Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

“Tshiatupandulula anu lufu”

“Tshiatupandulula anu lufu”

“Tshiatupandulula anu lufu”

BENA mabaka ba bungi batu bambulula ne disanka mêyi aa dituku ditubu baselangana, pamuapa kabayi bela meji ne: dimue dituku lufu ludi mua kubapandulula. Bukulakaje, masama anyi njiwu ya tshimpitshimpi bidi mua kushipa mulume anyi mukaji ne kushiya mukuende nkayende unyingalala.​—Muambi 9:11; Lomo 5:12.

Badi batshinka ne: mu bakaji 100 badi ne bidimu 65 anyi kupita, bakaji batue ku 50 mbakamba. Bantu ba bungi badi bela meji ne: bakaji ke batu bafuisha balume bualu bungi bua bakaji bakamba mbupite bua balume badi bafuisha bakaji misangu isatu. Kabiena bisua kumvuija ne: bantu balume kabatu bumvua bibi padibu bafuisha bakaji babu to. Bualu ebu butu bukuata bantu ba bungi menemene. Mbukukuate pebe anyi?

Ntshinyi tshiudi mua kuenza wewe mufuishe bayebe anyi mukajebe? Bible udiku mua kukuambuluisha bua kutantamena kanyinganyinga aka anyi? Mmushindu kayi uvua bamue balume ne bakaji bavua bafuishe bena diabu bapite ne nsombelu eu? Nansha mudiku kakuyi tshintu tshimue tshidi mua kuambuluisha muntu ne muntu, kadi kudi mibelu idi mua kukuambuluisha.

Mua kupita ne lutatu lua difuisha

Bantu ba bungi batu bamba ne: anu bantu bakaji ke batu badila, anyi ne: kudila bikole ki nkuimpe to. Kadi doktere Joyce Brothers utu wambuluisha bantu badi malu matonde udi pende mukamba wakamba mudi kudila kuikala luondapu lua kumpala ludi muntu upeta. Nunku, ki mbibi bua muntu kudila padiye ne kanyinganyinga bualu kudi kumuambuluisha bua kupeta disulakana. Kumvu bundu bua kudila to. Tudi tupeta tshilejilu tshimpe mu Bible tshia muntu uvua mudile pavuaye mufuishe mukajende. Abalahama uvua ne ditabuja dikole, ne wakapeta diakalenga dia kubikidibua ne: mulunda wa Nzambi. Kadi pakafua mukajende munanga, ‘wakaya bua kuawula muadi wa Sala ne bua kumujinga.’​—Genese 23:2.

Nansha muudi imue misangu mua kujinga bua kusomba nkayebe, kadi katshikadi tshibidilu tshiebe to. Nsumuinu 18:1 udi wamba ne: ‘Udi udipandulula kudi banga bantu udi ukeba anu bualu budiye musue.’ Ukebe diambuluisha kudi balela ne balunda bebe badi mua kuditeka pa muaba webe. Nunku mu bualu ebu, tshisumbu tshia bena Kristo tshidi mua kukuambuluisha bualu mudi bena Kristo bashindame badi mua kukupesha mibelu iudi nayi dijinga.​—Yeshaya 32:1, 2.

Bamue bantu batu bamona ne: padibu bandamuna mikanda idibu babatumine bua kubasamba nayi bidi bibambuluisha. Dîba adi udi mua kufunda malu mimpe anuvua nuenza pamue ne muena diebe. Bidi mua kukuambuluisha kabidi bua kumvua bimpe wewe muenze mukanda wa malu audi uvuluka, ulamikamu foto ne mikanda iuvua mupete.

Muntu utshidi ufuminaku ku difuisha udi mua kudimona kayi mumanye tshia kuenza, kadi kuenza malu ne midimu iuvua ne tshibidilu tshia kuenza nekukuambuluishe. Tshilejilu, wewe ne dîba dijalame diutu ulala, ubika, udia anyi wenza midimu mikuabu, tungunuka ne kudinemeka. Dianjila kulongolola malu awenza ku ndekelu kua lumingu ne mu matuku a pa buawu bu mudi dia mufikilu wa dituku dinuvua baselangane, bualu ke tshikondo tshidi kanyinganyinga mua kukupita bukole. Mbitambe buimpe bua wewe kutungunuka ne kuenza malu a Nzambi anu muuvua ne tshibidilu tshia kuenza.​—1 Kolinto 15:58.

