Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

NSHAPITA WA 17

Bukole bua kutukuba nabu: “Nzambi udi tshinyemenu tshietu”

Bukole bua kutukuba nabu: “Nzambi udi tshinyemenu tshietu”

1, 2. Nzambi uvua ne dijinga kayi bua dituku dia 7? Mmunyi muvua meji a Nzambi matetshibue ku ntuadijilu kua dituku edi?

DIAKABI kayi! Bantu bavua Nzambi muoye nabu bufuki mu dituku disambombo mbakuluke bibi bitambe! Yehowa wakamba bua muntu ne bua ‘bintu bionso biakenzaye’ ne: ‘Mbimpe be!’ (Genese 1:31) Kadi ku ntuadijilu kua dituku dia 7, Adama ne Eva bakasungula bua kulonda Satana mu butomboji, ke kukulukabu mu bubi, mu dipanga bupuangane ne mu lufu.

2 Bivua mua kuikala bimueneka bu ne: bavua bapangishe dijinga dia Yehowa bua dituku dia 7 bua kukumbana. Dituku adi, anu bu makuabu akavua madidianjidile, divua ne bua kuikala dia bidimu binunu ne binunu. Yehowa uvua mudijidile, ne mu dituku adi mmuvua buloba bujima ne bua kulua mparadizu muwule tente ne dîku dia bantu bapuangane. (Genese 1:28; 2:3) Kadi mmunyi muvua bualu ebu mua kukumbana eku buntomboji bukole pabu bumane kujuka? Nzambi uvua mua kuenza tshinyi? Bualu ebu buvua bubueja meji a Nzambi mu diteta dinene, pamuapa ditambe makuabu onso.

3, 4. a) Bua tshinyi tshivua Yehowa muenze bua buntomboji bua mu Edene ntshilejilu tshia dikema tshia meji ende? b) Budipuekeshi budi ne bua kutusaka bua kumanya tshinyi patudi tuenda tulonga meji a Yehowa?

3 Yehowa wakakeba tshia kuenza diakamue. Wakakosela bantomboji bibawu mu Edene, kufilaye pinapu kadiosha ka bualu buimpe bua dijinga diende dinene dia kujikija makenga atshivua afuma ku dituadija. (Genese 3:15) Dijinga diende edi ndia bidimu binunu ne binunu: kubangila anu mu Edene, kupita bidimu bionso bikadi bantu benze pa buloba apa, too ne mu matuku atshilualua. Ndipepele bikole menemene, kadi didi kabidi ne malu male malenga a mafuane kusaka mubadi wa Bible bua kualonga ne kuelela meji matuku ende onso a muoyo kaayi amutonda. Tumanye kabidi ne: dijinga dia Yehowa nedikumbane menemene. Nedijikije malu mabi onso ne bubi ne lufu. Nedivuije bantu badi bamutumikila bapuangane. Malu onso aa neenzeke kumpala kua dituku dia 7 kujikadi, bua se: Yehowa ikale mukumbaje dijinga divuaye nadi bua buloba ne bantu anu pa dîba divuaye mulongolole, nansha muvua lutatu lumueneke.

4 Aa meji si adi atusaka bua kunemeka Nzambi bikole, ki mmuomu anyi? Mupostolo Paulo wakakema ne: “Aka! Monayi ndondo wa . . . meji [a Nzambi]!” (Lomo 11:33) Patudi tuenda tukonkonona malu mashilashilangane a ngikadilu wa Nzambi eu, tuikalayi ne budipuekeshi bua kumanya ne: tuetu badienzeje, tshitudi mua kupeta tshidi anu lungenyi lukese tshianana lua tshidi meji male a Nzambi. (Yobo 26:14) Bua mpindieu, tuanjayi kumona tshidi meji a Nzambi umvuija.

Tshidi meji a Nzambi umvuija

5, 6. Ndiumvuangana kayi didi pankatshi pa dimanya ne meji? Dimanya dia Yehowa didi bungi kayi?

