Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

‘Etshi netshikale kunudi bu tshivulukidi’

‘Etshi netshikale kunudi bu tshivulukidi’

“Dituku edi nedikale kunudi bu tshivulukidi, nenudilame bu disanka dia Yehowa.”​—EKES. 12:14.

1, 2. Bena Kristo bonso badi ne bua kumanya malu adi atangila mufikilu kayi? Bua tshinyi?

PAUDI wela meji bua mifikilu kampanda, mmufikilu kayi uudi uvuluka ne lukasa? Muntu ukadi mu dibaka udi mua kuamba pamuapa ne: “Mufikilu wa dibaka dianyi.” Bua bakuabu, bidi mua kuikala mufikilu wa dituku kampanda dimanyike ditubu basekelela pa buloba bujima, bu mudi pavua ditunga diabu dipete dipanda. Kadi udiku mumanye mufikilu kampanda uvua tshisamba kasanga tshienze bidimu bipite pa 3 500 anyi?

2 Tshibilu etshi ntshia Pasaka. Tshivua tshileja dipikudibua dia Isalele wa kale ku bupika bua Ejipitu. Tshibilu etshi tshidi ne bua kuikala ne mushinga kuudi. Bua tshinyi? Bualu tshidi tshipetengana ne amue malu a mushinga adi atangila muoyo webe. Udi mua kuamba ne: ‘Kadi nansha muvua bena Yuda benza Pasaka, meme tshiena muena Yuda to. Bua tshinyi bidi bikengela bua meme kumanya malu adi atangila mufikilu eu?’ Tudi mua kupeta diandamuna mu mêyi a mushinga aa: “Kristo udi Pasaka wetu wakamana kufidibua bu mulambu.” (1 Kol. 5:7) Bua kumvua bimpe mushinga wa bulelela ebu, tudi ne bua kumanya malu adi atangila Pasaka wa bena Yuda ne kuakonkonona mu diumvuangana ne dîyi ditumina bena Kristo bonso.

BAVUA BENZA PASAKA BUA TSHINYI?

3, 4. Mbualu kayi buvua bufikishe Pasaka wa kumpala ku dienzeka?

3 Bantu miliyo ya bungi badi pa buloba badi kabayi bena Yuda mbamanye ndambu wa malu adi atangila tshibilu tshitudi mua kubikila ne: Pasaka wa kumpala. Badi mua kuikala babale bualu buatshi mu Bible mu mukanda wa Ekesode, babumvue mu miyuki peshi bamone filme udi wakula bua tshilumbu etshi.

4 Pakavua bena Isalele benze bidimu bia bungi mu bupika mu Ejipitu, Yehowa wakatuma Mose ne muanabu Alona kudi Palô bua bamuambile alekele bantu bende. Mukalenge wa Ejipitu muena diambu au kavua mua kulekela bua bena Isalele baye to, nunku Yehowa wakatuma bipupu bibi bilondangane mu buloba abu. Ndekelu wa bionso, Nzambi wakatuma tshipupu tshia dikumi tshivua tshishipe ban’a bute ba mu Ejipitu, bualu buakasaka Palô bua kubalekela.​—Ekes. 1:11; 3:9, 10; 5:1, 2; 11:1, 5.

5. Bena Isalele bavua ne bua kuenza tshinyi bua kudilongolola bua kupatuka mu bupika? (Tangila tshimfuanyi tshia ntuadijilu.)

