Kolesha bena mu dîku diebe ne ‘mêyi adi asankisha’

DAVID mmusombe mu mashinyi muindile mukajende Diane. Udi anu utangila ku dîba ne tshiji tshidi tshienda tshimubanda padi dîba dienda dipita. Padi mukajende upatuka mu nzubu, kêna kabidi ne mushindu wa kukanda tshiji tshiende to.

Udi utuadija kumutandisha ne dîyi dikole ne: “Bua tshinyi udi mmungidije nunku eu? Misangu yonso wewe kutu wenza malu pa dîba! Bua tshinyi kuenaku mua kuikala udilongolola kumpala kua dîba?”

Bidi bitonda Diane bikole ne udi wasa muadi, upingana lubilu mu nzubu. Diakamue, David udi umona tshilema tshidiye muenze. Tshiji tshiende ntshinyangakaje malu. Mpindieu udi mua kuenza tshinyi? Udi ujima mashinyi, wela tshikuwa tshikole ne ulonda mukajende mu nzubu.

Tshilejilu etshi tshidi tshileja bualu butu butamba kuenzeka, ki mmuomu anyi? Utuku munyingalale bua mêyi auvua muambe anyi? Misangu ya bungi, patudi tuakula katuyi bele meji, tutu tuamba malu atu alua kutunyingalaja pashishe. Ke bualu kayi Bible udi wamba ne: “Mutshima wa muntu muakane udi welangana meji a bualu budiye mua kukudimuna.”​—Nsumuinu 15:28.

Kadi bidi mua kuikala bikole bua kuela meji kumpala kua kuakula patudi ne tshiji, patudi ne buôwa anyi padibu batuenzele bibi. Nangananga patudi tukeba kuleja bena mu dîku dietu mutudi tumvua, tudi mua kutuadija kubela tshilumbu pambidi anyi kubamba mêyi mabi. Abi pabi bidi mua kubatapa ku muoyo anyi kukebesha matandu.

Tudi mua kuenza tshinyi bua kubenga kutapa bantu ku muoyo? Mmushindu kayi utudi mua kukanda tshiji? Tudi mua kupeta mibelu mimpe kudi Solomo umue wa ku bantu bavua bafunde Bible.

Ela meji a tshia kuamba ne mushindu wa kutshiamba

Pavua Solomo (mufundi wa mukanda wa Muambi) mufunde bua kuleja muvua muoyo wa muntu muikale tshianana, bidi bimueneka ne: uvua mutuishibue bua bualu abu. Wakamba ne: ‘Ngakakina muoyo.’ Musangu mukuabu wakamba bua muoyo ne: ‘Malu a patupu.’ (Muambi 2:17; 12:8) Kadi Solomo kavua mufunde anu bua malu avua amutekesha ku muoyo mu mukanda wende eu to. Kavua mumone ne: bivua bimpe bua kuakula anu bua malu mabi adi enzeka mu muoyo wa muntu to. Ku ndekelu kua mukanda wende, udi uleja ne: uvua ‘mudifile bua kupeta mêyi adi asankisha bantu, mêyi makane ne malelela.’ (Muambi 12:10) Mukanda wa Mvidi Mukulu wa bena Mishonyi udi wamba muvuaye ‘mufunde malu mudiwu ne muenze muende muonso bua kupeta miaku ya kukolesha nayi bantu ku muoyo.’

Kakuyi mpata, Solomo wakamona ne: uvua  ne bua kutabalela mushindu uvuaye umona malu. Uvua udiebeja ne: ‘Malu andi nkeba kuamba aa nga bushuwa anyi? Meme muambe mêyi aa, neasankishe bantu anyi?’ Bu muvuaye ukeba ‘mêyi malelela adi asankisha bantu,’ wakatabalela bua mushindu uvuaye umona malu kaunyangi lungenyi luende to.

Bua bukole buonso buvuaye muenze, mukanda wa Muambi mmukanda mulenga udi ne mibelu ya meji ya kudi Nzambi idi itangila muoyo wetu. (2 Timote 3:16, 17) Mushindu uvua Solomo mudienzeje bua kuakula bua bualu ebu bua mushinga udiku mua kutuambuluisha bua kuyukila bimpe ne bantu batudi banange anyi? Tuangate tshilejilu.

