Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Kadi bua “mvese mijadiki” ya Busatu Bunsanto?

Kadi bua “mvese mijadiki” ya Busatu Bunsanto?

Kadi bua “mvese mijadiki” ya Busatu Bunsanto?

BATU bamba mudi imue mvese ya mu Bible ijadika Busatu Bunsanto. Kadi, patudi tubala mvese eyi, tudi ne bua kuvuluka se: bijadiki bia mu Bible ne bia histware kabiena bishindika Busatu Bunsanto to.

Tudi ne bua kumvua mvese wonso mufidibue bu tshijadiki bilondeshile bidi Bible ufila bu dilongesha mu kabujima kende. Misangu mivule, ngumvuilu mulelela wa mvese wa nunku, mmutokesha kudi biambilu bidi binyungulule mvese eu.

Basatu mu Umue

TSHIBUNGU tshia New Catholic Encyclopedia tshidi tshifila “mvese mijadiki” isatu ya mushindu’eu, eku tshianyisha bidi bilonda ebi: “Dilongesha dia Busatu Bunsanto kadiena disanganyibua mu T[shiovo tshia] K[ale] nansha. Mu T[shiovo] T[shipiatshipia], tshijadiki tshia kale kupita bionso tshidi mu mikanda ya Paulo, nangananga mu 2 Kol. 13.13 [ta 14 mu imue Bible] ne 1 Kol. 12.4-6. Mu Evanjeliyo, tshijadiki tshia Busatu Bunsanto tshilejibua patoke tshidi anu mu diumvuangana ne mêyi a batismo mu Mat. 28.19.”

Mu mvese ayi, “bantu” basatu aba mbatedibue bu mutudi mua kulonda mu Bible de Jérusalem. Kolinto muibidi 13:13 (14) udi utela basatu aba pamue nunku: “Luse lua Mfumu Yezu Kristo, dinanga dia Nzambi ne buobumue bua Spiritu Munsanto bikale nenu buonso!” Tudi tubala mu Kolinto wa kumpala 12:4-6 ne: “Kudi mapa a bungi mashilangane, kadi bidi amu Spiritu umue; kudi mishindu mivule mishilangane ya midimu, kadi bidi amu Mfumu umue. Kudi mishindu mishilangane mivule ya kusadila, kadi mu muntu yonso bidi amu Nzambi umue udi ukuata mudimu mu buonso buabo.” Ne mu Matayo 28:19, tudi tubala ne: “Nanku, ndayi, nuenze ba bisamba bionso balongi; nubabatize mu dîna dia Tatu ne dia Muana ne dia Spiritu Munsanto.”

Mvese eyi idi yamba ne: Nzambi, Kristo ne spiritu munsantu mbenze Bunzambi kampanda bua Busatu, bikale muomumue busatu buabo ku mubidi, ku bukole ne ku dikalaku kashidi anyi? Tòo, anu bu mudi kabidi ditedibua dia bantu basatu balondangane, bu mudi Ntumba, Kabanga, ne Muamba, kadiyi mua kumvuija ne: badi basatu mu umue.

Tshibungu tshia McClintock ne Strong tshia Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, tshidi tshianyisha ne: ditela dia mushindu’eu “didi dijadika amu se: bantu aba basatu batedibue bàdikù, . . . kadi kadiena dileja, buadi nkayadi ne: buonso basatu badi ne bua kuikala bena ngikadilu wa bunzambi, ne bikale ne lumu lua bunzambi lua muomumue nansha.”

Nansha muditshi tshiakuila Busatu Bunsanto, tshibungu etshi tshidi tshiamba bua 2 Kolinto 13:13 (14) ne: “Mu buakane buonso, katuena mua kufila nkomenu wa se: bavua ne bukokeshi bua muomumue, peshi ngikadilu wa muomumue.” Ne bua Matayo 28:18-20, tshidi tshiamba ne: “Nansha nanku, mêyi aa, mangata pa nkayawu, kaakushindika menemene bumuntu bua bine bantu basatu aba to, nansha buobumue buabo peshi bunzambi buabo.”

Pakangata Yezu batismo, Nzambi, Yezu ne spiritu munsantu bakatedibua kabidi mu mushindu wa muomumue. Yezu “e kumonaye spiritu wa Nzambi upueka muenze bu nyunyu wa nkutshi ulua pa mutu pende.” (Matayo 3:16, NW) Kadi, ebi kabiena biamba ne: buonso basatu badi umue to. Misangu mivule, Abrahama, Izaka ne Yakoba mbatedibue diatshimue, kadi, ebi ki mbibavuije umue to. Petelo, Yakobo ne Yone batu imue misangu babatela pamue, kadi ebi kabidi ki mbibavuije umue to. Kupite apu, spiritu wa Nzambi wakatulukila Yezu pa mutu ku batismo wende, bileja ne: kuonso eku Yezu kavua muanji kuedibua manyi a spiritu to. Pa nanku, mmunyi muvuaye mua kuikala umue wa mu Busatu kampanda muvuaye anu umue ne spiritu munsantu?