5 Meji mmashilangane ne dimanya. Tshiamu tshia ordinatere tshidi mua kulama mamanya a bungi munda muatshi, kadi mbikole bua muntu kuambaye muditshi ne meji. Nansha nanku, dimanya ne meji bitu bipetangana. (Nsumuinu 10:14) Tshilejilu, wewe dijinga ne mibelu ya meji ya mua kuondopa disama kampanda dikole, neuye kumonangana ne muntu udi kayi ne dimanya dia nsongo anyi udi kayi mumanye tshintu mu malu a luondapu anyi? Nansha kakese! Nunku, dimanya dijalame didi ne mushinga bua kuikala ne meji malelela.

6 Yehowa udi ne dimanya diyila ne panshi. Bu mudiye “Mukalenge wa tshiendelele,” yeye nkayende utu anuku tshiendelele. (Buakabuluibua 15:3) Mu bikondo bionso abi bidi bungi bu ntunda ne ngenene, uvua mumanye malu onso. Bible udi wamba ne: “Kakuena tshifukibua tshidi tshisokome ku mêsu kuende, kadi bintu bionso bidi butaka ne mbibulula patoke ku mêsu kua yeye utudi ne bua kubadila malu.” (Ebelu 4:13; Nsumuinu 15:3) Bu mudi Yehowa Mufuki, mmumanye bidiye mufuke bimpe ne ukadi mumone malu a bantu onso katshia anu ku ntuadijilu. Utu ukonkonona munda mua muntu ne muntu, umonamu malu onso. (1 Kulondolola 28:9) Bu mudiye mutufuke ne bukokeshi bua kudisunguila malu, udi usanka padiye utumona tusungula bua kuenza malu mimpe. Bu mutuye ‘umvua milombu,’ udi mua kuteleja masambila bungi kabuyi kubala menza musangu umue. (Musambu 65:2) Bushuwa, Yehowa kena mua kupua malu muoyo to.

7, 8. Yehowa utu wenza malu ne lungenyi ne dijingulula dia mianda ne meji mushindu kayi?

7 Yehowa kena amu ne dimanya nkayadi to. Udi umona kabidi mudi malu umvuangana, ujingulula bualu buonso bujima ne mu tutupa tuabu tupite bungi. Utu ukonkonona malu ne uela ku tshipimu, usunguluja tshidi tshimpe ne tshidi tshibi, tshia mushinga ne tshidi katshiyi ne mushinga. Kabidi, katu utangila anu mpala to, utu ukenketa bidi mu mutshima. (1 Samuele 16:7) Nunku, Yehowa udi ne lungenyi ne dijingulula dia mianda. Ngikadilu eyi mmitambidile dimanya. Kadi meji owu mmabandile bikole menemene.

8 Meji atu alamakaja dimanya ne dijingulula dia mianda ne lungenyi bua kushishabi kuenza bualu kampanda. Imue miaku ya mu Bible idibu bakudimune ne: “meji” idi yumvuija ku muaku ku muaku “tshienzedi tshidi tshipatula bipeta” anyi “meji adi ambuluisha.” Nanku meji a Yehowa ki nga mukana patupu to. Atu ambuluisha ne apatula bipeta. Bu mudi Yehowa ne dimanya divule ne lungenyi lule, utu anu wangata mapangadika atu matambe buimpe ne uakumbaja mu mushindu mutambe buimpe. Ke meji malelela aa! Yehowa mmukumbaje mêyi a Yezu aa: “Meji adi adileja makane ku bienzedi biawu.” (Matayi 11:19) Bintu bidi Yehowa mufuke bidi bijadika ne bukole buonso meji adiye nawu.

Bijadiki bia meji a Nzambi

9, 10. a) Yehowa udi ne meji a mushindu kayi? Mmualeje mushindu kayi? b) Mmunyi mudi katupa kakese ka mubidi kajadika mudi Yehowa ne meji?

9 Kabituku bianji kukukemesha bua kumona mutu nsenda ulunga lungenyi bua kuenza bintu bimpe bitubu benza nabi mudimu bimpe anyi? Eu ngumue mushindu wa meji adi akemesha. (Ekesode 31:1-3) Yehowa nkayende ke mpokolo wa meji aa ne yeye muine udi nawu onso. Mukalenge Davidi wakamba bua Yehowa ne: ‘Ndi nkusakidila, bualu bua difukibua dianyi didi dilengeja meji a mua kukunemeka bikole, didi dinkemesha. Midimu yebe yonso idi malu a kukema; mutshima wanyi udi mumanye bualu ebu bimpe.’ (Musambu 139:14) Bushuwa, patudi tulonga mubidi wa muntu bikole, meji a Yehowa neatambe kabidi kutusaka bua kumunemeka.