Longa mua kukanda tshiji

Tuangate tshilejilu tshia muana udi ufumina mu kalasa ne bileten biende mu bianza, umueneka mubungame. Tatuende udi utangila bileten ne umona ne: mmubule mu dilonga dimue. Tatu udi umvua tshiji musangu umue, wela meji ku misangu yonso itu muana uladikija bua kuenza midimu yende ya mu kalasa. Tatu udi ubangisha kutandisha muana wamba ne: “Udi muena lulengu! Wewe mutungunuke anu nunku, neulue muntu tshianana!”

Kadi kumpala kua kulekela tshiji tshimusaka bua kuamba mêyi mabi a nunku, mbimpe tatu adiebeje ne: ‘Mundi ngela meji emu ke muomu anyi?’ Lukonko elu ludi mua kumuambuluisha bua tshiji katshimupangishi bua kumona malu mudiwu to. (Nsumuinu 17:27) Muana nealue muntu tshianana anu bualu mmupangile mu dilonga dimue anyi? Utu muena lulengu kuonso eku peshi utu uladikija mua kuenza midimu ya mu kalasa anu bualu kêna umvua dilonga adi bimpe anyi? Bible udi uleja misangu ne misangu mushinga wa kuikala ne bupole, kumona malu anu mudiwu. (Tito 3:2; Yakobo 3:17) Bua muledi kukoleshaye muanende ku muoyo, udi ne bua kuakula ‘mêyi makane ne malelela.’

Ukebe mêyi malenga

Diakamue padi tatu usungula tshia yeye kuamba, udi mua kudiebeja ne: ‘Mmushindu kayi undi mua kuamba bualu ebu mu mêyi adi mua kusankisha muananyi ne adiye mua kuitaba?’ Tshidibi, ki mbipepele bua kupeta mêyi makane to. Kadi baledi badi ne bua kuvuluka ne: bana ba bitende batu batamba kudiangata bu bantu ba tshianana bobu bapangile mua kuenza tshintu kampanda. Badi mua kunekesha bualu budibu bapangile abu ne bidi mua kubafikisha ku didiangata ne mushinga mukese. Padi muledi ukuata tshiji lukasa, udi mua kusaka muana bua kudimona kayi ne mushinga. Tudi tubala mu Kolosai 3:21 ne: “Nuenu batatu, kanufikishi munda mua bana benu, bua mitshima yabo kaibungami.”

Miaku bu mudi “misangu yonso” anyi “nansha” itu itamba kunekesha bualu. Padi muledi wambila muanende ne: “Kuakuenza bualu bua nsongo nansha bumue,” kêna upesha muana mushindu wa kudiangata ne mushinga to. Bikala muledi ne tshibidilu tshia kubipisha muanende, muana udi mua kutuadija kudimona anu bu muntu tshianana. Kuamba muana nanku kakuena mua kumukolesha ku muoyo, ne ki mbulelela to.

Bitu bimpe kuimanyina pa malu mimpe adi amueneka mu nsombelu yonso. Tshilejilu, tatu wa mu tshilejilu tshietu etshi udi mua kuamba nansha ne: “Muananyi, ndi mmumone ne: udi mubungame bua muudi mubule dilonga edi. Kadi ndi mumanye ne: utu udifila bua kuenza midimu yebe ya mu kalasa. Nunku tuanji tuakule bua dilonga dine edi ne tumone tshiudi mua kuenza bua kujikija ntatu iudi mua kuikala nayi.” Bua kumona mua kuambuluisha muana bimpe, tatu udi kabidi mua kuela imue nkonko bua kumona ni kudi bualu bukuabu budiye kayi mumanye.

Kuakula ne mêyi madianjila kulongolola nunku kudi mua kutamba kuambuluisha muntu kupita kutuadija kutanda. Bible udi utuleja ne: ‘Mêyi malengele adi mashemakane ku muoyo ne adi asanguluja mubidi.’ (Nsumuinu 16:24) Bana nansha bena mu dîku dionso batu bumvua bimpe muaba udi ditalala ne dinanga.

‘Malu adi matambe kuvulangana mu mutshima’

Tupingaja meji kudi mulume utuvua batele ku ntuadijilu. Kabivuaku mua kuikala bimpe bu  yeye mukebe ‘mêyi malelela adi asankisha’ pamutu pa kutandisha mukajende anyi? Mulume yonso udi mu nsombelu wa nunku udi ne bua kudiebeja ne: ‘Nansha mudi mukajanyi ne bua kudienzeja bua kuikalaye wenza malu pa dîba, mbia bushuwa ne: ke mutuye misangu yonso anyi? Edi ke dîba dimpe dia kuakula bua bualu ebu anyi? Tshiji anyi mêyi mabi bidiku mua kumusaka bua kudilongolola anyi?’ Tuetu tudiela nkonko ya nunku, nebituambuluishe bua kubenga kutapa bantu batudi banange ku muoyo katuyi bamanye.​—Nsumuinu 29:11.

