Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

NSHAPITA WA 10

“Nulue bidikiji ba Nzambi” mu binudi nuenza ne bukole buenu

“Nulue bidikiji ba Nzambi” mu binudi nuenza ne bukole buenu

1. Bantu bapange bupuangane batu bapona bipepele mu buteyi kayi busokome?

MUFUNDI kampanda wa tusala wakafunda mu bidimu bia 1800 ne: “Patu muntu ne bukokeshi, kutu anu buteyi kampanda busokome butu bumulumba.” Mêyi aa adi aleja buteyi butu bualaminangana ebu: dienza malu bibi ne bukokeshi. Diakabi, bantu bapange bupuangane batu bakuluka bonso mu buteyi ebu. Kakuyi mpata, malu akadi menzeke mmaleje ne: ‘Bantu badi ne bumfumu mbakengeshe bantu nabu.’ (Muambi 8:9MMV) Patu bantu bakokesha bakuabu badibu kabayi banange, bitu bibakebela makenga kaayi kuamba.

2, 3. a) Tshidi tshikemesha bua mudi Yehowa wenza malu ne bukole buende ntshinyi? b) Bukole buetu budi mua kuikala bua tshinyi? Tudi mua kuenza nabu buonso malu bishi?

2 Kabienaku bikemesha mutu Yehowa Nzambi wa bukole buonso kayi muanji kuenza malu bibi ne bukole buende anyi? Anu mutuvua bamone mu nshapita mishale, utu anu wenza malu ne bukole buende mu diumvuangana ne malu adiye mulongolole ne dinanga dionso nansha buobu buikale bua kufuka nabu bintu, bua kubutula nabu, bua kukuba anyi bua kujadikulula nabu malu. Patudi tuela meji bua mushindu utuye wenza malu ne bukole buende, muoyo udi utusaka bua kusemena kudiye. Bualu ebu budi butusaka petu bua ‘tulue bidikiji ba Nzambi’ mu mushindu utudi tuetu tuenza malu ne bukole butudi nabu. (Efeso 5:1) Kadi mbukole kayi butudi tuetu nabu petu katuyi ne kuine kutudi?

3 Tuvuluke ne: Nzambi wakafuka muntu ‘ne tshifuanyikiji tshiende,’ mufuanangane nende. (Genese 1:26, 27) Nunku, tudi anu petu ne ndambu wa bukole. Bukole buetu budi mua kuikala bukokeshi bua kukumbaja malu kampanda, kuenza mudimu; dilombola anyi dikokesha bakuabu; bukokeshi bua kusaka bakuabu ku dienza malu kampanda (nangananga badi batunange); makanda atudi nawu; anyi bintu bitudi nabi. Davidi wakamba bua Yehowa ne: “Wewe udi mpokolo wa muoyo.” (Musambu 36:9MMM) Nunku, bukole buonso butudi mua kuikala nabu mbufume kudi Nzambi buludiludi anyi mu mushindu mukuabu. Nanku tudi basue kuenza nabu malu adi amusankisha. Kadi netuenze nanku bishi?

Dinanga ke didi ne bualu

4, 5. a) Ntshinyi tshidi mua kutuambuluisha bu kuenza malu bimpe ne bukole buetu? Mmunyi mudi tshilejilu tshia Nzambi tshijadika bualu ebu? b) Mmunyi muatuambuluisha dinanga bua kuenza malu bimpe ne bukole buetu?

4 Dinanga ke didi diambuluisha bua kuenza mudimu bimpe ne bukokeshi. Nzambi nkayende udi tshilejilu mu bualu ebu. Vuluka ngikadilu minene inayi ya Nzambi ituvua balonge mu nshapita wa 1 eyi: bukole, buakane, meji ne dinanga. Ku ngikadilu inayi eyi, nngikadilu kayi udi mutambe mikuabu? Ndinanga. 1 Yone 4:8 udi wamba ne: “Nzambi udi dinanga.” Bushuwa, dinanga ke bumuntu buine bua Yehowa; ne diodi ke ditu dimusaka bua kuenza bionso bituye wenza. Nanku bualu buonso budiye wenza ne bukole buende, dinanga ke ditu dimusaka; ne utu wenza nanku ndekelu wa bionso anu bua diakalenga dia bantu badi bamunange.