Tshijadiki tshikuabu tshidi tshiakula bua basatu pamue tshidi tshisanganyibua mu imue nkudimuinu ya kale ya Bible mu 1 Yone 5:7. Kadi, bashikuluji badi bitaba se: mêyi aa kaavuaku diambedi mu Bible to, bakaasakidila pashishe menemene. Pa kuamba mene, muine mvese eu musakidila bakamumusha mu nkudimuinu mivule ya lelu.

Mikuabo “mvese mijadiki” idi yakula amu bua malanda adi pankatshi pa babidi​—Tatu ne Yezu. Tukonkononayi imue ya kudiyo.

“Tatu ne meme tudi tshintu tshimue”

NANSHA mudiwo kaayi akula bua muntu muisatu, mêyi aa adi mu Yone 10:30, batu baatela misangu mivule bua kushindika nawu Busatu Bunsanto. Kadi, Yezu yeye muine wakaleja tshivuaye usua kuamba bua dikala diende “umue” ne Tatu. Mu Yowanese 17:21, 22, wakalomba Nzambi bua balongi “bonso benze tshintu tshimue. Bu muudi wewe, Tatu, munda muanyi, ne meme munda muebe, bobo kabidi benze tshintu tshimue munda muetu, . . . bua benze tshintu tshimue bu mutudi tuetu tshintu tshimue.” Yezu uvua usambila bua balongi bende buonso bavue anu muntu umuepele anyi? Tòo. Uvua usambila, kamuyi mpata, bua bikale mu buobumue mu meji ne mu tshipatshila​—bu muvuabo yeye ne Nzambi.​—Tangila kabidi 1 Kolinto 1:10.

Mu 1 Kolinto 3:6, 8, Paulo udi wamba ne: “Meme nakakuna bintu, Apolo wakabimiamina mai, . . . Udi ukune ne udi umiamina mai badi umue.” Paulo kavua usua kuamba ne: Apolo ne yeye bavua bantu babidi mu muntu umue nansha; uvua umvuija ne: bavua mu buobumue mu tshipatshila. Muaku wa tshiena-Greke udi Paulo mufunde apa bua “umue” (hen) udi mulubidile, umvuija kumpala “(tshintu) tshimue” ne udi uleja buobumue mu dienzejangana mudimu. Muaku eu ke udi Yezu muangate mu Yone 10:30 bua kumvuija diumvuangana diabo ne Tatuende. Muine muaku eu ke udi Yezu muangate kabidi mu Yone 17:21, 22. Pa nanku, padiye wangata muaku “umue” (hen) mu mishindu mishilangane eyi, Yezu uvua usua kuakula bua buobumue bua meji ne tshipatshila.

Pa bidi bitangila Yone 10:30, Jean Calvin (muakuidi wa Busatu Bunsanto) wakamba mu mukanda wa Commentary on the Gospel According to John ne: “Bashikuluji ba kale bakatupakana pa mvese bua kujadika ne: Kristo udi . . . wa mushindu’umue ne Tatu. Bualu Kristo kêna wipatshila apa buobumue bua ku mubidi to, kadi ndiumvuangana didiye nadi ne Tatu.”

Katupa kakese kunyima kua mvese eu wa Yone 10:30, Yezu udi uleja ne dishindika ne: mu miaku eyi, kêna mudiambe ne: udi Nzambi to. Wakakonka bena Yuda bakafika ku nkomenu eu wa ntupakanyi ne basua kumuasa mabue ne: “Bua yeye wakajidilabo kudi Nzambi ne wakatumeye ha buloba, munyi nudi nuamba ne, Udi uhenda Nzambi, bua nakuamba ne, Ndi Muana wa Nzambi?” (Yone 10:31-36) Tòo, Yezu kakamba ne: uvua Nzambi Muana to, kadi, uvua Muana wa Nzambi.

‘Wakadivuija muena mulongo ne Nzambi’ anyi?

MUFUNDU mukuabo utubo batela bua kujadika Busatu Bunsanto ngwa Yone 5:18. Udi wamba ne: bena Yuda (anu bu mu Yone 10:31-36) bavua basue kushipa Yezu bualu “wakubikila Nzambi ne, Ntatu wanyi, udivuisha muomumue ne Nzambi.”

Kadi, nnganyi udi wamba ne: Yezu udi udivuija muena mulongo umue ne Nzambi? Ki nYezu to. Uvua udilumbuluila bua dimubanda edi mu mvese udi ulonda (wa 19): “Ku dimubanda edi Yezu wakandamuna ne: . . . ‘Muana kêna mua kudienzela bualu, udi mua kuenza anu budiye mumone Tatu wenza.’”​—Jé.

