Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Bantu ba kale bavua balala bidimu bia bungi menemene anyi?

Bantu ba kale bavua balala bidimu bia bungi menemene anyi?

Bantu ba kale bavua balala bidimu bia bungi menemene anyi?

JEANNE LOUISE CALMENT wakafua ne bidimu 122 mu dia 4/8/1997 mu tshimenga tshia ku Sud-Est wa ditunga dia France muvuaye musombele.

Dilubuluka dia malu a sianse, dimanya kulama mubidi ne malu makuabu bidi biambuluisha bantu bua kulala bidimu bia bungi. Kadi bantu ba bungi kabatu balala bidimu 100 anyi bapitshisha apu to. Ke bualu kayi batu pamuapa bakula bua bidimu bidi bantu ba nunku balale mu bikandakanda anu muvuabi bua Mamu Calment.

Mu Bible mudi bilejilu bia bantu bavua balale bidimu bia bungi, bamue bavua bamba kuuja bidimu tshinunu. Tudiku mua kuitaba bualu ebu anyi? Bantu ba kale bavuaku bushuwa balala bidimu bungi nanku anyi? Bualu ebu budiku bututangila tuetu lelu anyi?

Bantu bakalala bidimu bia bungi panu

Mu Genese mudi bilejilu bia bantu muanda mutekete bakalala bidimu bipite pa 900, bonso bavua baledibue kumpala kua mvula wa kabutu wa mu tshikondo tshia Noa. Mêna abu ngowu aa: Adama, Sheta, Enosha, Kenana, Yalede, Metushela ne Noa. (Genese 5:5-27; 9:29) Pamuapa, bantu ba bungi lelu ki mbamanye bamue ba kudibu to, pabi bantu bonso abu bavuaku mu bikondo dikumi bia bantu bia kumpala kutuadijila dîba divua Nzambi mufuke bantu. Metushela mmumanyike bimpe bualu uvua mulale bidimu bia bungi kupita bakuabu, wakenza bidimu 969.

Mu Bible mudi kabidi bilejilu bikese bia bantu bakuabu 25 bavua balale bidimu bia bungi kupita bitudi tulala lelu. Bamue bavua balale bidimu 300, 400, 700 anyi kupita apu. (Genese 5:28-31; 11:10-25) Kadi bantu ba bungi badi bela meji ne: miyuki ya mu Bible idi yakula bua bantu bavua balale bidimu bia buine ebi mmianu patupu. Mmuomu anyi?

Muyuki eu mmulelela anyi ngua dishima?

Bilondeshile malu avuabu bakonkonone mu mukanda uvua tshilongelu tshidi tshitangila bungi bua bantu tshia Max Planck tshia mu ditunga dia Allemagne tshipatule, mamu au uvua bulelela mulale bidimu 122. Malu avuaye muambe akumvuabu ke avua mabasaka bua kuitaba bualu ebu. Malu au avua amutangila yeye anyi balela bende mu tshikondo tshivua malu kampanda enzeka. Bakafuanyikija malu akambaye ne atu afikila bantu ba mu ditunga diabu, a mu mikanda ya mbulamatadi, a mu mikanda ya mu tshitendelelu tshiabu, a mu bikandakanda ne avua bantu baleje. Nansha muvuaku kakuyi mushindu wa kukonkonona kalu ne kalu kuonso, bijadiki bionso bivuabu bapete bivua bileja ne: mamu au uvua mulale bidimu 122.

Kadi netuambe munyi bua miyuki ya mu Bible? Tudiku mua kuyitaba anyi? Eyowa. Nansha mudi bantu kabayi ne bijadiki bia malu onso adimu, kudi malu adi anu aleja ne: malu adi Bible wamba ke adi miyuki ya kale, bena sianse ne balondolodi ba malu bamba pabu. * Katuena ne bua kukema to, bualu Bible udi wamba ne: ‘Mbimpe Nzambi ashale muena bulelela, nansha bantu bonso bikale bena dishima.’ (Lomo 3:4, MMM) Mu Bible kamutu mianu to, bualu dîyi dionso didimu ‘ndifume munda mua Nzambi.’​—2 Timote 3:16.

