1-3. (a) Bua tshinyi mamu utu ulama muanende ne mankenda? (b) Bua tshinyi Yehowa mmusue bua bantu bende bikale bakezuke?

FUANYIKIJA ne: mamu kampanda udi munange muanende udi wenda umulongolola bua aye mu kalasa. Udi umuowesha mâyi ne umuvuadika bilamba bimpe bia mankenda. Kuenza nunku kudi kuambuluisha bua muana ikale ne makanda a mubidi ne kuleja bantu bakuabu ne: baledi ba muana au badi bamutabalela.

² Yehowa Tatu wetu mmusue bua tuikale ne mankenda ne tuikale bakezuke. (Misambu 18:26) Mmumanye ne:  kuikala ne mankenda kudi kutuambuluisha. Patudi kabidi ne mankenda, tudi tumutumbishisha.—Yehezekele 36:22; bala 1 Petelo 2:12.

³ Kuikala bakezuke kudi kumvuija tshinyi? Bua tshinyi kuikala bakezuke kudi kutuambuluisha? Patudi tuenda tukonkonona malu aa, tudi mua kumona ne: kudi amue malu adi yonso wa kutudi ne bua kushintulula mu nsombelu wende.

4, 5. (a) Bua tshinyi tudi ne bua kuikala bakezuke? (b) Bufuki budi butulongesha tshinyi bua mushindu udi Yehowa umona bukezuke?

⁴ Tshilejilu tshia Yehowa nkayende tshidi tshitulongesha bua kuikala ne mankenda ne kuikala bakezuke. (Lewitiki 11:44, 45) Nunku bualu bunene budi butusaka bua kuikala bakezuke mbua ne: tudi basue kuikala “bidikiji ba Nzambi.”—Efeso 5:1.

⁵ Bufuki budi butulongesha malu a bungi a mushindu utu Yehowa umona bukezuke. Yehowa mmufuke bimue bintu bua bikale bidienzekela bua kukezula mâyi ne kapepe. (Yelemiya 10:12) Ela meji ku mishindu mishilashilangane itu buloba budikezula nansha bantu bobu bamane kubunyanga. Tshilejilu, Yehowa mmuenze tubifukibua tukese menemene tudi mua kumueneka anu ku tshiamu tshia mikroskope tudibu babikila ne: mikrobe. Mikrobe eyi idi mua kukudimuna bintu bia bukoya bidi mua kukebela bantu masama kubivuija bintu bidi kabiyi bienzelangana bibi. Ebu mbualu bunene bua dikema butu buenzeka. Bena malu a sianse bakadi benza mudimu too ne imue ya ku mikrobe eyi bua kuakajilula miaba idi buloba bunyanguke.—Lomo 1:20.

6, 7. Mmushindu kayi uvua mikenji ya Mose ileja ne: batendeledi ba Yehowa badi ne bua kuikala bakezuke?

⁶ Mikenji ivua Yehowa mupeshe bena Isalele ku butuangaji bua Mose idi payi ituleja mushinga wa kuikala  bakezuke. Tshilejilu, bena Isalele bavua ne bua kuilala ne mankenda bua Yehowa kuitaba ntendelelu wabu. Dituku dia Dibuikila dia mpekatu, muakuidi munene uvua ne bua kuowa mâyi misangu ibidi. (Lewitiki 16:4, 23, 24) Kumpala kua bakuidi bakuabu kulambulabu milambu, bavua pabu ne bua kuowa mâyi ku bianza ne ku makasa. (Ekesode 30:17-21; 2 Kulondolola 4:6) Mu imue nsombelu, bavua mua kushipa muntu uvua ubenga kutumikila mikenji ya mankenda eyi.—Lewitiki 15:31; Nomba 19:17-20.