Ku mêyi aa, Yezu wakaleja bena Yuda ne: kavua muena mulongo ne Nzambi, pa nanku, kavua mua kudienzela bualu nkayende. Tudiku mua kuela meji ne: muntu kampanda muena mulongo ne Nzambi Wa-Bukole-Buonso udi mua kuamba ne: ‘kêna mua kudienzela bualu’ anyi? (Fuanyikija ne Danyele 4:34, 35.) Biambilu bidi binyungulule Yone 5:18 ne 10:30 bidi bikoka ntema bualu bidi bileja se: Yezu wakadilumbuluila ku mabandu a bena Yuda bavua benza nkomenu kayiyi miakane, anu bu bena Busatu Bunsanto!

“Mmuena mulongo ne Nzambi” anyi?

MU FILIPOI 2:6, Bible wa Douay Version (Dy) wa mu 1609 wa bena Katolike udi wamba bua Yezu ne: “Eu uvua mu tshimfuanyi tshia Nzambi, kakamona bu diapula pa kuditeka wa mulongo umue ne Nzambi.” Mbia muomumue ne bitudi tubala mu La Sainte Bible wa David Martin (1879). Bamue bakoleshi ba mmuenenu wa se: Yezu mmuena mulongo umue ne Nzambi, batshidi batumika ne nkudimuinu ya mushindu’eu too ne lelu. Kadi, monayi mudi nkudimuinu mikuabo yandamuna mvese eu:

1908: “nansha muvuaye ne mubidi bu wa Nzambi, kavua mudiangate ne mushinga to bua kudivuija muena mulongo ne Nzambi.” La Sainte Bible, wa Oltramare.

1965: “Yeye​—bushuwa, uvua ne bunzambi! kavua nansha udiumvua mukumbane bua kudivuija muena mulongo ne Nzambi.” Das Neue Testament, nkudimuinu mufundulula, wa Friedrich Pfäfflin.

1968: “eu, nansha muvuaye ne mubidi bu wa Nzambi, kavua wela meji se: kuikala muena mulongo umue ne Nzambi kuvua tshintu tshivuaye ne bua kuangata ne lukuka luonso.” La Bibbia Concordata.

1981: “Yeye wakadi ne bumvidi mukulu buende kuonso aku, kadi kakutshinka bua kukeba kudivuija mulongo umue ne Mvidi Mukulu ku bukole.” Muanda mulenga lelu.

1984: “yeye, nansha muvuaye ne mubidi bu wa Nzambi, kavua muele meji a kuditeka pa muaba udi kawuyi wende, mbuena kuamba ne: kuikala muena mulongo umue ne Nzambi.”​—New World Translation of the Holy Scriptures.

1988: “yeye uvua mu nsombelu wa bunzambi kakamona kudivuija muena mulongo umue ne Nzambi bu tshintu tshia kuangata ku bukole nansha.” Traduction Œcuménique de la Bible.

Kadi, bamue badi bamba mudi mine nkudimuinu eyi ya kueyemenyibua mikale ileja ne: (1) Yezu ukavua mumane kuikala muena mulongo umue ne Nzambi, kadi uvua muitabe ku budisuile bua kulekelaye muaba wende, peshi (2) kavua ukengela bua kufuilakana muaba ukavuaye katshia konso eku nansha.

Pa bualu ebu, mu The Epistle of Paul to Philippians, Ralph Martin udi wamba pa tshiena-Greke tshia ku ntuadijilu ne: “Kadi, tudi mua kuela mpata bua se: muaku wa pa muanda eu udi mua kushiya diumvuija diawu dilelela dia: ‘kunyenga,’ ‘kuangata ku bukole,’ bua kuangata diumvuija dia ‘kulaminyina bikole.’” Mukanda wa The Expositor’s Greek Testament, udi wamba pawu ne: “Kakuena mvese nansha umue udi ἁρπάζω [har.pa’zô] peshi umue wa ku miaku idi ifuminaku muikale ne diumvuija dia: ‘kukuba’ anyi dia ‘kulama.’ Bidi bimueneka ne: muaku wa pa muanda eu udi umvuija misangu yonso ‘kunyenga, kuangata ku bukole.’ Nenku, kabiena bianyishibue bua kulekela diumvuija dilelela dia: ‘kubabidila ne lukuka luonso’ bua kuangata diumvuija dikuabo dishilangane dia: ‘kulaminyina bikole.’”

Bituafumi ku dimona ebi bidi bileja patoke se: bafundi ba imue nkudimuinu, bu mudi Douay ne La Sainte Bible, wa David Martin, badi bakonyangaja mikenji ya muakulu bua kuvuija mmuenenu yabu pa Busatu Bunsanto milelela. Pamutu pa kufila mmuenenu wa se: Yezu uvua mumone ne: mbiakane bua kudivuija muena mulongo umue ne Nzambi, mvese wa Filipoi 2:6 mu tshiena-Greke, patudi tumubala katuyi badianjile kulama mmuenenu mukuabo mu meji, udi uleja bimpe bitambe ne: Yezu kakela meji ne: bivua biakane nansha.