5 Dinanga ke diatuambuluisha petu bua kuenza malu bimpe ne bukole buetu. Bible udi wamba ne: dinanga didi ne “buimpe” ne “kadiena didikebela anu masanka adi.” (1 Kolinto 13:4, 5) Nunku, dinanga kadiakutusaka bua kuenzela badi ku bulombodi buetu malu ne tshikisu anyi bua kubakengesha to. Kadi nedituambuluishe bua kuenzela bakuabu malu ne kanemu ne kuteka majinga abu kumpala kua etu.​—Filipoyi 2:3, 4.

6, 7. a) Ditshina dia Nzambi didi diumvuija tshinyi? Bua tshinyi didi mua kutuambuluisha bua kubenga kuenza malu bibi ne bukole buetu? b) Fila tshilejilu tshia mudi kutshina bua kunyingalaja Nzambi kumvuangana ne dinanga ditudi bamunange nadi.

6 Dinanga didi diumvuanga ne ngikadilu mukuabu udi mua kutuambuluisha bua kubenga kuenza malu bibi ne bukole buetu. Ngikadilu au nditshina dia Nzambi. Udi ne mushinga kayi? Nsumuinu 16:6 (MMM) udi wamba ne: “Muntu [udi] utshina [Yehowa], udi wepuka malu mabi.” Dienza malu bibi ne bukole mbumue bua ku malu mabi atudi ne bua kuepuka. Ditshina dia Nzambi neditukande bua kukengesha bantu batudi tukokesha. Bua tshinyi? Bualu tudi bamanye ne: Nzambi neatulumbuluishe bua mushindu utudi tubenzela malu. (Nehemiya 5:1-7, 15) Kadi ditshina dia Nzambi didi ditangila kabidi malu makuabu. Miaku idibu bakudimune mu Bible bu “ditshina” itu misangu ya bungi yumvuija kanemu kakole ne ditshina dia Nzambi. Nunku Bible udi usuikakaja ditshina ne dinanga ditudi banange Nzambi. (Dutelonome 10:12, 13) Kanemu kakole kadi ne ditshina aka kadi kumvuija kutshina bua kunyingalaja Nzambi, kabiyi anu bua buôwa bua ntatu idi mua kutufikila, kadi bua mutudi bamunange.

7 Tshilejilu: Elabi meji bua malanda mimpe atu pankatshi pa muana mutekete ne tatuende. Muana mmujingulule mudi tatuende mumunange ne mutuye uditatshisha bua bualu buende. Nansha nanku, muana mmumanye kabidi malu adi tatuende umulomba bua kuenza ne mmumanye ne: yeye kayi muatumikile, neamunyoke. Muana kena utshina tatuende bua buôwa to, kadi mmumunange bikole. Mmusue kuenza malu adi asankisha tatuende bua amuanyishe. Ke mudibi kabidi bua ditshina dia Nzambi. Bu mutudi banange Tatu wetu wa diulu Yehowa, tudi tutshina bua kuenza bualu buonso budi mua ‘kunyingalaja mutshima wende.’ (Genese 6:6) Kadi tudi tujinga bua kusankisha mutshima wende. (Nsumuinu 27:11) Ke bualu kayi tudi basue kuenza malu bimpe ne bukole buetu. Tumonayi mpindieu mutudi mua kuenza nanku.

Mu dîku

8. a) Balume badi ne bukokeshi kayi mu dîku? Badi ne bua kuenza nabu malu bishi? b) Leja mudi mulume mua kuleja ne: udi upesha muena kuende bunême?

