Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Yehowa uvua mubasokoke mu maleji a mikuna

Yehowa uvua mubasokoke mu maleji a mikuna

PAVUA mamu mukuabu upatuka mu dinda mu nzubu muende, wakamona dibuki diteka ku tshibueledi. Wakadiambula ne kukenzakanaye, kadi mu njila kamuvua muntu to. Pamuapa muntu kampanda uvua kayi mumanyike ke uvua mudishiye butuku. Wakakangula dibuki adi kakese, kupingana diakamue ne kukangaye tshiibi. Mu dibuki muvua mikanda ya malu a mu Bible ivuabu bakandike. Wakela dibuki mu maboko, kuenza disambila munda munda wela Yehowa tuasakidila bua biakudia bia mushinga mukole bia mu nyuma.

Malu a buena aa avua menzeke mu Allemagne mu bidimu bia 1930. Panyima pa bena Nazi bamane kutuadija kukokesha mu 1933, bakakandika midimu ya Bantemu ba Yehowa mu matunga a bungi. Richard Rudolph, * udi mpindieu ne bidimu bipite pa 100 udi wamba ne: “Tuvua bajadike ne: kabavua mua kupangisha mudimu wa kumanyisha malu a Yehowa ne dîna diende kudi mikenji ya bantu ya nunku to. Mikanda idi yumvuija Bible ke ivua bintu bia mushinga bivua bituambuluisha bua kulonga ne kuyisha. Kadi kayitshivuaku kabidi to, bualu bavua bayikandike. Tuvua tudikonka muvua mudimu mua kutungunuka.” Richard wakamanya pashishe ne: uvua mua kuambuluisha bua kukumbaja dijinga adi mu mushindu uvua kawuyi wenzeka pa tshibidilu to. Bavua mua kuwenzela mu maleji a mikuna.​—Bal. 9:36.

MU TUJILA TUA BASUMBISHI BA BINTU BIKANDIKA KUDI MBULAMATADI

Wewe ubanda ne musulu wa Elbe, neupete mikuna minene idi mpindieu yenza mukalu pankatshi pa ditunga dia République Tchèque ne dia Pologne. Nansha mudi mikuna eyi ne bule bua muulu bua metre matue ku 1 600, badi bayibikila ne: tshidiila tshia arktike ku Mputu wa munkatshi. Neje idi ibuikila muaba eu ne mupimbu wa metre asatu mu bule bua ngondo isambombo. Bantu badi bapepeja dishintuluka dia kuulu edi badi mua kubakuata kudi neje idi ibuikila diakamue misonga ya mikuna.

Mu bungi bua bidimu, mulongo wa mikuna eu mmulue kuenza mukalu pankatshi pa provense, makalenga ne bimenga. Bu muvuabi bikole bua basalayi kulamabu muaba au, bantu ba bungi bavua bapitshila mu mikuna eyi, babueja bintu bivua mbulamatadi mukandike. Mu bidimu bia 1930, pavua mikuna minene eyi mikosoloje ditunga dia Tchécoslovaquie ne dia Allemagne, Bantemu ba muoyo mukole bakatuadija kupitshila pabu mu tujila tuvua bantu bavua babueja bintu abu bashiye. Bua tshinyi? Bua kumbusha mikanda ya mushinga mukole ya malu a mu Bible muaba uvuayi ne kuyituma muaba uvuabu nayi dijinga dikole. Richard utshivua nsonga uvua munkatshi mua Bantemu abu.

Bana betu ba balume ne ba bakaji bavuale bu bena ngendu, bambule mikanda, bapitshila mu mikuna minene ya mu Allemagne

LUENDU LUA NJIWU

Richard udi wamba ne: “Mu Disambombo ne mu Dia lumingu tuvua tubanda mikuna mu tshisumbu tshia bansonga batue ku muanda mutekete bavuale bilamba bia bena ngendu. Patuvua tuyila ku luseke lua Allemagne, tuvua tuenza mêba asatu bua kupita mikuna bua kufika mu Špindlerův Mlýn,” muaba utu bantu balua kuikishila udi mu ntanta wa kilometre mitue ku 17 ne ditunga dia Tchèque. Mu matuku au, bena Allemagne ba bungi bavua basombele muaba au. Umue wa kudibu uvua mumunyi wakitaba bua kuenza mudimu ne bana betu abu. Uvua uya mu katshimenga kavua pabuipi ne wambula mabuki a mikanda avua afumina ku kawulu mu tshimenga tshia Prague. Uvua uambula mu mashinyi ende avuabu bakoka kudi tubalu avua ambula bantu bavua baya mu dikisha. Uvua upingana ne turton mu ferme wende ne utusokoka mu tshisasa tshia nzubu bua kuindila bantu bavua ne bua kuambula mikanda, kuya nayi mu Allemagne.

Richard udi utungunuka wamba ne: “Patuvua tufika mu budimu abu, tuvua tutulula bibuta bietu bia panyima bivua nangananga bikumbane anu bua kuambula majitu a bungi. Yonso wa kutudi uvua wambula bujitu bua kilo mitue ku 50.” Bua kubengabu kubamona, bavua benda butuku, batuadija luendu padi dîba dibuela ne bapingana kumbelu kumpala kua butuku kutshia. Ernst Wiesner uvua mutangidi wa tshijengu mu Allemagne tshikondo atshi wakaleja amue malu avuabu benza bua kudikuba wamba ne: “Bana betu ba balume babidi bavua kumpala, ne pavuabu basambakena ne muntu, musangu umue bavua batemesha torshe yabu. Etshi tshivua tshimanyinu tshivua tshimanyisha bavua ne mabuki bavua bashala panyima ntanta wa metre 100 bua kusokoma mu bisuku too ne pavua bana betu babidi abu bapingana ne babapesha tshikemu kampanda tshivuabu bashintulula lumingu luonso.” Kadi, ki nganu bampulushi ba mu Allemagne bavua bavuala bilamba bia blé bavua batuluisha to.

