Bamanyi ba malu a mu Bible badi bitaba ne: dîna disunguluke dia Nzambi dileja mu maleta anayi a mu tshiena Ebelu aa (יהוה), didi misangu mitue ku 7 000 mu Mifundu ya ntuadijilu ya mu tshiena Ebelu. Kadi, ba bungi badi bela meji ne: dîna edi kadivua mu Mifundu ya tshiena Greke ya buena Kristo ya ntuadijilu to. Ke bualu kayi, mu Bible ya bungi ya mu Tshiluba idiku lelu ki mbafundamu dîna Yehowa padibu bakudimuna tshidibu babikila ne: Dipungila Dipiadipia to. Nansha padibu bakudimuna mêyi matela a mu Mifundu ya mu tshiena Ebelu mudi maleta anayi a dîna dia Nzambi, bakudimunyi ba bungi badi bafunda “Mukalenge” pamutu pa dîna disunguluke dia Nzambi.

Bible—Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia kena ulonda tshilele etshi to. Mu nkudimuinu eu dîna Yehowa didi disanganyibuamu misangu 237 mu Mifundu ya tshiena Greke ya buena Kristo. Bua bakudimunyi kuangata dipangadika dia kuenza bualu ebu, bavua bimanyine pa malu abidi a mushinga aa: 1) Mikanda mifunda ku bianza ya mu tshiena Greke itudi nayi lelu ki nya ntuadijilu to. Mu binunu ne binunu bia mikanda mifunda ku bianza idiku lelu, ya bungi ya kudiyi mmifunda bidimu bitue ku nkama ibidi panyima pa difunda dia mikanda mifunda ku bianza ya ntuadijilu. 2) Mu tshikondo atshi, bantu bavua batentula mikanda mifunda ku bianza eyi, bavua bapingaje pa muaba wa maleta anayi a dîna dia Nzambi muaku wa mu tshiena Greke Kyrios, udi umvuija ne: “Mukalenge,” anyi bavua batentule mikanda ikavuabu bamane kuenza bualu ebu.

Bena mu Komite wa dikudimuna Bible wa Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia bavua bamone ne: kudi bijadiki binene bidi bileja ne: maleta anayi a dîna dia Nzambi avua mu mikanda mifunda ku bianza ya mu tshiena Greke ya ntuadijilu. Dipangadika diabu divua dimanyine pa bijadiki bidi bilonda ebi:

• Mikanda ya Mifundu ya mu tshiena Ebelu ivuabu benze nayi mudimu mu matuku a Yezu ne a bapostolo ivua ne maleta anayi a dîna dia Nzambi. Mu bikondo bia kale, bantu bakese bavua belesha bualu ebu mpata. Mpindieu udibu bapete mikanda ya Mifundu ya mu tshiena Ebelu ya mu bidimu lukama bia kumpala pabuipi ne Kumelana, kakuena mushindu wa kuelesha bualu ebu mpata to.

• Mu matuku a Yezu ne bapostolo bende, maleta anayi a dîna dia Nzambi avua kabidi mu nkudimuinu ya mu tshiena Greke ya Mifundu  ya mu tshiena Ebelu. Munkatshi mua bidimu bia bungi, bamanyi bavua bela meji ne: maleta anayi a dîna dia Nzambi kaavua mu mikanda mifunda ku bianza ya mu tshiena Greke ya nkudimuinu wa Bible wa Septante wa Mifundu ya tshiena Ebelu to. Munkatshi mua bidimu bia 1900, bavua batuadile bamanyi ba malu a mu Bible bimue bitupa bia kale menemene bia Bible wa Septante wa mu tshiena Greke bia mu tshikondo tshia Yezu. Bitupa ebi bidi ne dîna disunguluke dia Nzambi, difunda mu mfundilu wa tshiena Ebelu. Nanku, mu tshikondo tshia Yezu, Mifundu ivuaku mu tshiena Greke ivua ne dîna dia Nzambi. Kadi, mu bidimu bia 300 bikondo bietu ebi, mikanda mifunda ku bianza ya bungi ya Bible wa Septante wa mu tshiena Greke bu mudi Codex Vaticanus ne Codex Sinaiticus, kayivua ne dîna dia Nzambi mu mukanda wa Genese too ne ku Malaki (miaba ivua dîna edi mu mikanda ya kale mifunda ku bianza). Nunku, kabiena bikemesha bua mudi mifundu ya tshikondo atshi itudi nayi kayiyi ne dîna dia Nzambi mu tshidibu babikila ne: Dipungila Dipiadipia, anyi tshitupa tshia Bible tshia Mifundu ya tshiena Greke.