5 Kadi, bena Isalele bavua ne bua kuenza tshinyi kumpala kua kupatuka mu bupika? Tuvua mu tshidimu tshia 1513 kumpala kua Yezu pabuipi ne ngondo wa dikosa dia mitshi ya lin, mu ngondo wa bena Ebelu wa Abiba wakaluabu kubikila ne: Nisana. * Nzambi wakamba ne: mu dituku dia 10 dia ngondo au, bena Isalele bavua ne bua kutuadija kudilongolola bua kuenza malu kampanda mu dituku dia 14 ngondo wa Nisana. Dituku adi diakatuadija panyima pa dibuela dia dîba bualu, bua bena Ebelu dituku divua dituadija padi dîba dibuela ne dijika padidi dibuela kabidi. Mu dia 14 Nisana, dîku dionso divua ne bua kushipa tshimpanga tshia mukoko (anyi mbuji wa mpumbu) ne kumiamina mashi ku mabaya abidi adi ku nseke ya tshiibi ne ku dibaya dia ku mutu kua tshiibi tshia nzubu. (Ekes. 12:3-7, 22, 23) Bena mu dîku bavua ne bua kudia munyinyi wa nyama uvuabu buosha kabidi ne mampa kaayi mela luevene ne bimue bisekiseki. Muanjelu wa Nzambi uvua ne bua kupita mu tshimenga ne kushipa ban’a bute ba mu Ejipitu, kadi bena Isalele bavua batumikila bavua ne bua kuikala mu bukubi ne pashishe bavua ne bua kupatuka mu bupika.​—Ekes. 12:8-13, 29-32.

6. Mmunyi muvua bantu ba Nzambi mua kumona Pasaka mu bidimu bivua bilonda?

6 Ke tshiakenzeka, ne bena Isalele bavua ne bua kuvuluka dipatuka diabu mu bupika mu bidimu bivua bilua. Nzambi wakabambila ne: “Dituku edi nedikale kunudi bu tshivulukidi, nenudilame bu disanka dia Yehowa; nuenu nenuvuluke dituku edi ne tshivulukidi etshi tshiendelele.” Panyima pa tshibilu tshia mu dia 14, bavua ne bua kuenza tshibilu tshia matuku muanda mutekete. Dituku dia 14 Nisana ke divua dituku dia Pasaka, kadi bavua mua kubikila matuku onso muanda mukulu a tshibilu ne: Pasaka. (Ekes. 12:14-17; Luka 22:1; Yone 18:28; 19:14) Pasaka uvua tshimue tshia ku bibilu (anyi “mifikilu,” The Bible in Living English) bivua bena Ebelu ne bua kusekelela tshidimu tshionso.​—2 Kul. 8:13.

7. Ntshibilu kayi tshivua Yezu mujadike mu Pasaka wa ndekelu?

7 Bu muvua Yezu ne bapostolo bende bikale pabu bena Yuda bavua muinshi mua mikenji ya Mose, bavua benza Pasaka tshidimu tshionso. (Mat. 26:17-19) Musangu wa ndekelu wakenzabu nunku, Yezu wakajadika tshibilu tshipiatshipia tshivua bayidi bende ne bua kutungunuka ne kuenza tshidimu tshionso, mmumue ne: Didia dia dilolo dia Mukalenge. Kadi ndituka kayi divuabu ne bua kuenza tshibilu etshi?

DIDIA DIA DILOLO DIA MUKALENGE DIDI NE BUA KUENZEKA DITUKU KAYI?

8. Ndukonko kayi ludi lujuka bua bidi bitangila Pasaka ne Didia dia dilolo dia Mukalenge?

8 Bu muvua Yezu mujadike tshibilu tshia Didia dia dilolo dia Mukalenge panyima pa bamane kuenza Pasaka wa ndekelu, tshibilu tshipiatshipia etshi tshivua ne bua kuikala tshienzeka dituku dia Pasaka. Kadi udi mua kuikala mumone ne: bilondeshile kalandriye ya bungi ya lelu, dituku divua bena Yuda benza Pasaka didi dishilangana ku dituku dimue anyi matuku a bungi ne dituku ditudi tuenza Tshivulukilu tshia lufu lua Kristo. Bua tshinyi kudi dishilangana edi? Tudi tupetela tshitupa tshia diandamuna mu mukenji uvua Nzambi mutumine bena Isalele. Panyima pa Mose mumane kuamba ne: ‘Bantu bonso ba mu Isalele nebashipe’ muana wa mukoko, wakaleja dîba disunguluke dia mu dituku dia 14 Nisana divuabu ne bua kuenza bualu ebu.​—Bala Ekesode 12:5, 6.