Mvese minyungulule (3-5, 7, 8, Dy) idi itutokeshila mushindu utudi ne bua kumvua mvese 6 eu. Bena Filipoi bakakankamijibua nenku: “Ne budipuekeshi, muntu ne muntu angate bakuabo ne: mbamutambe.” Pashishe, Paulo udi wangata Kristo bu tshilejilu tshilenga tshia ngikadilu eu: “Ikalayi munkatshi muenu ne meji a muomumue ne avua nawu Kristo Yezu.” “Mmeji” kayi? Nga ‘kubenga kumona bu diapula pa kuditeka wa mulongo umue ne Nzambi’ anyi? Tòo, abi nebibengangane ne bualu butudi tuakula apa! Kadi, Yezu, úvuá ‘wangata Nzambi ne: mmumutambe,’ kavua mua ‘kukeba mua kufuilakana mulongo umue ne Nzambi,’ kadi, pamutu pa nanku “wakatamba kudipuekesha, ne butumike too ne ku lufu.”

Bulelela, mêyi aa kaena makanyine Nzambi Wa-Bukole-Buonso to. Avua akula bua Yezu Kristo, úvuá mutokeshe menemene bualu budi Paulo wamba apa​—mbuena kuamba ne: mushinga wa budipuekeshi ne wa butumike kumpala kua eu udi Mumutambe ne Mufuki, Yehowa Nzambi.

Ndiku”

MU YONE 8:58, imue nkudimuinu, tshilejilu, bu mudi La Bible de Jérusalem, idi yamba mêyi aa a Yezu: “Diambedi Abrahama kayi muanji kuikalaku, Ndiku.” Nanku, bu mudi bena Busatu Bunsanto bamba, Yezu uvua ulongesha ne: uvua mumanyibue ne muanzu wa “Ndiku” anyi? Anu bu mudibo babiamba, bidi bisua kumvuija ne: uvua Yehowa wa mu Mifundu ya tshiena-Ebelu anyi? Mu Ekesode 3:14, tudi tubala mu Bible Osty ne: “Nzambi wakambila Mozese ne: ‘Ndi eu Undi.’”

Mu Ekesode 3:14 (Osty) muaku “Ndi” mmuangatshibue bu muanzu wa Nzambi bua kuleja ne: bulelela uvuaku ne uvua mua kuenza tshivuaye mulaye. Mukanda wa The Pentateuch and Haftorahs, mufunda kudi Dr. J. H. Hertz, udi wamba bua muaku eu ne: “Bua bena Izalele bavua mu bupika, ngumvuilu uvua ne bua kuikala wa ne: ‘Nansha muvuaye kayi muanji kunuleja bukole Buende, Neabuleje; Udi wa kashidi ne neanupikule bulelela.’ Lelu’eu, bavule badi balonda Rashi [mumvuiji wa Bible ne wa Talmud muena France] pa kukudimuna [Ekesode 3:14] ne: ‘Nengikale tshingikala.’”

Muaku utudi tusangana mu Yone 8:58 mmushilangane menemene ne udi mu Ekesode 3:14. Yezu kêna uwangata bu dîna peshi bu muanzu kampanda to, kadi, mbua kumvuija dikalaku diende dia diambedi. Monayi mushindu mene udi imue nkudimuinu ya Bible ivuija mvese wa Yone 8:58:

1898: “Abrahama kayi muanji kuikalaku, meme mvuaku.” La Sainte Bible, nkudimuinu wa Ostervald.

1935: “Mvuaku Abrahama kayi muanji kuledibua!” The Bible​—An American Translation, wa J. M. P. Smith ne E. J. Goodspeed.

1965: “Kumpala kua Abrahama kayi muanji kuledibua, nkavua mumane kuikala mushindu undi.” Das Neue Testament, wa Jörg Zink.

1981: “Diambedi Abalahama kayi muanji kuledibua, meme nakadianjila kuikalaku.” Muanda mulenga lelu.

1984: “Kumpala kua Abrahama kayi muanji kuikalaku, meme mvuaku.” New World Translation of the Holy Scriptures.

Nunku, ngumvuilu mulelela wa mvese eu mu tshiena-Greke udi nenku: “Muan’a Bute” mufukibue wa Nzambi, Yezu, uvuaku ku kale Abrahama kayi muanji kuledibua.​—Kolosai 1:15; Nsumuinu 8:22, 23, 30; Buakabuluibua 3:14.

