Evanjeliyo ya dishima​—Mbulelela busokoka budi butangila Yezu anyi?

“MALU onso mmapatukile patoke. Malu aa neatonde bantu ba bungi, neashintulule ngumvuilu utuvua nende bua bena Kristo ba kumpala.” Mêyi a dikema aa avua mamba kudi bamanyi kampanda bavua basanke bua dipatuka dia Evanjeliyo uvuabu babikila ne: wa Yudase, mukanda wa ngenyi wakajimina kukavua bidimu bipite pa 1 600 (udi kuulu eku).

Bantu bakatuadija kabidi kudifila bua evanjeliyo ya dishima ya buena eyi. Bamue bantu badi bela meji ne: mikanda eyi idi isokolola malu a mushinga ne malongesha a nsombelu wa Yezu avua masokoka kukadi bidimu bia bungi. Kadi evanjeliyo ya dishima eyi ng’evanjeliyo kayi? Idiku mua kutulongesha bulelela budi butangila Yezu ne buena Kristo butudi katuyi mua kupeta mu Bible anyi?

Evanjeliyo milelela ne ya dishima

Kumbukila mu tshidimu tshia 41 too ne tshia 98 panyima pa Yezu, Matayo, Mâko, Luka ne Yone bakafunda mikanda ya malu a Yezu. Bavua imue misangu babikila mikanda eyi ne: “lumu luimpe” lua Yezu Kristo.​—Mâko 1:1.

Mu tshikondo atshi, nansha muvuaku malu avua bantu bamba bua Yezu ne mikanda ya malu au, anu mikanda inayi eyi ke ivuabu bangata bu mifundisha ku nyuma wa Nzambi, mikumbane bua kuikala mikanda ya mu Bible ivua ileja “malu malelela” avua atangila nsombelu wa Yezu ne malongesha ende. (Luka 1:1-4; Bienzedi 1:1, 2; 2 Timote 3:16, 17) Mbatela Evanjeliyo inayi eyi bonso buayi mu liste yonso ya mifundu ya tshiena Greke ya bena Kristo ya kale. Kakuena tshidi mua kutufikisha ku dibenga ne: mmilelela to, bualu idi munkatshi mua mikanda ya mu Dîyi dia Nzambi difundisha ku nyuma muimpe.

Kadi mu bungi bua matuku, mikanda mikuabu ivuabu babikila ne: evanjeliyo yakatuadija kupatuka. Bavua babikila evanjeliyo eyi ne: nya dishima. *

Ku ndekelu kua bidimu bia 100, Irénée wa mu Lyon wakafunda ne: bantu bavua balekele buena Kristo bavua ne “mikanda ya bungi ya dishima,” pamue ne evanjeliyo ivuabu “badienzele nkayabu bua kunyanga ngenyi ya bantu bavua kabayi bela meji bimpe.” Bantu bakafika ku dimona muvuabi kabiyi bikengela kubala evanjeliyo ya dishima eyi nansha kuikala nayi to.

Kadi badiambike ne bafunduludi bakatungunuka ne kufunda mikanda eyi ne kuyilama. Mu bidimu bia 1800, bantu bakadifila bikole mu tshilumbu etshi, kusangishabu bintu bivuabu bafunde, mikanda ya dishima ivua bantu bafundulule pamue ne evanjeliyo mikuabu ya bungi ivuabu bangule. Lelu, mbapatule mikanda eyi mu miakulu minene idi bantu batamba kuakula.

 Evanjeliyo ya dishima: mmishilangane bikole ne mikanda idi yakula bua Yezu

Evanjeliyo ya dishima idi itamba kuakula bua bantu badibu batela kakese anyi mene kabayi babatele mu mukanda wa Matayo, Mâko, Luka ne wa Yone, anyi ifuanyikija malu adi atangila Yezu a ku buana. Tumonayi bimue bilejilu.

◼ Evanjeliyo udibu bamba ne: wa Yakobo, batu bamubikila kabidi ne: wa diledibua dia Mariya; udi wakula bua diledibua dia Mariya, bua nsombelu wende wa ku buana ne bua dibaka diende ne Yosefe. Ke bualu kayi batu bamba ne: Evanjeliyo eu mmalu mafuikakaja a bitendelelu anyi muanu. Udi ukankamija lungenyi lua ne: Mariya uvua mushale anu kamama ne bidi bimueka patoke ne: bavua bamufunde anu bua kutumbisha Mariya.​—Matayo 1:24, 25; 13:55, 56.

◼ Evanjeliyo udibu babikila ne: uvua Tomase mutuadije nende udi utamba kuakula bua nsombelu wa Yezu wa ku buana, pavuaye ne bidimu pankatshi pa bitanu ne 12 ne wamba muvuaye muenze bishima bia bungi bivuaye kayi muenze. (Bala Yone 2:11.) Mu mukanda eu badi baleje mudi Yezu muikale muana uvua kayi utumikila baledi bende, muena biji ne tshimvundu uvua wenze bishima bua kudisombuela kudi balongeshi, bena mutumba ne bana bakuabu bavuaye uvuija mpofo, balema anyi mene ushipa.