Mose uvua Yehowa Nzambi muambuluishe bua kufunda mikanda itanu ya ntuadijilu ya mu Bible, udi pende mua kubadibua munkatshi mua bantu banene bavuabu banemeka bikole kale. Bua bena Yuda, uvua mulongeshi mutambe bakuabu bunene. Ba Mizilman batu bamba mudiye umue wa ku baprofete babu batamba bunene. Bua bena Kristo, Mose uvua udianjila kuleja Yezu Kristo. Tudiku mua kuamba mudi mikanda ivuabu bafunde kudi muntu mumanyike nunku mu miyuki ya bantu kayiyi milelela anyi?

Bavuaku babala bidimu mushindu mukuabu anyi?

Bamue bantu badi bamba ne: kale bavua babala bidimu mushindu mukuabu, bamba kabidi ne: bavua bangata ngondo umue bu tshidimu tshijima. Kadi dikonkonona dia mukanda wa Genese didi dileja patoke ne: bantu ba kale bavua babala bidimu anu mutudi tubibala lelu. Tumone bilejilu bibidi. Mu muyuki wa mvula wa kabutu, Bible udi wamba ne: mvula wakatuadija pavua Noa ne bidimu 600, “mu ngondo muibidi ne dituku dia dikumi ne muanda mutekete dia ngondo.” Wamba kabidi ne: mâyi akabuikila buloba munkatshi mua matuku 150 ne kabidi ne: ‘Mu ngondo wa muanda mutekete ne dituku dia dikumi ne muanda mutekete dia ngondo buatu buakatua pa mikuna ya Alalata.’ (Genese 7:11, 24; 8:4) Nunku, kutuadijila ku dituku dia 17/2 too ne mu dia 17/7 dia tshidimu atshi, kuvua kupita matuku 150 anyi ngondo itanu. Bulelela, lungenyi lua ne: bavua bangata ngondo umue bu tshidimu tshijima kale ki ndolu to.

Tumone tshilejilu tshibidi. Bilondeshile Genese 5:15-18, Mahalelela wakalela muana wa balume pavuaye ne bidimu 65, wakashala ne muoyo munkatshi mua bidimu 830 ne kufuaye ne bidimu 895. Muikuluende Hanoka wakalela pende muana wa balume pavuaye ne bidimu 65. (Genese 5:21) Bu tshidimu tshimue tshikale ngondo umue, bantu babidi abu bavua mua kuikala balele pavuabu ne bidimu bitanu patupu. Bidiku biumvuika anyi?

Bintu biangula muinshi mua buloba bidi pabi bijadika bualu ebu, bualu bidi bijadika malu adi Bible wamba bua bantu bakalala bidimu bia bungi. Bible udi wamba bua nkambua Abalahama ne: uvua mufumine mu tshimenga tshia Ula, kuluaye kuya mu tshia Halana pashishe mu Kanâna muakaluanganaye ne Kedôlaomê mukalenge wa mu Elama ne kumutshimunaye. (Genese 11:31; 12:5; 14:13-17) Bintu bivuabu bangule ebi bivua bijadika ne: miaba ne bantu batudi batela aba bavuaku. Bintu ebi bidi kabidi bituambuluisha bua kumanya miaba ivua bimenga abi ne bilele bia bantu bavua pamue ne Abalahama. Bu mudi malu adi Bible wamba bua Abalahama aa malelela, tudiku mua kubenga ne: kavua mulale bidimu 175 anyi?​—Genese 25:7.

Nanku, katuena mua kuela mpata bua malu adi Bible wamba bua bamue bantu bavua balale bidimu bia bungi menemene kale to. Kadi udi mua kudikonka ne: ‘Nansha bikala bantu abu balale bidimu bia bungi anyi bikese, buanyi mbuepi?’