8 Tuanjayi kuakula bua dîku. Efeso 5:23 udi wamba ne: “Mulume udi ku mutu kua mukajende.” Mmunyi mudi mulume mua kuenza malu ne bukokeshi budi Nzambi mumupeshe ebu? Bible udi wambila balume ne: nusombe ne bakaji benu “bilondeshile dimanya. Nupeshe bakaji bunême bu tshivuadi tshitambe butekete.” (1 Petelo 3:7) Muaku wa mu tshiena Greke udibu bakudimune ne: “bunême” udi umvuija “mushinga, lumu, . . . kanemu.” Mbakudimune miaku mikuabu idi mifuanangane nawu ne: ‘kupesha bintu’ anyi “mushinga mukole.” (Bienzedi 28:10; 1 Petelo 2:7) Mulume udi wambika mukajende bunême kena mua kumukuma, kumupuekesha milongo anyi kumupepeja bia ukadi udiumvua katshiyi ne mushinga to. Kadi udi umutua mushinga ne umunemeka. Udi uleja mudiye umuangata ne mushinga mu malu adiye wamba ne adiye wenza padibu pa nkayabu anyi munkatshi mua bantu. (Nsumuinu 31:28) Padi mulume wenza nunku, Nzambi udi umuanyisha bikole eku mukajende umunanga ne umunemeka.

Mulume ne mukajende badi benza malu bimpe ne bukole buabu padibu balejangana dinanga ne kanemu

9. a) Bakaji badi ne bukokeshi kayi mu dîku? b) Tshidi mua kubambuluisha bua kukuatshisha babayabu ne dimanya diabu ntshinyi? Padibu benza nanku tshidi tshienzeka ntshinyi?

9 Bakaji badi pabu ne ndambu wa bukokeshi mu dîku. Bible utu wakula bua bakaji bavua batshina Nzambi bavua badikebele mushindu wa kuambuluisha babayabu bua kuyabu ne malu bimpe anyi bua kuepuka bilema kampanda. (Genese 21:9-12; 27:46–28:2) Mukaji udi mua kuikala ne lungenyi lua bungi kupita bayende, anyi mumanye mua kuenza amue malu adi bayende mupange. Nansha nanku, udi ne bua kuleja bayende “kanemu kakole” ne ‘kumukokela bu mudiye ukokela Mukalenge.’ (Efeso 5:22, 33) Mukaji yeye ne dijinga dia kusankisha Nzambi, neenze malu ne dimanya diende bua kukuatshisha bayende pamutu pa kumupepeja anyi kukeba bua kumudiata. “Mukaji wa meji” wa nunku udi weleshangana diboko ne bayende bikole bua dîku kushindamadi, ne mushindu eu ke udiye ushala mu ditalala ne Nzambi.​—Nsumuinu 14:1MMM.

10. a) Mbukokeshi kayi budi Nzambi mupeshe baledi? b) Muaku “mibelu” udi umvuija tshinyi? Baledi badi ne bua kubela bana babu bishi? (Tangila kabidi mêyi adi kuinshi kua dibeji.)

10 Baledi badi pabu ne bukokeshi budi Nzambi mubapeshe. Bible udi ubadimuija ne: “Batatu, kanufikishi bana benu munda, kadi nutungunuke ne kubakolesha ne mibelu ne didimuija bia Yehowa.” (Efeso 6:4) Mu Bible, muaku “mibelu” udi mua kumvuija “dikolesha, dilongesha, diyisha.” Bitu bikengela kubela bana. Bua kukolabu bimpe, bikengela kubelela mêyi ne mikandu bitokesha bimpe. Bible udi usuikakaja mibelu anyi dilongesha dia nunku ne dinanga. (Nsumuinu 13:24) Nunku, kabitu bikengela kunyoka muana ne “lukodi” ne tshikisu bua kumukengesha to. * (Nsumuinu 22:15; 29:15) Muledi yeye unyoka muana ne tshikisu kayi tuseku, kayi ne dinanga, udi unyanga bukokeshi buende, mufuane kusunsula muoyo wa muana. (Kolosayi 3:21) Kadi bobu babanyoka mu mushindu muimpe, bana nebamone ne: baledi babu mbabanange ne mbasue bua balue bantu ba nsongo pakolabu.