9. Bilondeshile Ekesode 12:6, ndîba kayi divuabu ne bua kushipa muana wa mukoko bua Pasaka? (Tangila kazubu ka ne: “ Tshitupa kayi tshia mu dituku?”)

9 Mukanda kampanda udi wamba ne: Ekesode 12:6 udi wamba ne: bavua ne bua kushipa muana wa mukoko “pankatshi pa ma dilolo abidi.” (The Pentateuch and Haftorahs) Imue nkudimuinu ya Bible idi payi ikuata mudimu ne tshiambilu etshi anu muditshi emu. Mikuabu nkudimuinu, kusangisha ne nkudimuinu wa bena Yuda wa Tanakh, idi ikudimuna tshiambilu etshi ne: “kumpala kua butuku kuila.” Kadi mikuabu idi yakula bua “dilolo,” “ku dilolo kumpala kua butuku kuila,” peshi “pakadi dîba dibuela.” Nunku, bavua ne bua kushipa muana wa mukoko panyima pa dîba dimane kubuela, kadi patshivua panshi patoke, ku ntuadijilu kua dituku dia 14 Nisana.

10. Bilondeshile bamue bantu, bavua bashipe muana wa mukoko dîba kayi? Bidi bijula lukonko kayi?

10 Mu bidimu biakalonda, bamue bena Yuda bakela meji ne: bivua mua kuangata mêba a bungi bua kushipa bana ba mikoko bonso bavuabu balue nabu ku ntempelo. Nunku, bivua biumvuika ne: Ekesode 12:6 uvua wakula bua ndekelu wa dituku dia 14 Nisana, pankatshi pa tshikondo tshivua dîba dituadija kupueka (mu mapingaja) ne ku ndekelu kua dituku, ku mubuelelu wa dîba. Kadi pikalabi bivua nanku, ndîba kayi divuabu ne bua kudia biakudia abi? Mulongeshi mukuabu mupiluke mu malu a buena Yuda bua kale diende Jonathan Klawans wakamba ne: “Dituku divua dituadija ne dibuela dia dîba, nunku bavua bafila mulambu mu dituku dia 14, kadi Pasaka ne kudia biakudia abi bivua bushuwa bienzeka mu dituku dia 15, nansha muvuabu kabayi baleje patoke matuku aa mu mukanda wa Ekesode.” Wakafunda kabidi ne: “Mikanda ya ba labi . . . kayena nansha iteta kutuleja mushindu uvuabu benza Seder [biakudia bia Pasaka] kumpala kua kubutulabu Ntempelo” mu 70 kumpala kua Yezu to.​—Tuetu ke badi bele mishonyi.

11. a) Ntshinyi tshiakenzekela Yezu mu dituku dia Pasaka wa mu 33? b) Bua tshinyi bavua babikila dituku dia 15 Nisana wa mu 33 ne: Nsabatu ‘munene’? (Tangila note kuinshi kua dibeji.)

11 Nunku, tudi mua kudiebeja ne: bidi mushindu kayi bua Pasaka uvua muenzeke mu 33? Bushuwa, mu dia 13 Nisana pavua dituku “divuabu bashipa nyama wa Pasaka” disemene pabuipi, Kristo wakambila Petelo ne Yone ne: “Ndayi nulongolole Pasaka bua tuetu kudia.” (Luka 22:7, 8) Ndekelu wa bionso, ‘dîba diakakumbana’ dia kudia Pasaka, panyima pa dîba dimane kubuela mu dia 14 Nisana, mu Dinayi dilolo. Yezu wakadia biakudia ne bapostolo bende ne pashishe, kujadikaye Didia dia dilolo dia Mukalenge. (Luka 22:14, 15) Bakamukuata butuku abu ne kumupitshishabu ku tshilumbuluidi. Bakapopela Yezu pabuipi ne munda munya mu dia 14 Nisana ne wakafua mu mapingaja. (Yone 19:14) Nunku, “Kristo udi Pasaka wetu wakamana kufidibua bu mulambu” mu dituku dimue dimue adi anu bu muvuabu bashipa muana wa mukoko wa Pasaka. (1 Kol. 5:7; 11:23; Mat. 26:2) Pakafika dituku dia bena Yuda adi ku ndekelu, bakajiika Yezu kumpala kua dituku dia 15 Nisana kutuadijadi. *​—Lew. 23:5-7; Luka 23:54.