Padi muntu ne kanyinganyinga kakole udi mua kuangata dipangadika dibi. Bantu ba meji mabi badi pamuapa mua kukeba bua kubuelela pa kanyinganyinga aka bua kukumbaja bipatshila biabu. Nunku, kuangatshi mapangadika lukasa lukasa bua malu bu mudi kupana lupangu, kuela makuta mu mushinga, kumuangala anyi kubuela kabidi mu dibaka. Lusumuinu lukuabu ludi luamba ne: ‘Meji adi muena mutshima wa mudimu upangadija adi amuvudijila lupetu luvule, kadi muntu yonso udi ne lukuluku neapete anu bupele.’ (Nsumuinu 21:5) Udi mua kuindila too ne padi kanyinganyinga kakepela bua kushisha kuangata mapangadika manene.

Bidi mua kunyingalaja muntu udi mufuishe bua kumbusha bintu bia mufue, nangananga bikalabu bavua basombe bidimu bia bungi. Kadi mbimpe kuenza nanku, bualu kuladikija bualu ebu kudi mua kukushiya anu mu kanyinganyinga. (Musambu 6:6) Bamue bantu batu basue kudiumushila bintu ebi nkayabu. Bakuabu batu bela meji ne: mbimpe kubiumusha pamue ne mulunda wa pa muoyo bua kuenda kuyukila nende bua mufue au. Udi kabidi mua kukeba diambuluisha kudi mulunda anyi mulela bua kupeta mikanda bu mudi: mukanda utu mbulamatadi ufila padi muntu ufua, kushintulula dîna ku mikanda ya bintu ne mpangu; kupeta bintu bikuabu mu dîna dia muena dibaka udi mufue ne kufuta makuta a lupitadi.

Kupu muoyo ne: tudi mu buloba mudi bantu kabatshiyi ne bikadilu bimpe. Mpindieu uudi mushale nkayebe, udi mua kupeta lutatu paudi udienzeja bua kudilama ku tshiendenda tshia masandi. Mêyi avua mupostolo Paulo muambe kale adi ne mushinga wa bungi lelu. Adi amba ne: ‘Muntu ne muntu wa munkatshi muenu amanye mua kukubaye mubidi wende mu tshijila ne mu kunemeka; kikadi nawu mu nkuka ya disamina dibi dia mutshima, bu mudi ba bisamba bia bende benza badi kabayi bamanye Nzambi.’ (1 Tesalonike 4:4, 5) Nunku mbimpe kuepuka filme, mizike ne mikanda idi yakula bua malu a mananga ne buendenda.

Nansha nanku umanye ne: nekupite matuku a bungi bua kanyinganyinga kujikaku. Tshikandakanda kampanda tshidi tshiamba ne: dilonga kampanda didi bena iniversite wa Michigan benze didi dileja ne: bidi bikengela ngondo 18 anyi kupita bua muntu udi mufuishe bayende anyi mukajende kupetululaye makanda a mubidi ne kushindama mu lungenyi. (USA Today) Lomba Nzambi akupeshe bukole bua kutantamena lutatu, ne dimuma dia nyuma wende didi dikupesha bukole abu. (Galatia 5:22, 23) Nansha muudi kuyi mua kubielela meji, padi matuku enda apita udi wenda umvua bimpe.

Mudi bamue bantu bapite ne lutatu elu

Anna uvua muenze bidimu 40 mu dibaka, wakatata bikole pavua bayende mufue matuku mashale aa. Udi wamba ne: “Ngakafuisha mamuanyi pamvua ne bidimu 13, pashishe meme kufuisha tatu ne ba tutu babidi ne muakunyanyi wa bakaji kabidi. Bua kuamba bualu pa bualu, lufu ludi lunyingalaje bikole kupita ndua bayanyi. Mvua mudiumvue anu bu muntu mukosolola bitupa bibidi. Mvua munyingalale bikole menemene.” Ntshinyi tshiakamuambuluisha bua kutantamena lutatu elu? Udi wamba ne: “Ndi musangishe mikanda yonso ivuabu bantumine ku Enternete ne karte mimpe ivua ileja muvua bantu banange bayanyi Darryl ne banyisha ngikadilu yende mimpe ne muyenze mukanda munene. Muntu yonso uvua mufunde bualu kampanda buvua bumutangila. Ndi mushindike ne: Yehowa pende mmumuvuluke ne neamubishe ku lufu.”

Esther udi ne bidimu 88, udi uleja tshidi tshimuambuluishe yeye wamba ne: “Tuetu bamane kuenza bidimu 46 mu dibaka, ngakalua kupeta lutatu lutambe bukole lua bunkaya. Kadi ndi mumone ne: kutungunuka ne kuenza malu a Nzambi anu mumvua ne tshibidilu tshia kuenza nkungambuluishe bikole. Tshiena mulekele tshibidilu tshianyi tshia kubuela mu bisangilu bietu bia Bantemu, tshia kuyisha bakuabu lumu luimpe ne kudibadila Mukanda wa Nzambi. Tshidi tshingambuluishe kabidi nkusomba pamue ne bantu. Ntu nsomba ne balunda badi banteleja. Kabatu misangu yonso anu ne malu a kunkolesha nawu to, kadi ndi nsanka bikole bualu badi bitaba bua kunsombesha ne kunteleja.”