11. Leja mudi bana mua kuenza malu bimpe ne bukole budibu nabu?

11 Kadi bua bana? Mmunyi mudibu pabu mua kuenza malu bimpe ne bukole budibu nabu? Nsumuinu 20:29 udi wamba ne: “Butumbi bua bansongalume mbukole buabo.” Mushindu mutambe buimpe udibu mua kuenza malu ne bukole ne makanda abu nkuenzela “Mufuki” wetu mudimu. (Muambi 12:1) Bana badi ne bua kumanya ne: malu adibu benza adi mua kusankisha baledi babu anyi kubanyingalaja. (Nsumuinu 23:24, 25) Padi bana batumikila baledi babu badi batshina Nzambi ne balama tshikadilu tshimpe, badi babasankisha. (Efeso 6:1) Tshikadilu tshia nunku ke tshidi “tshianyishibue mu Mukalenge.”​—Kolosayi 3:20.

Mu tshisumbu

12, 13. a) Bakulu badi ne bua kumona bukokeshi budibu nabu mu tshisumbu bishi? b) Fila tshilejilu tshia mudi bakulu ne bua kuenzela mikoko malu ne dinanga.

12 Yehowa mmupeshe batangidi mudimu wa kulombola tshisumbu tshia bena Kristo. (Ebelu 13:17) Balume badi bakumbane aba badi ne bua kuenza malu ne bukokeshi budi Nzambi mubapeshe bua kuambuluisha mikoko bimpe ne bua kuyilama mu ditabuja. Bukokeshi bua bakulu budiku bubavuija bashefu mu tshisumbu anyi? Nansha kakese! Badi ne bua kuikala ne budipuekeshi ne nkatshinkatshi mu mushindu udibu bamona mudimu wabu mu tshisumbu. (1 Petelo 5:2, 3) Bible udi ulomba bakulu bua “kulama tshisumbu tshia Nzambi tshivuaye musumbe ku mashi a Muanende nkayende.” (Bienzedi 20:28) Mvese udi uleja bua tshinyi bidi bikengela kuenzela mukoko ne mukoko wonso malu ne dinanga.

13 Tuangate tshilejilu. Mulunda webe wa pa muoyo udi ukuambila bua kumulamina tshintu tshia mushinga mukole. Wewe udi mumanye mudiye mutule makuta a bungi bua kutshisumba. Kuakutshilamaku bimpe menemene bua katshinyanguki anyi? Bia muomumue, Nzambi mmupeshe bakulu bujitu bua kulama tshisumbu tshidi tshikale tshintu tshia mushinga mukole. Benamu mbenze anu bu mikoko. (Yone 21:16, 17) Yehowa mmunange mikoko bikole bia dikema, muyisumbe too ne ku mashi a mushinga mukole a Muanende mulela umuepele Yezu Kristo. Kakuena mushinga mukuabu udi mua kupita uvua Yehowa musumbe nawu mikoko yende to. Bakulu bena bupuekele mbavuluke bualu ebu, nunku budi bubambuluisha bua kumanya mua kuenzela mikoko ya Yehowa malu.

“Bukokeshi bua ludimi”

14. Ludimi ludi ne bukole kayi?

14 Mukanda wa Nzambi udi wamba ne: “Lufu ne muoyo bidi mu bukokeshi bua ludimi.” (Nsumuinu 18:21) Bulelela, ludimi ludi mua kunyangakaja malu bibi be. Nnganyi utuku kayi muanji kumvua bimuoshe pavuabu bamuambe dîyi dibi anyi dia kapeja? Kadi ludimi lutu kabidi ne bukole bua kuakaja malu. Nsumuinu 12:18 udi wamba ne: ‘Ndimi ya bena meji idi isangaja bantu.’ Bushuwa, mêyi mimpe adi akankamija adi anu bu buanga bua kutalaja anyi kumisha nabu mputa wa ku muoyo. Tumonayibi bimue bilejilu.