Richard udi uvuluka wamba ne: “Dilolo dikuabu mvua ne bua kuya muaba mule menemene. Nunku ngakaya mu ditunga dia Tchèque panyima pa bana betu bakuabu bamane kuya. Panshi pakavua pafiike ne kuvua mabungi a bungi, mvua ngenda nzakala mashika bualu neje ivua yenda iloka. Ngakajimina mu mitshi mile munkatshi mua mêba a bungi ne tshiyi mmona njila. Bena ngendu ba bungi bakavua bafue mushindu eu. Ngakapetangana ne bana betu abu mu dinda pakavuabu bapingana.”

Mu bidimu bitue ku bisatu, kasumbu kakese ka bana betu bavua ne dikima abu kavua kaya ku mikuna lumingu luonso. Mu tshikondo tshia mashika, bavua bambuila majitu abu a bintu biabu bia mushinga mu bintu bia kuselemuka nabi pa neje. Imue misangu, tshisumbu tshia bana betu 20 tshivua tshisambuka mikalu mu munya, bayila mu tujila tushiya kudi bena ngendu. Bua kuleja muvuabu bena ngendu bavua kabayi mua kuenzela bantu bibi, bavua benza luendu elu ne bamue bana betu ba bakaji. Bamue ba kudibu bavua bapita kumpala ne bela tufulu tuabu muulu pavuabu bamona njiwu kampanda.

Mikuna mibuikila kudi neje ivua ivuija dipitshila mu mikuna minene njiwu

Ntshinyi tshivua tshienzeka pavua bambudi ba bintu bafumina ku ngendu yabu ya butuku ayi? Bavua balongolole malu bua bikale batuishibue ne: bavua babanye mikanda diakamue. Mushindu kayi? Bavua bakanga mikanda bu nsabanga ne baya nayi mu gare wa kawulu mu Hirschberg. Bavua batuma mabuki au mu miaba mishilangane ya mu Allemagne muvua bana babu baabanya mu musokoko kudi bena Kristo bakuabu anu mudibi bileja mu mêyi a ntuadijilu. Nunku bisumbu bionso ebi bivua biabanya mikanda mu musokolo bualu, bobu bakuate tshisumbu nansha tshimue, bivua mua kukebela bisumbu bikuabu bionso njiwu. Dimue dituku, lutatu luakafumina muaba utuvua katuyi belele meji.

Mu 1936, bakangula nzubu wa dilamina mikanda pabuipi ne Berlin. Munkatshi mua bintu biakangulabu muvua mabuki asatu avuabu batume kudi muntu uvua kayi mumanyike wa mu Hirschberg. Bampulushi bakenza mudimu ne tshianza tshia uvua mufunde bua kumanya uvua ku mutu kua tshisumbu tshia bantu bavua babueja bintu bivua mbulamatadi mukandike ne kumukuatabu. Katupa kîpi pashishe, bakakuata kabidi bantu babidi bavuabu bela meji ne: bavua ba munkatshi muabu, umue wa kudibu uvua Richard Rudolph. Bu muvua bana betu abu kabayi bele bana babu bakuabu patoke, biakambuluisha bua bakuabu kutungunukabu ne kuenza ngendu ya njiwu ayi.

DILONGESHA DITUDI TUPETA

Mikanda ivuabu bambuila mu bibuta bia panyima bapitshila nabi mu mikuna minene bivua ne mikanda ya bungi ivua yumvuija Bible ya kutumina Bantemu ba mu Allemagne. Kadi kabavua bapitshila anu mu mikuna minene nkayamu to. Too ne mu 1939 pavua biluilu bia bena Allemagne bikuate ditunga dia Tchécoslovaquie, njila ya nunku ivuaku ku mikalu ya ditunga adi. Ku mikalu idi pankatshi pa Allemagne ne matunga makuabu bu mudi: France, Pays-Bas ne Suisse, Bantemu ba nseke yonso ibidi bavua baditeka mu njiwu minene bua kupesha bena Kristo nabu bavuabu bakengesha biakudia bia mu nyuma.

Lelu, bantu ba bungi ba kutudi badi mua kupeta mikanda idi yumvuija Bible bungi budibu nayi dijinga ne mu mishindu mishilashilangane. Paudi upeta mukanda mupiamupia ku Nzubu wa Bukalenge peshi uwambuila ku Enternete mu site wetu wa jw.org, kuenaku mua kuela meji bua bionso bidibu benze bua wewe kuwupeta anyi? Pamuapa kabivua bilomba bua kupitshila nawu mu mikuna ivua mibuikila kudi neje butuku to, kadi bivua bushuwa bilombe mudimu mukole muenza kudi bana betu ba bungi badi badipanyishe amue malu bua kukupeteshawu.

^ tshik. 3 Wakenza mudimu mu tshisumbu tshia Hirschberg mu Silésie. Tshimenga tshia Hirschberg tshidibu babikila mpindieu ne Jelenia Góra, tshidi ku Sud-Est kua Pologne.