10 Tuangate tshilejilu: Muoyo webe au mmubange anu bu katupa kakese kamue ka mubidi, tuambe ne: kadiyi ka munda mua mamu kasambakane ne mâyi a tatu. Katupa aku kutuadijaku kudiabanya mu tutupa tua bungi. Ke wewe kulua kuledibua bu tshipeta tshia bionso abi, muikale ne tutupa atu miliyare binunu 100. Tutupa etu tutu tukese menemene. Tutupa etu tutue ku binunu 10 tua bunene bukumbane tudi mua kuenza bunene bua mutu wa mpengele. Kadi konso ka kuditu ntshifukibua tshijima tshidi patshi ne bitupa bungi kabuyi kuamba. Katupa aka kadi ne tutupa tukese tua bungi tudi mu diumvuangana kupita biamu anyi biapu bitu bantu benza kule ne kule. Bamanyi badi bamba ne: katupa konso nkenze anu bu musoko munyungulula ne bimanu, udi ne bibueledi ne bipatukidi bilama bimpe, ne miaba ya diendeshila bintu, njila ya dimanyishilangana malu, biapu bia nzembu, matanda a dipatuila bintu, miaba ya dilengejila bintu ne dipatuila butshiafu, miaba idi basalayi balama, too ne mbulamatadi munene munkatshinkatshi muawu. Katupa aka kadi kabidi mua kudipandulula kupatula kakuabu kakafuane mu mêba makese patupu.

11, 12. a) Ntshinyi tshitu tshienza bua tutupa tukese tua mukuji udi wenda ukola tulue tutupa tua bitupa bia mubidi bishilangane? Bidi bipetangana ne Musambu wa 139:16 bishi? b) Mmunyi mudi buongo buleja ne: ‘difukibua dietu didi dikemesha’?

11 Kadi tutupa tuonso katutu tufuanangane to. Padi tutupa tua mukuji tutungunuka ne kudikosolola, tudi tutuadija kuenza midimu mishilashilangane bikole. Tumue tudi tulua tutupa tudi tuenza tunshinga tukese tutu tumanyisha mubidi malu; tukuabu tuenza mifuba, tunga tuenza misunya, tukuabu tuenza mashi ne tukuabu patu tuenza mêsu. Dishilangana dionso edi ndimana kufunda mu tshidi bu tshilaminu tshia mikanda mudi ngikadilu idi ileja muikala muana itu baledi bende bamusambulujila (ADN). Ke bualu kayi nyuma wakasaka Davidi bua kuambila Yehowa ne: ‘Mêsu ebe akumona bitupa bia mubidi wanyi kabiyi bianji kulamakana. Matuku anyi onso akadi mafunda mu mukanda webe.’​—Musambu 139:16.

12 Bimue bitupa bia mubidi wetu bidi ne tutupa tukuabu tupite bungi. Tuangate tshilejilu tshia buongo bua muntu. Bamue badi bamba ne: ku bintu bionso bikadibu balonge panuapa, buongo ke tshintu tshidi tshitambe kuikala ne tutupa tupite bungi. Budi ne tutupa tukese tudi tuenza tunshinga tukese tutu tumanyisha mubidi malu tutue ku miliyare 100 (bungi bumue ne bua mitoto idi mu tshikata tshietu tshia mitoto mudi buloba bunyungulukila). Katupa konso ka kuditu kadi paku kapatula tunshinga binunu ne binunu tudi tukalamakaja kudi tukuabu. Bamanyi badi bamba ne: buongo budi mua kulama malu adi mu mikanda yonso idi pa buloba bujima, bamba kabidi ne: bungi bua malu adibu mua kulama kabuena ne ndekelu to. Nansha mudi bamanyi balonge buongo budi ‘difukibua diabu dikemesha’ ebu mu makumi a bidimu, badi bamba mudibu kabayi mua kumvua bimpe menemene mudi buongo buenza mudimu to.