15, 16. Leja mutudi mua kukankamija bakuabu ne ludimi luetu.

15 Mu 1 Tesalonike 5:14, badi batulomba bua “kuakula ne mêyi a busambi kudi badi babungame.” Bushuwa, nansha bantu ba Yehowa badi pabu imue misangu mua kusama dibungama. Mmunyi mutudi mua kubambuluisha? Bela kalumbandi ka muoyo mujima bua amue malu masunguluke, bua bamone ne: batshidi ne mushinga ku mêsu kua Yehowa. Baleja imue mvese idi ne mêyi a bukole idi ileja mudi Yehowa utabalela badi ne “mitshima itamba kunyingalala” ne badi ne ‘mitshima ya majiya,’ ne mudiye mubanange ne muoyo mujima. (Musambu 34:18) Patudi tuakula ne ludimi luetu bua kusamba bakuabu, tudi tuleja mutudi tufuana Nzambi wetu muena luse “udi usamba bantu badi batekete ku muoyo.”​—2 Kolinto 7:6.

16 Tudi petu mua kuenza mudimu ne bukole bua ludimi luetu bua kukankamija bakuabu. Kudiku muena Kristo netu udi mufuishe anyi? Tuetu bamuambile mêyi mimpe a luse adi aleja mutudi tumutabalela, bidi mua kumusamba ne kumukolesha ku muoyo. Kudiku muanetu ukadi mukulakaje udi katshiyi udimona kabidi ne mushinga anyi? Kumuambila mêyi mimpe kudi mua kumujadikila ne: utshidi anu ne mushinga. Kudiku muanetu udi utata ne disama dia munanunanu anyi? Kuya kumusamba anyi kumusamba ku telefone kudi mua kumukolesha bikole. Patudi tuakula mêyi ‘mimpe adi mua kukolesha bakuabu’ ne ludimi luetu, Mufuki wetu udi usanka bikole.​—Efeso 4:29.

Kuyisha lumu luimpe mmushindu mutambe buimpe wa kuenza malu ne bukole buetu

17. Mmushindu kayi muimpe utudi mua kuambuluisha bakuabu ne ludimi luetu? Bua tshinyi tudi ne bua kuenza nanku?

17 Mushindu mutambe buimpe wa kuenza malu ne bukole bua ludimi luetu ngua kuambila bakuabu lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi. Nsumuinu 3:27 udi wamba ne: ‘Kupadi bantu tshintu tshimpe, badi bakumbane bua kuikala natshi, pawikala ne bukole bua kubapatshi.’ Tudi ne dibanza dia kuambila bakuabu lumu luimpe ludi lupandisha bantu. Kabiakuikala bimpe bua tuetu kudilamina mukenji wa kuambila bantu lukasa udi Yehowa mutupeshe ne kalolo konso to. (1 Kolinto 9:16, 22) Kadi Yehowa mmusue bua tuenze mudimu eu mushindu kayi?

Tuenzele Yehowa mudimu ne ‘bukole buetu buonso’

18. Yehowa mmutekemene tshinyi kutudi?

18 Dinanga ditudi banange nadi Yehowa didi ditusaka bua kuyisha ne bukole buetu buonso. Yehowa mmutekemene tshinyi kutudi mu bualu ebu? Mmutekemene tshitudi bonso mua kukumbaja nansha nsombelu wetu muikale mushindu kayi. Bible udi wamba ne: “Malu onso anudi nuenza, nuenze ne muoyo wenu mujima bu badi baenzela Yehowa, kanuyi bu badi baenzela bantu.” (Kolosayi 3:23) Pakakula Yezu bua mukenji udi mutambe mikuabu, wakamba ne: “Udi ne bua kunanga Yehowa Nzambi webe ne muoyo webe wonso ne anyima webe yonso ne lungenyi luebe luonso ne bukole buebe buonso.” (Mâko 12:30) Bulelela, Yehowa mmutekemene bua yonso wa kutudi amunange ne amuenzele mudimu ne anyima wende yonso.