Kadi netuenze tshinyi bikala diyukidilangana dietu mu dîku dijika anu mu matandu? Tudi mua kutangila malu mu buondoke bua kumona tshidi tshitusaka bua kusungula mêyi atudi tuamba. Malu atudi tuamba, nangangana padi bualu bututonde anyi patudi ne tshiji, adi mua kuleja tshitudi munda muetu. Yezu wakamba ne: “Mukana mudi muamba anu malu adi matambe kuvulangana mu mutshima.” (Matayo 12:34) Mu mêyi makuabu, malu atudi tuamba atu aleja misangu ya bungi meji ne majinga adi munda muetu.

Tudi tutangila nsombelu wetu ne lungenyi luimpe ne ditekemena anyi? Tuetu tuenza nunku, nebimuenekele ku malu atudi tuamba. Tudi bena malu makole ne tubipisha malu onso anyi? Tuetu bikale nunku tudi mua kutekesha bakuabu ku muoyo ne malu atudi tuamba anyi mushindu muine utudi tuamba. Pamuapa katuena bamanye ne: tukadi tuakula malu adi atekeshangana ku muoyo to. Tudi nansha mua kuikala tuela meji ne: mushindu utudi tumona malu ke wowu. Kadi tudimuke bua katuikadi tudidinga.​—Nsumuinu 14:12.

Diakalenga, tudi ne Dîyi dia Nzambi. Dîyi edi didi mua kutuambuluisha bua kukonkonona ngenyi yetu ne kumona idi mimpe ne itudi mua kulongolola. (Ebelu 4:12; Yakobo 1:25) Nansha tuetu bikale ne ngikadilu ya bishi anyi bakolele mu nsombelu kayi, tuetu bonso tudi mua kuangata dipangadika dia kushintulula mushindu utudi tuela meji ne tuenza malu bituikale basue.​—Efeso 4:23, 24.

Pa kumbusha kudikonkonona ne Dîyi dia Nzambi, tudi mua kuenza bualu bukuabu bua kumanya mushindu utudi tuyukila ne bantu bakuabu. Tuebeje bantu bakuabu. Tshilejilu, ebeja mukajebe, bayebe anyi muanebe bua akuambile mu bulelela tshiutu wenza pautu uyukila ne bantu. Ebeja mulunda webe ukadi mushindame udi mukumanye bimpe. Bidi bikengela kudipuekesha bua kuitaba malu akuambilabu ne bua kulongolola miaba idi ikengela.

Ikala wela meji kumpala kua kuakula

Ndekelu wa bionso, tuetu katuyi basue kutapa bakuabu ne mêyi etu, tudi ne bua kuenza tshitudi tubala mu Nsumuinu 16:23 (MMV) ne: “Bantu ba meji badi basunguluja tshia kuamba. Ke mudibu batuisha bantu ne miaku yabu.” Kabitu anu bipepele bua tuetu kukanda tshiji to. Kadi tuetu tukeba mua kumvua bakuabu pamutu pa kubapisha anyi kubapepeja, nebikale bipepele bua kupeta mêyi malenga a kuamba nawu tshitudi tukeba kuamba.

Tshia kumanya ntshia se: muntu nansha umue ki mmuakane tshishiki to. (Yakobo 3:2) Kudi misangu itutu tuakula biakulakula. (Nsumuinu 12:18) Kadi ku diambuluisha dia Dîyi dia Nzambi, tudi mua kulonga mua kuela meji kumpala kua kuakula ne kuangata meji a bakuabu ne mushinga. (Filipoi 2:4) Tudisuikayi bua kukeba ‘mêyi malelela adi asankisha’ nangananga patudi tuyukila ne bena mu dîku dietu. Tuetu tuenza nunku, mêyi etu kaakuikala atapa ne atekesha bantu ku muoyo to, kadi neikale abasanguluja ne abakolesha.​—Lomo 14:19.

[Tshimfuanyi mu dibeji 12]

Mmunyi muudi mua kubenga kuamba malu adi mua kulua kukunyingalaja pashishe?