Musangu eu kabidi, biambilu bidi binyungulule mvese eu, bidi bijadika ne: tudi ne bua kumvua mvese eu mu mushindu eu. Bena Yuda bavua basua kutapa Yezu mabue bualu uvua ujadika ne: “wakamona Abrahama” pabi, buabo bobo, kavua nansha ne bidimu 50 to. (Mvese wa 57) Nanku, bidi bia meji bua Yezu kubamanyishaye bidimu biende. Ke bua tshinyi wakabambila ne: “Ukavua ne muoyo diambedi Abrahama kayi muanji kuledibua!”​—The Simple English Bible.

“Dî diakadi Nzambi”

MUKANDA wa Nzambi udi ukudimuna Yone 1:1 mushindu eu: “Ku tshibangidilu Dî diakadiku, Dî diakadi ne Nzambi, Dî diakadi Nzambi.” Bilondeshile bena Busatu Bunsanto, mvese eu udi umvuija ne: “Dî” (tshiena-Greke ho logos), wâkáluá pa buloba bu Yezu Kristo, ùvua Nzambi Wa-Bukole-Buonso yeye muine.

Musangu eu kabidi, tudi tumona se: miaku idi inyungulula mvese eu idi ituambuluisha bua kupeta ngumvuilu mulelela. Nansha Mukanda wa Nzambi muine, udi wamba ne: “Dî diakadi ne Nzambi.” (Miaku miladika nyetu). Eu udi “ne” kampanda kêna mua kuikala kampanda eu nansha. Mu diumvuangana ne ngelelu wa meji eu, tshikandakanda tshia Journal of Bible Literature, tshifunda kudi Jezuite Joseph Fitzmyer, tshidi tshileja ne: bu tuetu mua kumvuija tshitupa tshia ndekelu tshia Yone 1:1 bu tshidi tshisua kuleja Nzambi “muine,” abi “nebibengangane ne tshiambilu tshia kumpala,” tshidi tshiamba ne: Dî diakadi ne Nzambi.

Monayi kabidi mudi nkudimuinu mikuabo yandamuna tshitupa etshi tshia mvese:

1808: “ne dîyi divua nzambi.” The New Testament in an Improved Version, Upon the Basis of Archbishop Newcome’s New Translation: With a Corrected Text.

1864: “ne nzambi uvua dîyi.” The Emphatic Diaglott, nkudimuinu muinshi mua biambilu, wa Benjamin Wilson.

1928: “ne Muaku uvua muntu wa bunzambi.” La Bible du Centenaire, Evanjeliyo wa Yone, kudi Maurice Goguel.

1935: “ne Dîyi divua ne bunzambi.” The Bible​—An American Translation, kudi J. M. P. Smith ne E. J. Goodspeed.

1946: “ne wa mushindu umue ne Nzambi uvua Dîyi.” Das Neue Testament, kudi Ludwig Thimme.

1950: “ne Dîyi uvua nzambi”​—New World Translation of the Christian Greek Scriptures.

1958: “ne Dîyi divua Nzambi”​—The New Testament, kudi James L. Tomanek.

1975: “ne nzambi (ta wa mushindu wa nzambi) uvua Dîyi.” Das Evangelium nach Johannes, kudi Siegfried Schulz.

1978: “ne wa mushindu umue ne nzambi uvua Logos.” Das Evangelium nach Johannes, Johannes Schneider.

Mu Yone 1:1, mudi musanganyibua misangu ibidi dîna dia tshiena-Greke the·osʹ (nzambi). Musangu wa kumpala, didi dileja Nzambi Wa-Bukole-Buonso, uvua ne Dîyi [Muaku] pamue (“Dî [loʹgos] diakadi ne Nzambi [mmuenekelu kampanda wa muaku the·osʹ]”). The·osʹ wa ntuadijilu eu udi ulua mu nyima mua ton (le mu Français), kanungu kasunguluji ka tshiena-Greke, apa kadi kasunguluja Nzambi Wa-Bukole-Buonso (“Dî diakadi [le] Nzambi”).

Ku lukuabo luseke, kakuena kanungu kumpala kua the·osʹ muibidi mu Yone 1:1. Nenku, badi mua kukudimuna muaku ku muaku ne: “ne nzambi wakadi (la) Dî.” Kadi, tukadi bamone se: nkudimuinu mivule idi yandamuna the·osʹ muibidi eu (dîna dileji ngikadilu) bu “wa bunzambi,” “udi bu Nzambi” peshi “nzambi kampanda.” Ntshinyi tshidi tshibapesha bukokeshi bua kuenza nenku?

Tshiena-Greke tshia Koine tshivua ne kanungu kasunguluji (“le,” “la”), kadi katshivua ne kanungu kakena kasunguluji (“un,” “une”). Nunku, padi dîna dileji ngikadilu kadiyi dilonda kanungu kasunguluji mu nyima, didi mua kuikala kadiyi disunguluja, bilondeshile bidi bifunda.