TSHIVULUKILU TSHIDI NE MUSHINGA BUEBE WEWE

12, 13. Mmunyi muvua dienza tshibilu tshia Pasaka ditangila bana ba bena Yuda?

12 Tupinganayi ku tshivua tshienzeke mu Ejipitu. Mose wakamba ne: mu matuku avua alua, bantu ba Nzambi bavua ne bua kushala benza Pasaka, tshivua ne bua kuikala mukenji wa “tshiendelele.” Mu tshibilu tshia ku tshidimu atshi, bana bavua ne bua kuela baledi babu nkonko ivua mimanyine pa diumvuija dia tshibilu atshi. (Bala Ekesode 12:24-27; Dut. 6:20-23) Nunku, Pasaka uvua ne bua kuikala ‘tshivulukilu’ nansha kudi bana.​—Ekes. 12:14.

13 Pavua bipungu bipiabipia bia bantu bienda bishintuluka, bavua ne bua kuimanyina pa malongesha manene avua batatu balongesha bana. Dimue dia ku malongesha aa divua dia ne: Yehowa uvua mua kukuba batendeledi bende. Bana bakalonga ne: kena nzambi udibu badifuanyikijila, udi kayiku to. Yehowa udi Nzambi mulelela ne wa muoyo udi uditatshisha bua bantu bende ne ubenzela malu mimpe. Wakaleja bualu ebu mu tshikondo tshivuaye mukube ban’a bute ba bena Isalele ‘pavuaye mutumine bena Ejipitu tshipupu.’ Wakalama ban’a bute ne muoyo.

14. Baledi bena Kristo badi mua kulondela bana babu malu adi atangila Pasaka bua kubambuluisha bua kuanyishabu tshinyi?

14 Baledi bena Kristo kabatu balondela bana babu tshidimu tshionso diumvuija dia Pasaka to. Kadi utuku upesha bana bebe dilongesha dia muomumue dia ne: Nzambi utu ukuba bantu bende anyi? Utuku ubaleja muudi mutuishibue ne muoyo mujima ne: Yehowa utshidi Mukubi wa bantu bende anyi? (Mus. 27:11; Yesh. 12:2) Utuku wenza nunku pa kuyukidilangana ne bana bebe ne disanka, kabiyi anu mu dibala dia pa mutu pa mutu anyi? Dienzeje bua kulongesha bena mu dîku diebe dilongesha edi bua kukoleshabu malanda abu ne Nzambi.

Paudi uyukila ne bana bebe bua Pasaka, neubambuluishe bua kumvua malongesha kayi? (Tangila tshikoso tshia 14)

15, 16. Tudi mua kuenza mudimu ne Pasaka ne miyuki idi mu Ekesode bua kuleja bualu kayi budi butangila Yehowa?