13, 14. a) Bishi ne bifukibua bikuabu bidi bileja mudibi ne “meji” a tshingenyingenyi mushindu kayi? Abi bidi bitulongesha tshinyi bua udi mubifuke? b) Ntshinyi tshidi mua kutuambisha ne: bifukibua bu mudi butatande mbienza “ne lungenyi” anyi meji?

13 Kadi bantu badi amu tshilejilu tshimue tshianana tshia mudi Yehowa Mufuki wa meji. Musambu wa 104:24 udi wamba ne: ‘Yehowa, mona mudi bungi bua mishindu ya midimu yebe! Wewe wakenza buonso buayi ne lungenyi luebe; buloba budi buule tente ne bintu biwakufuka.’ Meji a Yehowa adi amuenekela mu bintu bionso bidiye mufuke. Tuanji tuakulayi bua “meji” a tshingenyingenyi a bishi bidi mu mulongo wa tunkenene. (Nsumuinu 30:24) Misumba yabi itu midilongolole mu mushindu wa dikema! Bishi bikuabu bitu bilama bishishi kampanda, bibikolesha bimpe anu bu bimuna biabi, pashishe bilua kubidia. Bishi bikuabu bitu bienza malu anu bu babidima, tuambe ne: bikuna makola (buowa) adi bu biabi bikunyibua, biakolesha. Bifukibua bikuabu bia bungi mbifukibue ne bukokeshi bua kuenza malu a dikema mu tshingenyingenyi. Lujiji luetu lua mu mbanza elu lutu lunaya mu lupepele lukudimukangana bimpe bitambe bidi nansha ndeke ya dikema idi bantu benze kayiyi mua kuteta kuidikija to. Nyunyi itu yenza ngendu mile itu imanya njila wa kulonda mu lupepele ku diambuluisha dia mitoto, anyi bilondeshile mudibu bayilombola kudi bukole bua buloba butu bukoka bintu bu tshiamu tshia nzembu, nansha kudi bukole budi munda muayi budi bu karte ka buloba. Bamanyi ba malu a bintu bidi ne muoyo badi benza bidimu bua kulonga anu bikadilu bia meji bia dikema bidi bitekibue munda mua bifukibua ebi. Nanku, Nzambi udi muteke bipedi ebi munda muabi udi ne bua kuikala ne meji a dikema, ki mmuomu anyi?

14 Bamanyi mbalonge malu a bungi a meji adi mu bintu bidi Nzambi mufuke. Kudi too ne malu a dilonga mua kutentula bifukibua bia Nzambi bua kuenza bintu bidi bisua kufuanangana nabi. Tshilejilu, ukadi pamuapa mukatshile bua butatande bua ntande pauvua mubumone. Kadi enjenyere yeye udi ubumona bu tshintu tshia dikema tshielela meji kumpala kua kutshipatula. Tushinga tuabu tukuabu tutu tumueneka bu tudi mua kukoseka bipepele ntukole tupite nshinga ya tshiamu ya bunene buatu, ntujobakane tupite nshinga ya munda mua bitubu bavuala bua kupangisha mazaji bua kubuela mu mubidi. Ntukole tua dikema! Ela meji ne: bobu badiundishe anu butatande abu bufike bunene bua bukondo butubu bakuata nabu mishipa pa mâyi, mbufuane kuimanyika ndeke munene udi upita ne lubilu lukole! Bushuwa, Yehowa mmufuke bionso ebi anu “ne lungenyi” anyi meji ende.

Nnganyi uvua muteke “meji” a tshingenyingenyi munda mua bifukibua bia pa buloba?

Meji a mu bintu bia mu diulu

15, 16. a) Mitoto idi ijadika tshinyi bua meji a Yehowa? b) Padi Yehowa muikale Mfumu Mutambe bunene wa banjelu bapite bungi, mmunyi mudibi bijadika mudiye Mulombodi wa meji?

15 Meji a Yehowa adi amuenekela mu bidiye muenze mu tshibuashibuashi tshionso. Mitoto ya mu diulu ituvua bakulaku bualu buayi ndambu mu Nshapita 5 ki mmitangalake tshianana tshianana bu ku mpukampuka mu tshibuashibuashi to. Ku diambuluisha dia meji a Yehowa adi mu “mikenji idi Nzambi welela bintu bia mu diulu,” biobi ebi mbikosolola ne bulongame buonso mu bikata bia mitoto bidi pabi bikosolola mu bisumbu binene bia bikata bia mitoto; biobi ebi pabi bidi bienza bimamuende wa bisumbu binene bia bikata bia mitoto. (Yobo 38:33) Nunku, ki mpatupu padi Yehowa utela muaku “misumba” bua kuakula bua bintu bia mu diulu to! (Yeshaya 40:26) Kadi kudi misumba ya bintu bikuabu idi mene itamba yoyi kuleja meji a Yehowa.