⁷ Netuambe bishi bua lelu? Mikenji ya Mose idi itulongesha malu a bungi bua mikenji idi Yehowa muele bua bukezuke. (Malaki 3:6) Ivua ileja patoke ne: batendeledi ba Yehowa bavua ne bua kuikala bakezuke. Mikenji ya Yehowa ki mmishintuluke to. Utshidi ulomba batendeledi bende bua bikale ne mankenda ne bikale bakezuke lelu.—Yakobo 1:27.

8. Mmu malu kayi mutudi ne bua kuikala bakezuke?

⁸ Kuikala bakezuke ku mêsu kua Yehowa kakuena anu kumvuija kulama mubidi wetu, bilamba bietu, ne mbanza yetu ne mankenda to. Bukezuke budi butangila nsombelu wetu mujima. Budi bukongoloja kabidi ntendelelu wetu, bikadilu bietu, ne meji etu. Bushuwa, bua Yehowa kutumonaye bakezuke, tudi ne bua kuikala ne mankenda ne kuikala bakezuke mu malu onso.

9, 10. Kuikala bakezuke mu ntendelelu wetu kudi kumvuija tshinyi?

⁹ Ntendelelu mukezuke. Katuena ne bua kubuelakana mu ntendelelu wa dishima nansha bia munyi to. Pavua bena Isalele bena buloko mu Babilona, bavua babanyunguluke kudi bantu bavua mu ntendelelu mubi wa dishima. Muprofete Yeshaya wakamanyisha ne: bena Isalele bavua ne bua kupingana kuabu ku Isalele ne kupingajilula ntendelelu mukezuke. Yehowa uvua mubambile ne: “Patukayimu, kanulengi tshintu tshia bukoya nansha tshimue! Patukayi  munkatshi muende, dilamayi bakezuke.” Kabavua ne bua kubuejakaja ntendelelu wabu ne malongesha, anyi bibidilu, anyi bilele bia ntendelelu wa dishima wa mu Babilona to.—Yeshaya 52:11.

¹⁰ Lelu bena Kristo balelela badi pabu bepuka ntendelelu wa dishima. (Bala 1 Kolinto 10:21.) Bibidilu bia bungi, ne bilele, ne malu adi bantu bitabuja bidi bitangalake bikole pa buloba bujima mbimanyine pa malongesha a mu bitendelelu bia dishima. Tshilejilu, miaba ya bungi bantu badi bitaba ne: kudi tshintu kampanda tshidi munda muetu tshidi tshishala ne muoyo patudi tufua, ne kudi bilele bia bungi bidi bimanyine pa ditabuja edi. (Muambi 9:5, 6, 10) Bena Kristo badi ne bua kuepuka bilele bia nunku. Bena mu mêku etu badi mua kutuela mutoyi bua tubuelakane mu bimue bia ku bilele ebi. Kadi bu mutudi basue bua Yehowa atumone bakezuke, katuena mua kuitaba bua kubienza to.—Bienzedi 5:29.

11. Kuikala mukezuke mu bikadilu kudi kumvuija tshinyi?

¹¹ Bikadilu bikezuke. Bua Yehowa kutumonaye bakezuke, tudi ne bua kuepuka dienda masandi dia mishindu yonso. (Bala Efeso 5:5.) Yehowa udi utuambila mu Bible ne: “Nyemayi masandi!” Udi uleja patoke ne: bantu badi benda masandi kabayi banyingalala “kabakupiana Bukalenge bua Nzambi to.”—1 Kolinto 6:9, 10, 18; tangila Dimanyisha dia ku ndekelu dia 22..

12, 13. Bua tshinyi tudi ne bua kuikala bakezuke mu meji?

