpe ne nzubu miuwule tente ne bintu biakane ne mena a mâyi akumbulabu ne madimi a tumuma tukese ne madimi a olive ne mitshi ya mamuma ya bungi; nunku bakadia, bakukuta, bakavunda, bakasenena, bakasanka bua buimpe buebe bunene.’​—Neh. 9:9-11, 24, 25.

13. Mmushindu kayi uvua Yehowa mukumbajila bena Isalele majinga abu a mu nyuma? Kadi bakenza tshinyi?

13 Kuvua malu makuabu a bungi avua Nzambi muenze ku kakese ku kakese bua kukumbaja malu avuaye mulongolole. Tshilejilu, katupa kîpi panyima pa bena Isalele bamane kumbuka mu Ejipitu, Yehowa wakabakumbajila majinga abu a mu nyuma. Bena Lewi badi bavuluka mu disambila diabu muvua Nzambi ‘mumbuke ku mukuna wa Sinai, mupueke mu tshibanda, muakule nabu mu diulu, mubape mêyi majalame ne mikenji milelela ne mayisha mimpe ne mikandu.’ (Neh. 9:13) Yehowa wakateta kulongesha bantu bende bua bikale bakumbane bua kuambula dîna diende dia tshijila bu bapianyi ba Buloba bulaya, kadi bakalengulula malu mimpe avuabu balonge.​—Bala Nehemiya 9:16-18.

MUSHINGA WA DINYOKA

14, 15. a) Mmushindu kayi uvua Yehowa muenzele bantu bende bavua benze bubi malu ne luse? b) Mushindu uvua Yehowa muenzele tshisamba tshiende tshisungula malu udi utulongesha tshinyi?

14 Mu disambila dia bena Lewi badi bakula bua mibi ibidi misunguluke ivua bena Isalele benze katupa kakese bobu bamane kulaya bua kutumikila mikenji ya Nzambi pavuabu ku Mukuna wa Sinayi. Bua malu aa, bavua bakumbana bua kubalekela bafua. Kadi badi batumbisha Yehowa mu disambila bamba ne: ‘Wewe mu bunene bua luse luebe kuakabalekela mu tshipela. Wewe wakabalama mu tshipela, bidimu makumi anayi kabakadi bakengela tshintu; bilulu biabu kabiakasunsuka ne makasa abu kaakuwula nansha.’ (Neh. 9:19, 21) Lelu, Yehowa udi kabidi utupesha tshintu tshionso tshitudi natshi dijinga bua kumuenzela mudimu ne lulamatu. Katufuanyi nansha kakese binunu bia bungi bia bena Isalele bavua bafue mu tshipela bualu bavua babenge kutumikila Nzambi ne bapangile ditabuja kudiye. Bushuwa, malu aa “bakaafunda bua kutudimuija tuetu badi ku nshikidilu kua ndongoluelu ya malu.”​—1 Kol. 10:1-11.

15 Bia dibungama, panyima pa bena Isalele bamane kubuela mu buloba bulaya, bakatuadija kutendelela nzambi ya bena Kanâna ivua ikankamija tshiendenda ne dishipangana. Nunku Yehowa wakalekela bua bisamba bikuabu bikengeshe tshisamba tshiende tshisungula. Pakanyingalalabu, Yehowa wakabafuila luse ne kubasungilaye kudi baluishi babu. Bualu ebu buakenzeka “misangu ya bungi.” (Bala Nehemiya 9:26-28, 31.) Bena Lewi bakatonda mibi bamba ne: ‘Wewe wakabafuila luse bidimu bia bungi, wakabadimuija kudi nyuma webe mukana mua baprofete bebe; kadi bobu kabakateleja matshi abu; nunku wewe wakabafila mu bianza bia bena maloba makuabu.’​—Neh. 9:30.

16, 17. a) Mmushindu kayi uvua nsombelu uvua nende bena Isalele pakapatukabu mu bupika mushilangane ne uvua nende bankambua babu bakabuela ba kumpala mu buloba bulaya? b) Ntshinyi tshiakamba bena Isalele? Mbualu kayi buakalayabu bua kuenza?

16 Nansha pakavua bena Isalele bamane kupatuka mu bupika, bakapingana mu njila wabu wa dibenga kutumikila Nzambi. Tshiakabafikila ntshinyi? Bena Lewi bakatungunuka ne kusambila bamba ne: ‘Mona, tuetu tudi bena mudimu lelu eu, ne bua buloba buwakapa bankambua betu bua kudiabu mamuma abu ne bintu biabu biakane, mona, tuetu tudi bena mudimu mu buloba ebu. Budi bulua ne bintu bia bungi kudi bakalenge bawakateka ku mutu kuetu bua malu mabi etu; ne tuetu tudi mu dikenga dikole.’​—Neh. 9:36, 37.

17 Bena Lewi bavuaku baleje ne: Nzambi uvua muntu mubi uvua mubalekele bakenga anyi? Nansha kakese. Bakamba ne: “Wewe udi muakane mu malu onso akatukuata; wakatuenzela anu malu a bushuwa, kadi tuetu tuakenza bibi.” (Neh. 9:33) Pashishe, disambila divuabu benzele bantu bonso edi diakajika ne dilaya divua tshisamba tshienze bua kutungunuka ne kutumikila mikenji ya Nzambi. (Bala Nehemiya 9:38; 10:29) Pakajikijabu nunku, bamfumu ba bena Yuda 84 bakatua biala pa mukanda.​—Neh. 10:1-27.

18, 19. a) Ntshinyi tshitudi natshi dijinga bua tuetu kubuela mu buloba bupiabupia bua Nzambi? b) Ntshinyi tshitudi ne bua kutungunuka ne kulomba? Bua tshinyi?

18 Tudi dijinga ne dinyoka dia kudi Yehowa bua tuetu kukumbana bua kubuela mu buloba bupiabupia budi ne buakane. Mupostolo Paulo wakakonka ne: “Mmuana kayi utu tatuende kayi unyoka?” (Eb. 12:7) Tudi tuleja mutudi tuitaba buludiki bua Nzambi mu nsombelu wetu patudi tunanukila ne kuenza mudimu wende ne lulamatu ne tulekela bua nyuma wende atulengeje. Patudi tuenza bubi bunene, tudi ne bua kuikala bajadike ne: Yehowa neatufuile luse tuetu banyingalale ne muoyo mujima ne bitabe ne budipuekeshi dinyoka.

19 Mu katupa kîpi emu, Yehowa neavuije dîna diende dinene kupita muvuaye muenze pavuaye musungile bena Isalele mu bianza bia bena Ejipitu. (Yeh. 38:23) Anu muvua tshisamba tshiende tshia kale tshipiane Buloba bulaya, bena Kristo bonso badi bananukila ne kutendelela Yehowa ne lulamatu nebapete muoyo mu buloba bupiabupia bua Nzambi budi ne buakane. (2 Pet. 3:13) Bu mutudi ne ditekemena dimpe edi, tutungunuke ne kusambila bua dîna dia Nzambi dia butumbi divuijibue dia tshijila. Tshiena-bualu tshidi tshilonda netshiakule bua disambila dikuabu ditudi ne bua kuidikija bua tuetu kupeta masanka mpindieu ne kashidi.