16 Anu mutuvua babimone mu Nshapita 4, batu babikila Nzambi ne: “Yehowa wa misumba” bualu udi Mfumu Mutambe bunene wa musumba anyi tshiluilu tshinene tshia banjelu miliyo nkama ne nkama. Bualu ebu budi buleja bukole bua Yehowa. Kadi meji ende adi ku tshinyi muaba au? Tumanye ne: Yehowa ne Yezu kabatu banji kulekela dienza mudimu to. (Yone 5:17) Nanku mbia meji bua kuamba ne: banjelu ba Mutambe Bunene badi pabu anu bamonangane ne mudimu. Vuluka ne: banjelu mbatupite tuetu bantu, badi ne lungenyi ne bukole bipite. (Ebelu 1:7; 2:7) Nansha nanku, Yehowa mmubapeshe bonso midimu milenga idibu benza ne disanka kukadi bidimu miliyare ne miliyare, ‘benza dîyi didiye wamba,’ ne ‘benza mudiye musue.’ (Musambu 103:20, 21) Meji a Mulombodi wa nunku adi akemesha bikole, ki mmuomu anyi?

Yehowa udi “nkayende muena meji”

17, 18. Bua tshinyi Bible udi wamba ne: Yehowa udi “nkayende muena meji”? Bua tshinyi meji ende adi ne bua kutukemesha bikole?

17 Pa kumona bijadiki bionso ebi, bidi mua kutukemesha padi Bible utumbisha meji a Yehowa mudiwu mabandile bikole anyi? Tshilejilu, udi wamba ne: Yehowa udi “nkayende muena meji.” (Lomo 16:27) Yehowa nkayende ke muena meji onso atuku. Yeye ke mufidi wa meji onso malelela. (Nsumuinu 2:6) Ke bualu kayi, nansha mudi Yezu tshifukibua tshitambe bikuabu ku meji, kakeyemena meji ende yeye to, kadi wakakula anu muvua Tatuende mumuleje.—Yone 12:48-50.

18 Mona muvua mupostolo Paulo mumvuije mudi meji a Yehowa mapite a bifukibua bionso: “Aka! Monayi ndondo wa bubanji bua Nzambi, meji ende ne dimanya diende! Kakuena udi mua kujingulula dilumbuluisha diende ne kulondolola njila yende nansha!” (Lomo 11:33) Padi Paulo ubanga mêyi ende ne: “Aka!” uvua uleja muvuaye ukatshila ne kanemu kakole. Muaku wa tshiena Greke uvuaye mutele udibu bakudimune ne: “ndondo” udi umvuangana bikole ne muaku udi umvuija “dijimba.” Nunku, mêyi ende adi atushiya ne tshimfuanyi kampanda mu mutu. Patudi tufuanyikija meji a Yehowa, tudi anu bu badi baponguela mu lupongo lule ludi kaluyi ne ndekelu; meji au mmale ne mmalabale bikole a katuyi mua kumvua bungi buawu, anyi mene kuteta mua kumvuija malu awu onso mu kabujima anyi ku bumue ku bumue nansha. (Musambu 92:5) Bualu ebu kabuenaku butusaka ku didipuekesha anyi?

19, 20. a) Bua tshinyi mbikumbane bua kufuanyikija meji a Nzambi ne mukanku? b) Yehowa mmuleje mudiye ne bukole bua kumona malu atshilualua mushindu kayi?

