Mukanda wa mu Ghana

Dituku divuaye mulekele mukaba mufike

UDI mu nsombelu umvua ntshiyi ngelela meji to. Uvua muvuale muzabi muimpe mutoke, musuike bimpe mukaba mufike wa santimetre 5 mu tshimono tshiende muimane maboko muuja bua kutuadija mvita, mikolo mibalula, kadi muikale ku makasa kutupu. Mukanga mpala ne tshiji tshikole. Mujula mêsu mu tshilunji enza buôwa, kayi musue kutekesha kuisu bua kalu kuteketa.

Udi utumpika musangu umue utua tshikemu ne: “Hyat!” Uvua muele tshianza mulu utshinyungusha bu mutu nyoka wenda, tshidila ku matshi ne: Whuush! Kututaye tshianza pa dibaya divua kumpala kuende kudikosaye bitupa bibidi musangu umue, e kukulukadi. Yeye kutupika kabidi mulu bikole unyunguluka mu lupepele, udiakaja bua padiye upueka atuadija kututa muntu uvuaye uluangana nende mvita tshintu bimpe. Muntu uvua wenza bintu bia mushindu eu muvua mulomba bua bamulongesha Bible anyi?

Meme kuya kudiye ne kumuoluela tshianza bua kumuela muoyo. “Ndi mumanye ne: Wewe ke Kojo. Bavua bangambila ne: udi ne dijinga dia kulonga Bible.” Yeye kunkuata pende ku tshianza ne mimuemue, kungelaye muoyo wa bulunda. Tshilunji tshia mêsu ende tshivua tshitshingisha atshi e kushintuluka, tshikadi tshimueneka tshia muntu uvua musue kumanya malu a bungi. Yeye kuandamuna ne: “Eyowa, ndi musue kumanya malu a bungi. Kadi netutuadije dituku kayi?”

Tuetu kusomba mu lutanda lua nzubu wende bakuata Bible yetu ne mikanda ya kulongesha nanyi ku bianza. Mu lutanda muvua mutalala, kamuyi mitoyi ne kamuvua bantu bakuabu to. Tuvua anu meme ne Kojo ne kansoku kende kakese. Kansoku kenda aku kavua kasekesha bikole bualu kavua kabi ku tuisu, kavua bule bua santimetre 35, kikala ne musalala mukunze mu mpala ne ka muedi katoke ku tshibanga. Kavua kasankisha bikole, kanaya, ne kakeba bintu ne meji a bungi, kabanda kapueka, kabanda pa mikanda ituvua nayi ku bianza, katuela tuanza mu mpaya ya mitelu kakeba bia kunaya nabi. Kojo wakenza anu bu tatu utu muibidile ne mutoyi wa bana ne mukodi wabu, kuenza anu bu kakuena bualu, e kushala ne ntema mitume anu ku bivuaye ulonga. Uvua mutuele nkonko ya bungi bileja muvuaye ne lungenyi ne uvua musue kumanya bia bungi. Dinaya dia Karate divua pamuapa mua kuikala dilongeshe Kojo bua kuikala mudimuke ne mutalame, bualu bua yeye kuitaba bualu kampanda bidi bikengela ikala mutuishibue ne bijadiki bia bungi bia mu Bible.

Dilonga divua ditungunuka bilenga. Kadi, meme kumona lutatu lukuabu lukole luvuaye uluangana nalu. Wakangambila ne: “Karate ke tshintu tshimue tshivuaye munanga pa buloba apa.” Mvua mumone ne: uvua musue mvita bikole, bualu uvua mudibidije bikole ne mumanye mua kuluangana bikole. Pavua Kojo ne bidimu 26 uvua munange Karate bikole ne uvua kabidi mubimanye  bikole, bualu ukavua mupete mukaba mufike mu Karate utu anu bantu bakese bapete.

Tshivua mumanye dipangadika divua Kojo mua kuangata to. Kojo wakumvua ne: kuikala mututshianganyi wa miseba ne makofi kakuvua kuleja luse, bulenga, diditeka pa muaba wa bakuabu bidi bikale imue mishindu ya kulejangana dinanga munkatshi mua bena Kristo balele. Kadi, mvua mumanye ne: Bible ukavua mutekesha muoyo wa bantu ba bungi bavua ne tshikisu tshia bungi. Bikala Kojo ne muoyo mululame, Dîyi dia Nzambi dia bukole nedimuvuije muena luse ne muntu muimpe. Ndi ne bua kuikala anu ne lutulu.