Bilondeshile tshikandakanda tshia Journal of Biblical Literature, tuambilu “tudi ne muleji ngikadilu watu kayi ne kanungu kumpala kua muaku wa pa muanda, tudi kumpalampala tuleja ngikadilu.” Anu mudi tshikandakanda etshi tshileja, abi bidi bileja se: loʹgos badi mua kumufuanyikija ne nzambi kampanda. Tshidi tshiamba kabidi pa Yone 1:1 ne: “Bukole bua kuleja ngikadilu bua muleji ngikadilu mbubandile be, ke padi dîna [the·osʹ] kadiyi mua kuangatshibua bu disunguluke nansha.”

Nunku, Yone 1:1 udi utokesha ngikadilu wa Dîyi, ne: uvua “wa bunzambi,” uvua “bu nzambi” ne uvua “nzambi,” kadi kêna Nzambi Wa-Bukole-Buonso to. Ebi mbiumvuangane ne Bible mujima, udi uleja se: Yezu, udi mubikila apa ne: “Dîyi” anyi “Muaku” mu muanzu wende wa Mutuadi-wa-dîyi dia Nzambi, uvua muntu mupuekele ne muena butumike, mutumibue pa buloba kudi Eu udi mumutambe: Nzambi Wa-Bukole-Buonso.

Kudi mvese mikuabo ya bungi mu Bible mudi bakudimunyi pamue ne buonso mu miakulu mikuabu basakidila anu kanungu kakena kasunguluji “un,” padibo bakudimuna biambilu bia tshiena-Greke bia ngibakilu wa muomumue. Tshilejilu, mu Mako 6:49 () pakamona balongi Yezu wendela pa mâyi, “bakela meji ne: nspiritu.” Mu tshiena-Greke tshia Koine, kakuena kanungu kakena kasunguluji kumpala kua “spiritu.” Kadi, pamue ne nkudimuinu yonso mu miakulu mikuabu idi isakidila “un” bua nkudimuinu kuakananganaye ne biambilu bidi binyungulule muaku. Mushindu wa muomumue, bu mudi Yone 1:1 uleja ne: Dîyi uvua ne “Nzambi,” kavua mua kuikala “Nzambi” kadi uvua “nzambi kampanda,” anyi “wa bunzambi.”

Joseph Henry Thayer, umue wa ku bena teoloji ne bashikuluji bakudimunyi ba American Standard Version, wakamba amu ne: “Logos uvua wa bunzambi, ki nNzambi muine nansha.” Ne Jezuite John L. McKenzie wakafunda mu nkonga-miaku wende wa Dictionary of the Bible ne: “Yone 1:1 bavua ne bua kumukudimuna anu bu . . . ‘dîyi [muaku] uvua muntu wa bunzambi.’”

Mbanyange mukenji wa muakulu anyi?

KADI bamue badi bamba ne: nkudimuinu ya nunku idi inyanga mukenji wa gramere wa tshiena-Greke tshia Koine mupatula kudi mushikuluji wa tshiena-Greke E. C. Colwell mu 1933. Wakamba ne: mu tshiena-Greke, dîna dileji ngikadilu “didi ne kanungu [kasunguluji] padidi dilonda muaku wa pa muanda munyima; pikaladi kumpala kua muaku wa pa muanda, kadiena ne kanungu [kasunguluji] to.” Mufundi eu mmusue kuamba ne: padi dîna dileji ngikadilu dikale kumpala kua muaku wa pa muanda, mbimpe kudiangata bu divua ne kanungu kasunguluji (“le,” “la,” “les”). Mu Yone 1:1, dîna dileji ngikadilu dibidi [the·osʹ], didi kumpala kua muaku wa pa muanda​—“ne [the·osʹ] uvua Dîyi.” Pa nanku, bilondeshile Colwell, Yone 1:1 uvua ne bua kubadibua nenku: “ne [le] Nzambi uvua Dîyi.”

Kadi, tuangatayi bilejilu bibidi bidi mu Yone 8:44. Pa bidi bitangila Satana, Yezu udi wamba ne: “Yeye wakadi mushihianganyi” ne “muena mashimi.” Anu bu mu Yone 1:1, mu tshiena-Greke, mêna maleji ngikadilu (“mushihianganyi” ne “muena mashimi”) didi kumpala kua miaku ya pa muanda (“wakadi” ne “udi”). Kumpala kua miaku eyi kakuena kanungu kakena kasunguluji to, bualu kanungu kakena kasunguluji kákavuá mu tshiena-Greke tshia Koine to. Kadi, nkudimuinu mivule idi isakidila kanungu “un” bualu kadi kakengedibua pa kulonda gramere wa tshiena-Greke, ne biambilu bidi binyungulule muaku.​—Tangila kabidi Mako 11:32; Yone 4:19; 6:70; 9:17; 10:1.