15 Pasaka kena utulongesha anu muvua Yehowa ne bukole bua kukuba bantu bende to. Uvua kabidi mubasungile, ‘mubapatule mu Ejipitu.’ Ela meji bua tshivua kuenza nunku kulomba. Bavua babalombole kudi dikunji dia ditutu ne dikunji dia kapia. Bakenda munkatshi mua Mbuu mukunze uvua muimane bu bimanu ku dia balume ne ku dia bakaji. Bobo bamane kusabuka bimpe, bakamona mâyi au abuikila biluilu bia bena Ejipitu. Nunku, bena Isalele bavuabu basungile bakela mbila ne: ‘Nengimbile Yehowa musambu. Yeye wakela kabalu ne muntu wakadi wenda pa nyima paku mu bunene bua mâyi manene. Yehowa udi bukole buanyi ne musambu wanyi; yeye wakulua lupandu luanyi.’​—Ekes. 13:14, 21, 22; 15:1, 2; Mus. 136:11-15.

16 Biwikale ne bana, udiku ubambuluisha bua kueyemenabu Yehowa bu Musungidi anyi? Badiku mua kumuenena bualu ebu mu miyuki yebe ne mu mapangadika audi wangata anyi? Kakuyi mpata udi mua kuela mu Ntendelelu wenu wa mu dîku malu adi mu Ekesode nshapita wa 12 too ne wa 15 ne kuimanyina pa mushindu uvua Yehowa musungile bantu bende. Mu bikondo bikuabu udi mua kukonkonona bualu ebu ku diambuluisha dia malu adi mu Bienzedi 7:30-36 peshi mu Danyele 3:16-18, 26-28. Bushuwa, bakulumpe ne bana badi ne bua kuikala bashindike ne: Yehowa kavua Musungidi anu mu bikondo bia kale to. Neatusungile mu matuku adi alua anu muvuaye musungile bantu bende mu matuku a Mose.​—Bala 1 Tesalonike 1:9, 10.

BUA TUETU KUVULUKA

17, 18. Kuela meji bua mushindu uvuabu benze mudimu ne mashi mu Pasaka wa kumpala kudi ne bua kutuvuluija tshinyi?

17 Bena Kristo balelela kabatu bavuluka Pasaka wa bena Yuda to. Kuvuluka dituku edi kuvua mu mikenji ya Mose, kadi tuetu katuena muinshi mua mikenji ya Mose to. (Lomo 10:4; Kolos. 2:13-16) Tudi tuangata ne mushinga tshibilu tshikuabu, tshia lufu lua Muana wa Nzambi. Nansha nanku, kudi malu avuabu benza mu Pasaka uvua mutuadijile mu Ejipitu adi ne diumvuija kutudi.

18 Mashi a muana wa mukoko avuabu bamiamine ku mabaya abidi adi ku nseke ya tshiibi ne ku dibaya dia ku mutu kua tshiibi tshia nzubu avua bua kulama muoyo. Lelu, katutu tufila milambu ya nyama kudi Nzambi mu dituku dia Pasaka peshi mu dituku kayi dikuabu dionso to. Kadi kudi mulambu mutambe buimpe udi mua kulama muoyo bua kashidi. Mupostolo Paulo wakaleja ne: mashi a Yezu, mmumue ne: “mashi mamiamina,” ke adi enza bua bena Kristo bela manyi bapete muoyo wa kashidi mu diulu. Bena Kristo aba ke “banabute bavuabu bafunde mêna abu mu diulu.” (Eb. 12:23, 24) Bena Kristo badi ne ditekemena dia kupeta muoyo wa tshiendelele pa buloba badi pabu ne bua kuwupetela anu mu mashi amue amue adi alama muoyo aa. Tuetu bonso tudi ne bua kuvuluka misangu yonso mulayi eu “Ku butuangaji buende, tshia kupikula natshi tshidi tshitupikula ku diambuluisha dia mashi ende, eyowa, dilekeledibua dia bilema bietu bilondeshile bubanji bua ngasa wende.”​—Ef. 1:7.

19. Tshivuabu benza pavuabu bashipa muana wa mukoko wa Pasaka tshidi tshikolesha dieyemena dietu mu milayi mushindu kayi?