Dimue dituku dilolo kulu kutalala, tukavua pabuipi ne kujikija dilonga nende tuetu kubala mvese uvua mulenga Kojo bu bamukume tshivukuvuku tshikole kudi muluishi. Wakabala ne: ‘Yehowa udi uteta muakane ne mubi. Muoyo wende mmubenge munangi wa mvita.’ (Musambu 11:5, MMM) Kojo kuambulula ne dîyi ditekete ne: “Muoyo wende mmubenge munangi wa mvita.” Yeye kutekesha tshilunji tshiende ne kuitabaye bua kuikala ne lutulu. Kuntangilaye kuisu ne kubanga kutua mimuemue. Kuambaye ne: “Ngangatshi dipangadika.”

Tudi mpindieu tuenza ne Kojo mudimu utudi batambe kunanga bikole, tudi balongeshi badi balongesha bantu badi basue Bible tshianana kabayi bafuta. Mu dinda dia lelu edi tudi balayishangane ne nsongalume mukuabu dîna diende Luke.

Patuvua tuya batangile kua Luke, tuvua bayile mu njila wa tshisalu uvua mufimpakaja kudi bisumbu bia bantu. Kuvua tutanda tua kupanyina bintu ne bapanyi ba bintu milongo milongo kumpenga kua njila bapana bintu ebi: bia kulengeja nabi biseki, bisaka bia tumata tuboba, bisumbu bia mulembua wa bimuma, bisanji, makumbi, milungu ya nsabanga, malongo a tshikuku ne bilamba ne bilatu bia nkombo. Tuana tua nsongakaji tuvua tuenda tupana biakudia biela ndunga biambula mu malongo a mayowa mateka mu mutu. Bavua benda bapitshila mu tutanda amu balabuija ba klian babu badi ne nzala nsupu ne busukusuku bua mishipa miuma milamba ne nkala ne nyonga. Kuvua kabidi mbua, mbuji ne tuana tua nzolo tuenda tunyunguluka patu ku makasa a bantu. Tshisalu tshivua tshikuatakane ne mitoyi ya bisanji, mpungi ya mashinyi ne mitoyi ya bantu.

Tuetu kulonda kajila kakuabu ka manyanu too ne mutuapatuku mu tshimenga katutshiyi tumvua kabidi mitoyi to, tuetu kufika ku tshizubuzubu tshikuabu tshia kale tshilamika kabaya kafunda ne: “Muaba mule.” Luke, nsongalume mukese mukese wa bidimu bitue ku 20 uvua muimane ku mushiku wa mbelu, kutubuejaye mu nzubu bualu kuvua munya mukole. Muaba uvuaye musombele uvua muule tente ne mifuku ne turton tua mitshi ne mija miume ne mabeji bisuika bisumbu ne bipatu bia mitshi, bintu bionso ebi mbivua mamuende mukulu wondopangana nabi. Mamu au uvua mumanye mitshi bikole, dimanya divuaye mupetele pende kudi bakakuende, uvua wondopa masama a mishindu yonso ne misenga ne mitshi milamba. Luke uvua anu mutuindile. Ukavua mulongolole kaba bua tuetu kusomba ne mutekapu tutambua tusatu tua mitshi. Tuvua basombe balamakanangane ne tuetu kutuadija kumulongesha Bible.

Kojo ke uvua ulongesha Luke. Meme kusomba ne kuteya ntema bua kumvua mushindu uvua nsongalume eyi iyukila pa diandamuna didi Bible ufile dia tshidi bubi buvudile pa buloba. Pavua Kojo wambuluisha Luke bua kupeta mvese mu Bible, mvua ntangila muvua bianza biende bia bukole bibulule mabeji mapepele a mu Bible bimpe. Pinapu meme kuvuluka ne: kudi anu matuku makese bianza ebi bivua bia kukumangana nabi. Dîyi dia Nzambi divua dishintulule bikadilu bibi bidi bitangalaka lelu pa buloba ebu ne kubivuija bimpe bu mudi luse ne dinanga. Tshidiye etshi tshidi ne mushinga wa bungi.

Patukavua tupingana ku mbelu, tuetu kusemena kudi mukulumpe mukuabu uvua musombe muinshi mua dingeya. Uvua anu ne lutulu uteleja pavua Kojo umubadila mvese mukuabu mu Bible. Padiye umanya ne: tudi Bantemu ba Yehowa, udi wimana kulu musangu umue. Yeye kuela mbila wamba ne tshiji ne: “Ntshitu munusue to!” Kojo kuanji kufika munda bua mutantshi mukese. Kadi yeye kudituja ne kulomba luse. Tuetu kukuata njila kuya.

Patudi tumata mu njila, Kojo kuinyika mutu panshi wakula ne dîyi dikese wamba ne: “Muoyo ukavua mmunshikile pavuaye wakula bintu bienda abi. Udi mumanye tshimvua mua kuikala muenzele tatu anyi?” Meme kumuandamuna ne mimuemue ngamba ne: “Eyowa, ndi mumanye.” Yeye kufukisha pende mimuemue ne tuetu kutungunuka ne njila wetu.