◼ Imue evanjeliyo ya dishima bu mudi udibu babikila ne: Evanjeliyo wa Petelo, mmishindamene pa malu avua menzeke pavuabu balumbuluisha Yezu, lufu ne dibishibua diende. Mikuabu bu udibu babikila ne: bienzedi bia Pilato, uvua tshitupa tshia Evanjeliyo wa Nikodemo; udi utamba kuakula yeye bua bantu bavuabu batele pavua malu au menzeke. Katuena mua kueyemena mikanda eyi to, bualu idi ijadika malu avua kaayi malelela ne itela bantu bavua kabayiku. Evanjeliyo udibu babikila ne: wa Petelo udi ukeba kubingisha Ponto Pilato ne umvuija dibishibua dia Yezu mu mushindu udi kauyi mulelela to.

Evanjeliyo ya dishima ne butontolodi bua bamue bena Kristo

Mu 1945 ngondo wa 12, bantu kampanda bavua bangule mu mpukapuka ntupu 13 (papyrus) ivua ne mikanda mifunda 52 pabuipi ne musoko wa Nag Hammadi mu Égypte wa ku mutu. Badi bamba ne: mikanda ivuabu bafunda mu bidimu bia 300 eyi nya tshisumbu tshia bena malu a Nzambi mabuejakaja ne a nkindi tshivuabu babikila ne: Gnosticisme. Bena mu tshisumbu etshi bavua basangisha malu a mîdima, malu avua kaayi a bena Kristo, nkindi ya bena Greke, buena Yuda ne malu a buena Kristo bua kunyanga bamue bena Kristo.​—1 Timote 6:20, 21.

Evanjeliyo idibu bamba ne: mifunde kudi Tomase, Filipo ne Evanjeliyo wa bulelela ivuabu bapete mu mikanda misangisha ivua pabuipi ne Nag Hammadi idi yakula bua malu a mîdima mashilashilangane bienze bu ne: adi afuma kudi Yezu. Evanjeliyo udibu babikila ne: ngua Tomase udibu bapete matuku mashale aa, udi pende munkatshi mua evanjeliyo ya Gnosticisme. Udi wakula bimpe bua Yudase wamba muvuaye mupostolo umuepele wakafika ku dimanya tshivua Yezu bimpe. Mumanyi kampanda wa evanjeliyo eu udi wamba ne: evanjeliyo eu udi umvuija mudi Yezu muikale “mulongeshi ne mujinguludi wa meji ne dimanya, kayi wamba mudiye muikale musungidi wakafua bua mibi ya bantu bonso to.” Evanjeliyo wa Matayo, Mâko, Luka ne Yone idi mifundisha ku nyuma wa Nzambi idi ilongesha ne: Yezu wakafua, kufilaye muoyo wende bu mulambu bua mibi ya bantu bonso. (Matayo 20:28; 26:28; 1 Yone 2:1, 2) Bidi bimueneka patoke ne: evanjeliyo ya Gnoticisme eyi idi itekesha ditabuja dia bantu mu malu a mu Bible pamutu pa kudikolesha.​—Bienzedi 20:30.

Evanjeliyo milelela idi mitambe mikuabu

Dikonkonona dimpe dia evanjeliyo ya dishima didi dileja mudiyi kayiyi milelela. Patudi tuyifuanyikija ne mikanda mianyishibue ya mu Bible, tudi tumona ne: ki mmifundisha ku nyuma wa Nzambi to. (2 Timote 1:13) Bu mudiyi mifunda kudi bantu bavua kabayi bamanye Yezu anyi bapostolo bende, kayena ileja bulelela busokoka budi butangila Yezu ne buena Kristo to. Kadi, idi ne malu adi kaayi malelela, mafuikakaja ne miyuki mifuanyikija idi kayiyi mua kuambuluisha bantu bua kumanya Yezu ne malongesha ende to.​—1 Timote 4:1, 2.

Kadi Matayo ne Yone bavua munkatshi mua bapostolo 12 ba Yezu; Mâko uvua utamba kusomba ne mupostolo Petelo, Luka pende ne mupostolo Paulo. Bakafunda mikanda yabu eyi ku diambuluisha dia nyuma wa Nzambi. (2 Timote 3:14-17) Bua bualu ebu, mu mukanda wa Matayo, Mâko, Luka ne Yone mudi malu onso adi akengela bua muntu kuitabuja ne: ‘Yezu udi Kristo muana wa Nzambi.’​—Yone 20:31.

[Mêyi adi kuinshi]

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 18]

Kenneth Garrett/​National Geographic Stock