Robert uvua mufuishe mukajende uvua ne disama dia kansere panyima pa bidimu 48 mu dibaka. Udi wamba ne: “Bitu bualu bukole bua kutantamena lutatu lua kufuisha muena diebe uuvua mua kuikala uyikila nende, upangadija nende malu pamue, wenza nende luendu ne ukuatshila malu avua makuenzekele mu dituku adi. Nansha mudibi bikole, ndi mupangadije bua kutungunuka ne kuya anu kumpala. Kutungunuka ne kuenza midimu ne malu makuabu nkungambuluishe. Disambila ndinkoleshe padi bikole.”

Nsombelu muimpe panyima pa difuisha

Nansha mudi difuisha mulume anyi mukaji dikale lutatu lukole menemene ludi muntu mua kupeta, kadi ki ndekelu to. Udi mua kuela meji ku malu mimpe audi mua kuenza mpindieu autshivua kuyi ne dîba dia kuenza kabidi bu mudi kuenza malu atu akusankisha bikole anyi kuenza ngendu. Malu aa adi mua kukuambuluisha bua kubenga kudiumvua nkayebe. Bua bamue bantu, badi mpindieu mua kupeta mpunga wa kuyisha lumu luimpe bikole. Neupete disanka didi difumina ku diambila bantu bakuabu lumu luimpe bualu Yezu wakamba ne: ‘Kupa kudi kutamba kuangata kusankisha muntu.’​—Bienzedi 20:35.

Kuedi meji ne: wewe kuadiakupeta kabidi disanka to. Wikale mushindike ne: Yehowa Nzambi udi ukutabalela paudi uya kudiye. Mukalenge Davidi wakamba ne: ‘Yehowa udi ukuatshisha bakaji ba mu lufuila.’ (Musambu 146:9) Bidi bienza disanka bua kumanya ne: Bible kena anu wamba mudi Yehowa muikale “Tatu wa luse ne Nzambi wa busambi buonso,” kadi udi wamba kabidi mudiye ‘ubulula tshianza tshiende, tshintu tshionso tshidi ne muoyo udi utshiukutshisha ne diakalengele.’ (2 Kolinto 1:3; Musambu 145:16) Nunku Yehowa Nzambi wa dinanga udi ne bukole bua kuambuluisha bantu badi bamulomba dikuatshisha ne mmusue kubambuluisha. Wikale ne dishindika dia buena divua nadi bena Isalele ba kale bakimbila Nzambi ne: ‘Ndi mbandisha mêsu anyi ku mikuna mile. Dikuatshisha dianyi didi difuma kudi kunyi? Dikuatshisha dianyi didi difuma kudi Yehowa, wakafuka diulu ne buloba.’​—Musambu 121:1, 2.

[Lungenyi lunene lua mu dibeji 30]

Bantu ba bungi menemene badi badiumvua nkaya ne badi ne kanyinganyinga bualu mbafuishe mulume anyi mukaji. Udi pebe umue wa kudibu anyi?

[Kazubu mu dibeji 32]

Tuambe tshinyi bua kusela anyi kusedibua tshiakabidi?

Mukanda wa Nzambi udi wamba ne: lufu ke ludi lushipa dibaka. Nunku ludi lupesha mulume anyi mukaji udi mushale ne muoyo mushindu wa kusela anyi kusedibua tshiakabidi. (1 Kolinto 7:39) Nansha nanku, dipangadika edi ndia muntu udiangatshila nkayende. Kadi mbimpe bua bana kumanyabu dipangadika didi muledi wabu muangate ne badi mua kumutua mpanda pikalaku mushindu. (Filipoi 2:4) Tshilejilu, Andrés kavua musue pavua tatuende muselulule mukaji mukuabu. Uvua munange mamuende bikole ne kavua musue muntu mukuabu angate muaba wende to. Udi wamba ne: “Ngakalua kumona ne: tatu uvua muangate dipangadika dimpe. Diselulula divua dimuambuluishe bua kupetulula disanka. Wakatuadija kuenza malu akavuaye mulekele kuenza bu mudi: kuenza ngendu. Ndi ngela mamu eu tuasakidila bua mudiye utabalela tatu bikole ne ukumbaja majinga ende onso.”

[Bimfuanyi mu mabeji 31, 32]

Kuikala ne malu a bungi a kuenza ne kulomba Nzambi bukole bua kutantamena kanyinganyinga kudi kuambuluisha bua kumvua bimpe