  Yezu wakamba patoke ne: “Ndi mulue mu dîna dia Tatu wanyi.” Uvua kabidi mushindike ne: uvua wenza malu mu “dîna dia Tatu” wende.

• Mifundu ya tshiena Greke ya buena Kristo mine idi ileja ne: Yezu uvua misangu ya bungi utela dîna dia Nzambi ne udimanyisha bakuabu. (Yone 17:6, 11, 12, 26) Yezu wakamba patoke ne: “Ndi mulue mu dîna dia Tatu wanyi.” Uvua kabidi mushindike ne: uvua wenza malu mu “dîna dia Tatu” wende.—Yone 5:43; 10:25.

• Bu muvua Mifundu ya tshiena Greke ya buena Kristo mifundisha ku nyuma wa Nzambi ne misakidila ku Mifundu ya tshijila ya tshiena Ebelu, dijimina dia dîna Yehowa mu mifundu eyi kadiena diumvuika to. Munkatshi mua bidimu lukama bia kumpala, muyidi Yakobo wakambila bakulu ba mu Yelushalema ne: “Simeona mmulonde bimpe menemene muvua Nzambi mutume ntema yende kudi bisamba bikuabu bua musangu wa kumpala bua kupatulamu tshisamba bua dîna diende.” (Bienzedi 15:14) Yakobo kavua mua kuamba nunku bu muntu nansha umue wa mu bidimu lukama bia kumpala kayi mumanye dîna dia Nzambi anyi kayi ukuata nadi mudimu to.

• Dîna dia Nzambi didi mu Mifundu ya tshiena Greke ya buena Kristo mu tshikepeshelu tshiadi. Mu Buakabuluibua 19:1, 3, 4, 6, dîna dia Nzambi didi mu muaku “Aleluya.” Muaku eu mmufume ku tshiambilu tshia mu tshiena Ebelu tshidi tshiumvuija ku muaku ku muaku ne: “Tumbishayi Yah.” “Yah” ntshikepeshelu tshia dîna Yehowa. Mêna a bungi adibu batele mu Mifundu ya tshiena Greke ya buena  Kristo avua mafumine ku dîna dia Nzambi. Mikanda mikuabu idi yumvuija ne: dîna Yezu didi diumvuija ne: “Yehowa udi lupandu.”

• Mikanda ya kale ya bena Yuda idi ileja ne: bena Kristo bena Yuda bavua batela dîna dia Nzambi mu mikanda yabu. Tshilejilu Tosefta, mukanda wa mikenji uvuabu bajikije kufunda mu bidimu bia 300 bikondo bietu ebi, udi uleja bua mifundu ya bena Kristo ivuabu boshe dituku dia Nsabatu ne: “Mikanda ya bayishi ba lumu luimpe ne mikanda ya minim [idibu bela meji ne: nya bena Kristo bena Yuda] kabayipandishi ku kapia to. Kadi bayilekele yoshikile muaba udiyi au, yoyi ne Dîna dia Nzambi didi munda muayi.” Mukanda umue umue eu udi utela mêyi a Labi Yosé muena Galela uvuaku ku ntuadijilu kua bidimu bia lukama bikondo bietu ebi, bu uvua wamba ne:  mu matuku makuabu a mu lumingu, “bakose bitupa bidi dîna dia Nzambi mu mikanda eyi [biumvuika ne: uvua wakula bua mifundu ya buena Kristo], babilame muaba muimpe, ne boshe bidi bishala.”