Udi pebe mua kulala bidimu bia bungi

Mushindu uvua bantu ba kumpala kua mvula wa kabutu balala bidimu bia bungi menemene udi uleja ne: mubidi wetu uvua muenza bua tulale bidimu bia bungi. Biamu bidibu bapatula matuku aa mbiambuluishe bena sianse bua kukonkonona bimpe mubidi wa muntu udi muenza mu mushindu wa dikema ne muikale ne bukole bua kudienzulula. Ntshinyi tshidibu bamone? Mbamone ne: mubidi mmuenza bua kushalawu kashidi. Tom Kirkwood, mulongeshi wa malu a diondopangana udi wamba ne: “Dienda dikulakaja mbumue bua ku malu adi akemesha budi bena sianse badi batangila malu a diondopangana kabayi bumvua to.”

Kadi bua Yehowa Nzambi, dienda dikulakaja ki mbualu bukole budiye kayi mua kujikija to. Wakafuka Adama, muntu wa kumpala kayi kalema ne uvua mulongolole bua bantu bikale ne muoyo wa tshiendelele. Diakabi, Adama wakatombokela Nzambi. Bua bualu ebu, wakenza mpekatu, kuluaye muena mibi. Mona bualu buvua bena sianse kabayi bamanye: ‘Nunku, bu muakalua bubi pa buloba bualu bua muntu umue, ne bu muakalua lufu bua bubi abu, nunku lufu luakafika kudi bantu bonso, bua bonso bakenza malu mabi.’ (Lomo 5:12) Tudi tusama, tukulakaja ne tufua bualu tudi bena mibi ne tuenza bilema.

Kadi, dijinga dia Mufuki wetu wa dinanga ki ndishintuluke to. Tudi tuamba nanku bualu mmutupeshe mulambu wa Muanende Yezu Kristo udi utuambuluisha bua tulue bantu bakane ne tupeta muoyo wa tshiendelele. Bible udi wamba ne: ‘Bu mudi bonso bafua mu Adama, nunku mu Kristo kabidi bonso nebavuijibue muoyo.’ (1 Kolinto 15:22) Bantu ba kumpala kua mvula wa kabutu bavua pabuipi ne bupuangane kutupita, ke bua tshinyi bavua balala bidimu bia bungi menemene kutupita. Kadi tuetu lelu tudi pabuipi ne tshikondo tshikala milayi ya Nzambi ne bua kukumbana. Nzambi ukadi pa kumbusha malu mabi onso adi mpekatu mukebeshe ne bantu kabakuikala kabidi basama, bakulakaja ne bafua to.​—Yeshaya 33:24; Tito 1:2.

Mmunyi muudi mua kupeta pebe masanka aa? Kuedi meji ne: malu adi Nzambi mulaye ntshilota to. Yezu wakamba ne: ‘Umvua dîyi dianyi, witabuja wakuntuma, udi ne muoyo wa tshiendelele.’ (Yone 5:24) Nanku, longa malu adi mu Bible ne uatumikile. Wewe muenza nanku, udi ulonda tshilejilu tshia bantu bavua mupostolo Paulo muambe mudibu ‘badibutshile bidi bitekibua bimpe bua matuku alualua, bua bobu balamate muoyo udi muoyo wa bushuwa mene.’ (1 Timote 6:19) Ikala mutuishibue ne: Nzambi uvua muenze bua bantu ba kale kulalabu bidimu bia bungi udi kabidi mua kuenza bua wewe kupeta pebe muoyo wa kashidi.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 10 Bua kumanya malu makuabu, bala mukanda wa La Bible: Parole de Dieu ou des hommes? mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.

[Tablo wa dienzeka dia bualu mu dibeji 12]

(Bua kumona malu bimpe, tangila mukanda)

1000*

969* METUSHELA

950* NOA

930* ADAMA

900*

800*

700*

600*

500*

400*

300*

200*

100* BANTU BA LELU

*BIDIMU