¹² Meji makezuke. Malu atudi tuelela meji atu atamba kutufikisha ku dienza malu kampanda. (Matayi 5:28; 15:18, 19) Meji makezuke neatusake bua kuenza malu makezuke. Kadi tudi bapange bupuangane, ke bualu kayi nebitufikile bua kuikala ne meji mabi ku musangu ne ku musangu. Padiwu atuluila, tudi ne bua kuumbusha ne lukasa luonso. Tuetu katuyi benze nanku, mu bungi bua matuku tudi mua kumona ne: muoyo wetu kawutshiena kabidi mukezuke to.  Tudi mua kutuadija kujinga kuenza malu atudi tutamba kuelela meji au. Kadi mbimpe tuetu tuwuje meji etu ne malu makezuke. (Bala Filipoyi 4:8.) Ke bualu kayi tudi ne bua kuepuka malu bu mudi dipitshisha kapepe didi ne malu a masandi anyi a tshikisu. Tudi ne bua kuikala ne budimu patudi tusungula malu a kubala, a kutangila, ne a kuakuila.—Misambu 19:8, 9.

¹³ Bua tuetu kushala mu dinanga dia Nzambi, tudi ne bua kuikala bakezuke mu ntendelelu wetu, mu bikadilu bietu, ne mu meji etu. Kadi bidi kabidi ne mushinga ku mêsu kua Yehowa bua tuikale ne mankenda.

14. Bua tshinyi mbimpe kuikala ne mankenda?

¹⁴ Patudi tulama mubidi wetu ne muaba utudi basombele ne mankenda, bidi bituambuluisha tuetu bine ne bena mutumba netu. Netudiumvue bimpe, ne bantu bakuabu nebajinge kusomba netu. Kadi kudi bualu bukuabu bua mushinga mukole budi ne bua kutusaka bua kuikala ne mankenda. Patudi ne mankenda, tudi tutumbishisha Yehowa. Ela meji ku bualu ebu: Wewe mumone muana utu yeye anu ne manyanu, udi mua kumona baledi bende mu mushindu mubi. Bia muomumue, tuetu katuyi badilame bimpe ne katuyi badilame ne mankenda, bantu badi mua kumona Yehowa mu mushindu mubi. Paulo wakamba ne: “Mu mushindu nansha umue katuena tulenduisha muntu mu bualu nansha bumue, bua kabakudi bibi bua mudimu wetu; kadi mu malu onso tudi tudianyishisha bu bena mudimu ba Nzambi.”—2 Kolinto 6:3, 4.

15, 16. Tudi ne bua kuenza tshinyi bua kuikala ne mankenda?

¹⁵ Mubidi wetu ne bilamba bietu. Kuikala ne mankenda mbualu butudi ne bua kutabalela dituku dionso. Tshilejilu, tudi ne bua kuikala ne tshibidilu tshia kuowa mâyi, tuenza nanku dituku dionso kuoku mushindu. Tudi ne  bua kuowa mâyi ku bianza ne nsabanga, nangananga kumpala kua kulamba anyi kudia, ne misangu yonso itudi tufuma ku nkumba anyi tulenga tshintu tshia manyanu. Kuowa mâyi ku bianza kudi mua kumueneka bu bualu bukese tshianana, kadi kudi ne mushinga bua kupangisha ditampakana dia tuishi tua masama ne dia masama. Kudi nansha mua kupandisha mioyo. Tuetu katuyi ne nkumba anyi miaba ya kuimanshila bintu bia bukoya, tudi anu mua kukeba miaba mimpe ya kuelela bunyawu anyi kuimanshila bintu bia bukoya. Bena Isalele ba kale kabavua ne nkumba to, ke bualu kayi bavua bajiika bunyawu buabu mu buloba, kule ne miaba ivua bantu basombela ne kule ne mishimi ya mâyi.—Dutelonome 23:12, 13.

¹⁶ Bilamba bietu kabiena anu ne bua kuikala bia batumone batuambe, bia mushinga mukole, anyi bitshidi bipatukilaku to. Kadi bidi ne bua kutukumbana bimpe, biakaja  bimpe, ne bia mankenda. (Bala 1 Timote 2:9, 10.) Tshimuenekelu tshietu tshidi ne bua kutumbishisha Yehowa misangu yonso.—Tito 2:10.