19, 20. a) Bu mudi anyima ukongoloja muoyo ne lungenyi ne bukole, bua tshinyi mbatele kabidi bintu bikuabu ebi mu Mâko 12:30? b) Kuenzela Yehowa mudimu ne anyima wetu mujima kudi kumvuija tshinyi?

19 Kuenzela Nzambi mudimu ne anyima wetu mujima kudi kumvuija tshinyi? Anyima udi umvuija muntu mujima ne makanda ende onso ne lungenyi luende luonso. Pikala anyima ukongoloja muoyo ne meji ne makanda, bua tshinyi mbatele kabidi bintu ebi mu Mâko 12:30? Tuanji tuangate tshilejilu. Mu bikondo bia malu adibu bafunde mu Bible, muntu uvua mua kudipana (mmumue ne: kupana anyima wende) mu bupika. Nansha nanku, kavua mua kuenzela mfumuende mudimu ne muoyo wende mujima to. Kavua mua kumuenzela mudimu ne makanda ende onso ne meji ende onso to. (Kolosayi 3:22) Nanku, bidi bimueneka ne: Yezu wakatela bintu bikuabu ebi bua kuleja mutudi katuyi ne bua kulaminyina tshintu nansha tshimue patudi tuenzela Yehowa mudimu to. Kuenzela Nzambi mudimu ne anyima mujima kudi kumvuija kudifila tuetu bine, kumuenzela mudimu ne bukole buetu ne makanda etu onso atudi nawu.

20 Kuenza mudimu ne anyima wetu yonso kudiku kumvuija ne: tuetu bonso tudi ne bua kuyisha ne makanda a muomumue ne mêba bungi bua muomumue anyi? Mbikole bua kuenza nanku, bualu bantu bonso kabatu ne nsombelu ya muomumue ne makanda a diatshimue to. Tshilejilu, nsonga utshidi ne makanda a mubidi katakata udi mua kuyisha mêba a bungi kupita mukulakaje ukadi mukoke. Mujike udi kayi ne bujitu bua dîku udi mua kuyisha bikole kupita muntu udi ne dîku. Tuetu bikale ne bukole ne nsombelu bidi bituambuluisha bua kuyisha bikole, tuikale ne disanka bua bualu abu. Tshidibi, katuena ne bua kuikala ne lungenyi lua kudipepeja anyi lua kupepeja bakuabu, tukadi tudifuanyikija nabu to. (Lomo 14:10-12) Kadi tudi basue kuenza mudimu ne bukole buetu bua kukankamija bakuabu.

21. Leja mushindu mutambe buimpe utudi mua kuenza malu ne bukole buetu.

21 Yehowa udi tshilejilu tshimpe tshitambe mu mushindu udiye wenza malu bimpe ne bukole buende. Tudi basue kuditatshisha ne muetu muonso bua kumuidikija nansha mutudi bapange bupuangane. Tudi mua kuenza malu bimpe ne bukole buetu patudi tuambikaku bantu batudi tulombola bunême. Tudi kabidi basue kudifila ne muoyo mujima patudi tukumbaja mudimu udi upandisha bantu udi Yehowa mutupeshe bua kuenza. (Lomo 10:13, 14) Vuluka ne: pawudi upesha Yehowa tshintu tshia mushinga mukole tshiudi natshi (tuambe ne: anyima webe), udi usanka bikole. Muoyo webe kawena ukusakaku bua kuenzela Nzambi wa dinanga utu umvuilangana eu mudimu ne bukole buebe buonso anyi? Eu ke mushindu mutambe buimpe utudi mua kuenza malu ne bukole buetu.

^ tshik. 10 Pa kale, muaku wa tshiena Ebelu udibu bakudimune ne: ‘ndukodi’ eu uvua umvuija tshibonge anyi dikombo dia buena divua mulami wa mikoko ulombola nadi mikoko yende. (Musambu 23:4) Bia muomumue, padi baledi bakokesha, mbimpe bikale ne dinanga padibu balombola bana ne “lukodi,” kadi kabikadi ne tshikisu to.