19 Yehowa udi “nkayende muena meji” mu mushindu mukuabu wa ne: anu yeye nkayende ke udi ne bukole bua kumona malu atshilualua. Tumanye ne: Yehowa utu ufuanyikija meji ende ne mukanku utu umuena bintu kule. Mukanku mukunzubile udi mua kuikala ne bujitu bua kilo 5 patupu, kadi mêsu awu mmapite a muntu mukulumpe ku bunene. Mukanku utu ne lumonu lutue lua dikema, luwambuluisha bua kumuena tuntu tukese tua kubakulawu mu ntanta wa metre nkama ne nkama mulu, anyi mene mutantshi wa kilometre ya bungi. Musangu mukuabu, Yehowa nkayende wakamba bua mukanku ne: ‘Mêsu ende adi atangila kule.’ (Yobo 39:29) Bia muomumue, Yehowa udi mua kumuena malu “kule” menemene anyi mu matuku atshilualua.

20 Bible mmuwule tente ne malu adi aleja ne: bidi nanku. Udi ne nkama ne nkama ya milayi ya buprofete anyi malu madianjila kufunda kumpala kua kuenzekawu. Malu bu mudi a muvua mvita kampanda mua kushikila, dijuka ne dikuluka dia makalenge manene avua akokesha buloba bujima, too ne mayele a mvita a bamfumu kampanda ba basalayi, buonso buawu bakavua badianjile kuamanyisha mu Bible, pamuapa nansha bidimu nkama kumpala.—Yeshaya 44:25–45:4; Danyele 8:2-8, 20-22.

21, 22. a) Bua tshinyi kakuena tshidi mua kutuambisha ne: Yehowa ukadi mudianjile kumanya bionso bituenza mu nsombelu? Fila tshilejilu. b) Mmunyi mutudi bamanye ne: meji a Yehowa ki mmeji adi kaayi a bulunda anyi adi kaayi a diumvuilangana luse?

21 Kadi abi bidi biumvuija ne: Nzambi ukadi mudianjile kumanya bionso biwenza mu nsombelu webe anyi? Bamue batu balongesha mukadi Nzambi mufundile muntu yonso malu amufikila batu bitaba bualu ebu bashindika. Kadi dilongesha adi se didi dipepeja meji a Yehowa, bualu didi dileja ne: Nzambi kena ne bukole bua kuludika bukokeshi buende bua kumona malu atshilualua to. Fuanyikijabi: Wewe muikale ne dîyi dilengele kadiyi kuambangana nadi dia misambu, udi mua kushala anu wimba mêba onso kuyi wenza bualu bukuabu anyi? Adi si ndipala! Bia muomumue, Yehowa udi ne bukole bua kudianjila kumanya malu atshilualua, kadi katu anu musombele tshiotshi atshi mêba onso to. Bu yeye wenza nanku si bivua mua kutupangisha budikadidi buetu bua kuenza tshitudi basue budi dipa dia mushinga mukole didiye kayi musue kutunyenga kabidi nansha.—Dutelonome 30:19, 20.

22 Tshitambe bubi kabidi ntshia mudi dilongesha dine edi disua kuleja ne: meji a Yehowa mmeji adi kaayi a bulunda, kaayi a dinanga, kaayi a diumvuilangana luse anyi a kuditeka muaba wa bakuabu to. Kadi kabiena nanku nansha kakese! Bible udi uleja ne: Yehowa udi “ne meji mu mutshima.” (Yobo 9:4) Kabiena biumvuija ne: Yehowa utu pende ne dimuma dia muoyo to, kadi Bible utu utela muaku eu padiye wakula bua tshidi muntu munda muende, bua meji ende anyi bua bidiye umvua mundamunda, bu mudi dinanga. Nanku, anu bu ngikadilu mikuabu ya Yehowa, meji ende mmalombola kudi dinanga.—1 Yone 4:8.

23. Meji a Yehowa adi mabandile bikole adi ne bua kutusaka ku dienza tshinyi?

23 Nunku, meji a Yehowa mmakumbane kueyemenyibua menemene. Bu mudiwu mapite etu meji kule ne kule, Dîyi dia Nzambi didi ditukankamija ne dinanga dionso ne: ‘Eyemena Yehowa ne mutshima webe wonso, kueyemenyi dijingulula diebe dia mianda. Umumanye yeye bimpe mu bienzedi biebe bionso, yeye neakululamijile njila yebe.’ (Nsumuinu 3:5, 6) Mpindieu, tuanji tutete mua kulonga meji a Yehowa Nzambi wetu muena meji onso bua tumone mua kusemena pabuipi nende menemene.