19 Pavua bena Isalele bashipe muana wa mukoko bua kudia Pasaka, kabavua ne bua kutshibula mufuba wende nansha umue to. (Ekes. 12:46; Nom. 9:11, 12) Netuambe bishi bua “Muana wa mukoko wa Nzambi” uvua mulue kutupikula? (Yone 1:29) Bakamupopela pankatshi pa benji ba malu mabi babidi. Bena Yuda bakalomba Pilato bua kutshibulabu mifuba ya bantu bavuabu bapopele ku mutshi abu. Bualu ebu buvua mua kuenza bua bafue lukasa bua kabashadi ku mitshi too ne mu dia 15 Nisana, divua dituku dia Nsabatu ibidi to. Basalayi bakatshibula mikolo ya benji ba malu mabi babidi abu, “kadi pakaluabu kudi Yezu, bakamona ne: ukavua mufue, kabakatshibula mikolo yende to.” (Yone 19:31-34) Bualu ebu budi bupetangana ne tshivuabu benze ne muana wa mukoko wa Pasaka, nunku muana wa mukoko au uvua “mundidimbi” wa malu avua ne bua kuenzeka mu dia 14 Nisana mu 33. (Eb. 10:1) Mushindu uvua malu menzeke wakakumbaja kabidi mêyi adi mu Musambu wa 34:20, udi mua kukolesha dieyemena dietu mu milayi.

20. Ndishilangana kayi dinene didi pankatshi pa Pasaka ne Didia dia dilolo dia Mukalenge?

20 Kadi, kudi malu adi ashilangana pankatshi pa Pasaka ne Didia dia dilolo dia Mukalenge. Malu aa adi aleja ne: Pasaka uvua bena Yuda mua kuvuluka kavua mua kuikala mundidimbi wa tshivua Kristo muambile bayidi bende bua kuenza bua kuvuluka lufu luende to. Mu Ejipitu, bena Isalele bavua badie munyinyi wa muana wa mukoko, kadi ki mmashi ende to. Bualu ebu mbushilangane ne tshivua Yezu muambile bayidi bende bua kuenza. Wakamba ne: aba bonso bavua ne bua kukokesha “mu Bukalenge bua Nzambi” bavua ne bua kudia diampa ne kunua mvinyo bu bimanyinu bia mubidi ne mashi ende. Netukonkonone bualu ebu mu buondoke mu tshiena-bualu tshialonda.​—Mâko 14:22-25.

21. Bua tshinyi mbimpe kumanya malu adi atangila Pasaka?

21 Nansha nanku, katuena mua kuela mpata ne: Pasaka uvua tshibilu tshinene tshia muvua Nzambi muenzele bena Isalele malu nansha, ne tshidi tshilongesha yonso wa kutudi malu a mushinga. Nunku bu muvua Pasaka ‘ne bua kuikala tshivulukidi’ kudi bena Yuda, kabiyi nanku bua bena Kristo, tuetu bena Kristo tudi ne bua kumanya malu adi atangila Pasaka ne kuvuluka amue malongesha manene atudi tupetela kudiye bualu “Dîyi dionso didi mu Mifundu minsantu ndifundisha ku nyuma wa Nzambi.”​—2 Tim. 3:16.

^ tshik. 5 Bavua babikila ngondo wa kumpala wa bena Ebelu ne: Abiba, kadi bakalua kumuinyika ne: Nisana panyima pa dipatuka dia bena Isalele mu bupika mu Babulone. Mu tshiena-bualu etshi netuenze mudimu ne muaku Nisana.

^ tshik. 11 Ku dibuela dia dîba, dituku dia 15 Nisana diakatuadija, bileja ne: Nsabatu uvuabu benza lumingu luonso (mu Disambombo) tshidimu atshi uvua mupetangane ne dituku dia kumpala dia Tshibilu tshia mampa kaayi mela luevene, tshivua misangu yonso nsabatu. Bu muvua Nsabatu ibidi eyi mipetangane mu dituku dimue, tshivua Nsabatu ‘munene.’​—Bala Yone 19:31, 42.