• Bamue bamanyi ba malu a mu Bible badi bitaba ne: bidi bimueneka ne: dîna dia Nzambi divua mu mêyi a mu Mifundu ya tshiena Ebelu adibu batele mu Mifundu ya tshiena Greke ya buena Kristo. Diksionere kampanda didi diamba mu tshiena-bualu tshia ne: “Maleta anayi a dîna dia Nzambi mu Dipungila Dipiadipia,” ne: “Kudi bimue bijadiki bidi bileja ne: Maleta anayi a dîna dia Nzambi, Yahweh, avua mu amue mêyi anyi mu mêyi onso a mu Dipungila Dikulukulu adibu batele mu Dipungila Dipiadipia pakadifundabu bua musangu wa kumpala.” (The Anchor Bible Dictionary) Mumanyi  George Howard udi wamba ne: “Bu mutshivua maleta anayi a dîna dia Nzambi aa mu mikanda ya Bible wa mu tshiena Greke [Bible wa Septante] ivua milue Mifundu ya ekeleziya wa kumpala, mbikumbane bua kuitaba ne: bafundi ba Dipungila Dipiadipia bavua balame maleta anayi a dîna dia Nzambi aa mu mifundu ya mu Bible pavuabu batela mêyi a mu Mifundu.”

• Bakudimunyi ba Bible bamanyike mbenze mudimu ne dîna dia Nzambi mu Mifundu ya tshiena Greke ya buena Kristo. Bamue ba ku bakudimunyi aba mbenze nunku bidimu bia bungi kumpala kua kupatulabu Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia. Bakudimunyi aba mbobu aba ne mikanda yabu: A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript, mukudimuna kudi Herman Heinfetter (1863); The Emphatic Diaglott, kudi Benjamin Wilson (1864); The Epistles of Paul in Modern English, kudi George Barker Stevens (1898); St. Paul’s Epistle to the Romans, kudi W. G. Rutherford (1900); The New Testament Letters, kudi J.W.C. Wand, Bishop of London (1946). Kabidi, mukudimunyi Pablo Besson uvua mufunde dîna “Jehová” mu Luka 2:15 ne Yuda 14 mu Bible wa mu tshiena Espanye ku ntuadijilu kua bidimu bia 1900, ne wakaleja dîna dia Nzambi adi misangu mipite pa 100 mu mamanyisha a kuinshi kua dibeji a mu Bible au bu mushindu mukuabu wa kudikudimuna. Bidimu bia bungi kumpala kua nkudimuinu eyi, mikanda ya mu tshiena Ebelu ya Mifundu ya tshiena Greke ya buena Kristo ya mu bidimu bia 1500 kubanda ivua mikuate mudimu ne maleta anayi a dîna dia Nzambi mu mvese ya  bungi. Anu mu muakulu wa tshiena Allemagne nkayamu, mikanda mitue ku 11 mmienze mudimu ne dîna “Yehowa” (anyi “Yahweh”) mu Mifundu ya tshiena Greke ya buena Kristo, padi bakudimunyi banayi basakidila bobu dîna edi diela mu tuboko panyima pa “Mukalenge.” Bakudimunyi bapite ba 70 ba mu Allemagne mbatele dîna dia Nzambi mu mamanyisha anyi mu mumvuija adibu basakidile.

• Nkudimuinu ya Bible ya mu miakulu mishilangane mipite pa 100 idi ne dîna dia Nzambi mu Mifundu ya tshiena Greke ya buena Kristo. Mu miakulu ya bungi ya mu Afrike, Amerike, Asie, ku Mputu ne ya mu bidiila bia mu mbuu wa Pasifike badi batela dîna dia Nzambi kakuyi bualu. (Tangila liste udi mu dibeji dia 2062 ne 2063.) Bakudimunyi ba Bible eyi bakangata dipangadika dia kufunda dîna dia Nzambi bua malu a muomumue ne atukadi batele. Imue ya ku nkudimuinu ya Mifundu ya tshiena Greke ya buena Kristo eyi mmipatuke matuku adi panshi aa, bu mudi: Bible wa Rotuman (1999), mudi dîna “Jihova” misangu 51 mu mvese 48, ne Bible wa Batak (Toba) (1989) wa mu Indonésie mudi dîna “Jahowa” misangu 110.

Kakuyi mpata, bidi ne mushinga bua kupingaja dîna dia Nzambi, Yehowa, mu Mifundu ya tshiena Greke ya buena Kristo. Ke tshidi bakudimunyi ba Bible wa Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia benze. Badi banemeka bikole dîna dia Nzambi, ne batshina bua kumbusha bualu kayi buonso buvua mu mifundu ya ntuadijilu.—Buakabuluibua 22:18, 19.