17. Bua tshinyi tudi ne bua kulama mbanza yetu ne bintu bitudi nabi ne mankenda?

¹⁷ Mbanza yetu ne bintu bitudi nabi. Tudi ne bua kulama mbanza yetu ne mankenda nansha tuetu basombele kuepi. Tudi kabidi tulama mashinyi etu, mioto yetu, anyi makalu etu ne mankenda, nangananga patudi tuya nabi mu bisangilu anyi mu buambi. Bualu tuetu bine si tutu tuakula bua nsombelu mu mparadizu wa mankenda pa buloba patudi tuyisha bantu bakuabu. (Luka 23:43; Buakabuluibua 11:18) Tshimuenekelu tshia mbanza yetu ne tshia bintu bitudi nabi tshidi mua kuleja mutudi tuenda tudilongolola bua kusomba mu buloba bupiabupia bua mankenda abu.

18. Bua tshinyi tudi ne bua kulama muaba wetu wa ntendelelu ne mankenda?

¹⁸ Muaba wetu wa ntendelelu. Tudi tuleja ne: mankenda adi ne mushinga kutudi patudi tulama muaba utudi tudisangishila ne mankenda, bu mudi Nzubu wetu wa Bukalenge anyi muaba mukuabu utudi tuenzela mpuilu anyi mpungilu. Patu bantu balua ku Nzubu wetu wa Bukalenge bua musangu wa kumpala, tshitu tshitamba kubalenga mmankenda adibu bamona. Bualu ebu budi butumbishisha Yehowa. Tuetu bonso bena mu tshisumbu tudi ne mushindu wa kuambuluisha bua Nzubu wetu wa Bukalenge ikale ne mankenda ne mulongolola bimpe.—2 Kulondolola 34:10.

19. Tudi ne bua kuepuka malu kayi?

¹⁹ Nansha mudi Bible kayi utela tshibidilu tshibi tshionso tshitudi ne bua kuepuka, udi ufila mêyi manene adi atuambuluisha bua kumvua mudi Yehowa umona malu a  nunku. Ki mmusue tuikale tunua makanya to. Nansha maluvu anyi manga adi anyungulula mutu, Yehowa ki mmusue tubinue mu mushindu mubi to. Tuetu bikale balunda ba Nzambi, netuepuke dienza malu aa. Bua tshinyi? Bualu tudi tunemeka dipa dia muoyo bikole menemene. Bibidilu ebi bidi mua kukepesha matuku etu a muoyo, kunyanga mubidi wetu, ne kuenzela bantu badi batunyunguluke bibi. Bantu ba bungi batu bateta kulekela bibidilu bibi ebi bua kulama mubidi wabu. Kadi tuetu balunda ba Yehowa tudi ne bualu bua mushinga mukole budi butusaka bua kubilekela. Bualu abu mbobu ebu: tudi banange Nzambi. Mamu mukuabu wakamba ne: “Ndi mulengeje nsombelu wanyi ne mulekele bibidilu bivua binkuate ku bupika bualu Yehowa uvua mungambuluishe. . . . Ndi ngela meji ne: tshivua mua kukokesha bua kulekela bibidilu ebi mu meme nkayanyi to.” Tukonkononayi mêyi manene a mu Bible atanu adi mua kuambuluisha muntu bua kulekela bibidilu bibi.

20, 21. Mbibidilu kayi bidi Yehowa musue bua tulekele?

²⁰ “Bana betu bananga, bu mutudi ne milayi eyi, tudilengeje ku dinyanguka dionso dia mubidi ne dia nyuma, tuvuija dikala dietu ba tshijila dipuangane mu ditshina dia Nzambi.” (2 Kolinto 7:1) Yehowa mmusue bua tulekele bibidilu bidi mua kunyanga lungenyi luetu anyi mubidi wetu.