Colwell wakafika ku dijingulula ngikadilu wa pa buende wa dîna dileji ngikadilu, bualu wakamba ne: “Nkanungu kakena kasunguluji [“un” anyi “une”] mu muaba eu anu padi biambilu bidi binyungulule muaku bilomba nenku.” Nenku, nansha yeye mmuitabe se: pikalabi biambilu bidi binyungulule muaku bilomba nenku, bakudimunyi badi mua kuteka kanungu kakena kasunguluji kumpala kua dîna mu ngibakilu wa tshiambilu wa nenku.

Ke mudibi kabidi bua Yone 1:1 anyi? Eyowa, bualu bumanyishi bua mu Bible mu kabujima mbujadike se: Yezu kêna Nzambi Wa-Bukole-Buonso to. Nanku, tshìdì ne bua kulombola mukudimunyi mu miaba ya mushindu’eu ki mmukenji wa gramere wa Colwell udibo mua kuela mpata, kadi, mbiambilu bidi binyungulule muaku. Ne mbimueneke patoke mu nkudimuinu mivule idi isakidila kanungu kakena kasunguluji “un” mu Yone 1:1 ne mu miaba mikuabu idi bashikuluji bavule babenga mukenji mukuatakaja wa bu nunku, ne ke mudi Dîyi dia Nzambi padi dienza.

Kakuena dibengangana

KUAMBA ne: Yezu Kristo udi “nzambi,” nkubengangane ne ndongeshilu wa mu Bible wa se: kudi anu Nzambi umuepele anyi? Tòo, bualu imue misangu, Bible utu wangata muaku eu bua kuleja bifukibua bia bukole. Tudi tubala mu Musambu wa 8:5 (NW) ne: “Wakamuvuija biebe [muntu] mupuekele kudi aba badi bu nzambi [tshiena-Ebelu, ʼelo·himʹ],” mbuena kuamba ne: banjelu. Mu diandamuna dia Yezu ku mabandu a bena Yuda a se: mmudivuije Nzambi, wakamba ne: “[Mukenji] udi utumika ne muaku nzambi bua aba bavua dîyi dia Nzambi ditumina,” mbuena kuamba ne: banzuji ba bantu. (Yone 10:34, 35, ; Musambu wa 82:1-6) Nansha Satana mmubikidibue ne: “nzambi wa tshikondo etshi” mu 2 Kolinto 4:4.

Yezu udi pa muanzu munene mutambe kupita banjelu, bantu bapange bupuangane, anyi Satana. Nanku, bu mudibo bababikila ne: “nzambi,” anyi bena bukole, Yezu pende udi mua kuikala, ne udi “nzambi.” Bua muanzu wa pa buawu udiye nawu kudi Yehowa, Yezu udi “Nzambi wa Bukole.”​—Yone 1:1; Yeshaya 9:6.

Kadi, maleta manene adi mu muanzu eu: “Nzambi wa Bukole,” kaenapu aleja ne: Yezu udi mumue ne Yehowa Nzambi mu mushindu kampanda anyi? Nansha kakese. Yeshaya wakalaya nunku amu bu dimue dia ku mêna anayi avua Yezu mua kubikidibua, ne mêna a nunku adi ne maleta manene mu Tshiluba. Kabidi, nansha muvua Yezu ubikidibua ne: “Wa Bukole,” “Wa-Bukole-Buonso” udi anu umuepele. Kubikila Yehowa Nzambi ne: “Wa-Bukole-Buonso” kakuakuikala ne ngumvuilu waku to, amu pikalaku bakuabo bavua mua kubikidibua ne: nzambi kadi bikale pa muanzu mukese anyi mupuekele.

Bulletin of John Rylands Library mu Angleterre mbifunde ne: bilondeshile Karl Rahner, muena teoloji muena Katolike, nansha mudibo bangate muaku the·osʹ mu mvese bu mudi Yone 1:1 bua kuleja Kristo, “mu muaba nansha umue, ‘the·osʹ’ kêna muangata mu mushindu wa kuleja Yezu bu eu udibo babikila mu miaba mikuabo mu Tshiovo Tshipiatshipia bu: ‘ho The·os,’ mbuena kuamba ne: Nzambi Mutambe Bunene.” Ne Bulletin ebi bidi bisakidila ne: “Bu bafundi ba Tshiovo Tshipiatshipia bele meji ne: mbimpe bua bena lulamatu bitabe Yezu bu ‘Nzambi,’ dipangika dia ditabuja dia mushindu’eu mu Tshiovo Tshipiatshipia didi mua kumvuijibua anyi?”