²¹ Bualu bunene budi ne bua kutusaka bua ‘kudilengeja ku dinyanguka dionso’ mbuleja mu 2 Kolinto 6:17, 18. Yehowa udi utuambila ne: “Lekelayi kulenga tshintu tshia bukoya.” Pashishe udi utulaya ne: “Meme nennuakidile. Nendue tatu kunudi, ne nuenu nenulue bana ba balume ne bana ba bakaji kundi.” Bushuwa, Yehowa neatunange anu bu mutu tatu munange bana bende tuetu tuepuka tshintu tshionso tshidi mua kutuvuija bapange bukezuke anyi bakoya ku mêsu kuende.

22-25. Mmêyi manene kayi a mu Bible adi mua kutuambuluisha bua kulekela bibidilu bibi?

²² “Udi ne bua kunanga Yehowa Nzambi webe ne muoyo webe wonso ne anyima webe yonso ne lungenyi luebe luonso.” (Matayi 22:37) Eu ke mukenji udi mupite mikenji yonso. (Matayi 22:38) Yehowa mmukumbane bua tumunange ne muoyo wetu mujima. Mmunyi mutudi mua kuamba ne: tudi bamunange ne muoyo wetu mujima patudi tusungula bua kuenza bualu budi mua kukepesha matuku etu a muoyo anyi kunyanga buongo buetu? Kadi tudi ne bua kuenza muetu muonso bua kuleja mutudi tunemeka muoyo udiye mutupeshe.

²³ “[Yehowa] udi upesha bantu bonso muoyo, ne mueyelu ne bintu bionso.” (Bienzedi 17:24, 25) Mulunda webe yeye mukupeshe tshintu tshia mushinga mukole, udi mua kutshimansha peshi kutshinyanga anyi? Muoyo ndipa dia dikema didi Yehowa mutupeshe. Tudi tuanyisha dipa edi ne muoyo wetu mujima. Ke bualu kayi tudi basue kuenza mudimu ne dipa dia muoyo edi bua kumutumbishisha.—Misambu 36:9.

²⁴ “Udi ne bua kunanga mukuebe bu muudi mudinange.” (Matayi 22:39) Bibidilu bibi kabiena bituenzela anu tuetu nkayetu bibi to. Bidi kabidi mua kuenzela bantu badi batunyunguluke, batudi batambe kunanga bikole bibi. Tshilejilu, muntu udi musombe mu nzubu umue ne munu wa makanya udi mua kupeta masama mabi anu bua dikoka muishi wa makanya tshianana. Kadi patudi tulekela bibidilu bibi, tudi tuleja bantu badi batunyunguluke ne: tudi babanange.—1 Yone 4:20, 21.

²⁵ “Tungunuka ne kubavuluija bua bakokele mbulamatadi ne bakokeshi ne babatumikile.” (Tito 3:1) Mu matunga a bungi, mikenji ya mbulamatadi idi ikandika bua kuikala ne manga kampanda atu anyungulula mutu peshi kuanua. Bu mudi Yehowa utulomba bua kunemeka mbulamatadi, tudi tunemeka mikenji ayi.—Lomo 13:1.

26. (a) Ntshinyi tshitudi ne bua kuenza bua Yehowa itabe ntendelelu wetu? (b) Bua tshinyi tudi ne bua kuenza muetu muonso bua kuikala anu ne mankenda ne kuikala bakezuke ku mêsu kua Nzambi?

 ²⁶ Tuetu basue kuikala balunda ba Yehowa, tudi mua kumona ne: mbimpe tushintuluke mu amue malu. Biobi bikale nanku, tudi ne bua kutuadija kushintuluka anu mpindieu. Kabitu anu bipepele bua kulekela tshibidilu tshibi to, kadi tudi mua kukokesha bua kutshilekela. Yehowa mmulaye bua kutuambuluisha. Udi wamba ne: “Meme, Yehowa, ndi Nzambi webe, Yeye udi ukulongesha bua diakalenga diebe, Yeye udi ukulombola mu njila uudi ne bua kuendela.” (Yeshaya 48:17) Patudi tuenza muetu muonso bua kudilama ne mankenda ne bakezuke, tumanye ne: tudi tutumbishisha Nzambi wetu.