Kadi netuambe munyi bua mêyi a mupostolo Tomase, a ne: “Mukalenge wanyi ne Nzambi wanyi!” kudi Yezu mu Yone 20:28? Bua Tomase, Yezu uvua anu bu ‘nzambi,’ nangananga mu bikondo bivua bishima bienjibua biakamufikisha bua kuambaye nenku. Bamue bashikuluji badi bela meji ne: Tomase wakapatula mêyi aa a tshikemenu bua dikatshila, ne uvua kumpala kua Yezu kadi wambila Nzambi. Nansha biobi nanku, Tomase kavua witabuja Yezu bu muikale Nzambi Wa-Bukole-Buonso nansha, bualu bapostolo buonso, ne yeye muine, bavua bamanye ne: Yezu kavua wamba ne: udi Nzambi, kadi uvua ulongesha ne: Yehowa udi “Nzambi umuepele mulelela.’​—Yone 17:3.

Apa kabidi, biambilu bidi binyungulule mvese eu bidi bituambuluisha bua kumvua bualu ebu. Matuku makese kumpala, Yezu, mubiisha ku lufu, wakambila Mariya Madelene bua atuadile balongi mêyi aa: “Ndi nya kulu kudi Tatu wanyi ne Tatu wenu, kudi Nzambi wanyi ne Nzambi wenu.” (Yone 20:17) Nansha mujudilebu Yezu ku lufu muikale spiritu wa bukole, Yehowa uvu’anu Nzambi wende. Kabidi, kunyima kua yeye mumane kutumbishibua, bilondeshile mukanda wa Bible wa ndekelu, Yezu wakatungunuka ne kuakula bua Yehowa bu Nzambi wende.​—Buakabuluibua 1:5, 6; 3:2, 12.

Mvese isatu patupu kunyima kua tshikemenu tshia Tomase, mu Yowanese 20:31, Bible udi utokesha bualu ebu pa kuamba ne: “Kadi ebi mbifunda bua nuenu kuitaba ne: Yezu udi Kristo, Muana wa Mvidi Mukulu,” kadi ki nNzambi Wa-Bukole-Buonso to. Ne bivua biumvuija “Muana,” amu bu mudibi munkatshi mua tatu muledi ne muana, ki mbu tshitupa kampanda tshikena kujingulula tshia ku Bunzambi bua Busatu kampanda to.

Diumvuija diumvuangane ne Bible

BATU bamba ne: mvese mikuabu mivule idi yakuila Busatu Bunsanto. Kadi, mvese eyi idi ya muomumue ne yituafumi ku dimona eyi, padiyi milonga ne lubatshi, kayena ifila bijadiki. Mvese ya mushindu’eu idi ileja amu se: padi muntu uyangata bu tshijadiki tshia Busatu Bunsanto, udi ne bua kudiebeja ne: Diumvuija didibo bafile didi mu diumvuangana ne ndongeshilu wa mu Bible mujima​—wa ne: Yehowa Nzambi nkayende ke udi Mutambe Bunene anyi? Pikalabi kabiyi nanku, ndiumvuija ditupakane.

Tudi tukengela kulama mu lungenyi ne: kakuena “mvese mujadiki” nansha umue udi uleja ne: Nzambi, Yezu ne spiritu munsantu badi muntu umue mu Bunzambi kampanda bukena kujingulula. Mvese nansha umue mu Bible kêna wamba ne: busatu buabo badi ba mubidi, ba bukole ne ba butshiendelele bia muomumue. Bible mmutungunuke ne dileja Nzambi Wa-Bukole-Buonso, Yehowa, bu Mutambe Bunene nkayende, Yezu bu Muanende mufuke, ne spiritu munsantu bu bukole buenzeji bua Nzambi.

[Lungenyi lunene lua mu dibeji 24]

“Bashikuluji ba kale bakatupakana pa [Yone 10:30] bua kujadika ne: Kristo udi . . . wa mushindu’umue ne Tatu.”​—Commentary on the Gospel According to John, kudi John Calvin

[Lungenyi lunene lua mu dibeji 27]

Eu udi “ne” muntu kampanda kêna mua kuikala kampanda awu to

[Lungenyi lunene lua mu dibeji 28]

“Logos uvua wa bunzambi, kadi ki nNzambi yeye muine nansha.”​—Joseph Henry Thayer, mushikuluji wa Bible

[Bimfuanyi mu mabeji 24, 25]

Yezu wakalomba kudi Nzambi bua balongi bende “bikale buonso tshintu tshimue,” bu mudi yeye ne Tatu “bikale tshintu tshimue”

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Yezu wakaleja bena Yuda ne: kavua muena mulongo ne Nzambi pa kuamba ne: kêna mua ‘kudienzela nkayende bualu kayi mubumone babuenza kudi Tatu’

[Bimfuanyi mu dibeji 29]

Bu mudi Bible ubikila bantu, banjelu, ne Satana muine ne: “nzambi,” anyi bena bukole, Yezu, udi mu diulu mu muanzu mubandile ku wabo, mmukumbanyine kubikidibua ne: “nzambi”