Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

NSHAPITA WA 9

“Nyemayi masandi!”

“Nyemayi masandi!”

“Ke bualu kayi, fuishayi bitupa bienu bia mubidi bidi pa buloba pa bidi bitangila masandi, malu a bukoya, majinga a kusangila adi kaayi bukuatshi, majinga a kuenzelangana bibi, ne lukuka, ludi kutendelela kua mpingu.”—KOLOSAYI 3:5.

1, 2. Ntshinyi tshivua Balâma muenze bua kuenzela tshisamba tshia Yehowa bibi?

MULOBI kampanda udi uya ku mâyi muaba udiye mumanye ne: neapete mishipa idiye ujinga kuloba. Udi usungula tshishi tshia kuela ku ndobo bua kulobesha mishipa ne wela ndobo mu mâyi. Udi windila ne lutulu. Padibu bakukula ndobo, udi utupula mushipa ku ndobo.

2 Badi mua kukuata bantu mu mushindu wa muomumue. Tshilejilu, bena Isalele bakavua pabuipi menemene ne Buloba Bulaya pavuabu batudile mu mpata ya Moaba. Mukalenge wa Moaba uvua mulaye bua kupesha muntu mukuabu uvuabu babikila ne: Balâma makuta a bungi bu yeye mua kuela Isalele mulawu. Ndekelu wa bionso Balâma wakapeta mushindu wa kusaka bena Isalele ku dienza bualu kampanda bua mulawu ubakuate. Wakasungula tshilobeshi bimpe menemene. Wakatuma bansongakaji ba mu Moaba mu tshitudilu tshia bena Isalele bua kuambisha balume bena Isalele.—Nomba 22:1-7; 31:15, 16; Buakabuluibua 2:14.

3. Bena Isalele bavua bapiike ku tshilobeshi tshia Balâma mushindu kayi?

3 Balâma wakakuata bena Isalele ne tshilobeshi tshiende atshi anyi? Eyowa. Balume bena Isalele binunu ne binunu bakenda “masandi ne bana ba bakaji ba mu Moaba.” Bakatuadija too ne kutendelela nzambi ya dishima, bu mudi Bâla wa Peô, nzambi wa muendi wa malu a disangila dia mulume ne mukaji. Bualu ebu buakafuishisha bena Isalele 24000, pabu bakavua ku muelelu wa Buloba Bulaya.—Nomba 25:1-9.

4. Bua tshinyi bena Isalele binunu ne binunu bakenda masandi?

4 Bua tshinyi bena Isalele ba bungi bavua bakuluke mu buteyi bua Balâma? Bavua bela meji anu bua kudisankisha bobu nkayabu, kupuabu malu onso avua Yehowa mubenzele muoyo. Bena Isalele bavua ne malu a bungi avua ne bua kubasaka bua kushala ne lulamatu kudi Nzambi. Uvua mubapikule ku bupika mu Ejipitu, mubadishe mu tshipela, ne mubafikishe too ne ku muelelu wa Buloba Bulaya bimpe. (Ebelu 3:12) Kadi masandi avua mabakoke. Mupostolo Paulo wakafunda ne: “Katuikadi tudifila ku masandi bu muvua bamue ba kudibu bende masandi, kufuabu.”—1 Kolinto 10:8.

5, 6. Malu avua menzeke mu mpata ya Moaba adi atulongesha tshinyi?

5 Bulongolodi bupiabupia bukadi busemene bikole. Nunku mu mushindu kampanda, tudi anu bu bena Isalele ku muelelu wa Buloba Bulaya. (1 Kolinto 10:11) Lelu bantu mbanange malu a masandi bikole kupita bena mu Moaba. Mbipepele bua lungenyi elu kuambulukilalu bantu ba Yehowa. Mu bulelela, tshilobeshi tshitu Diabolo utamba kukuata natshi bantu mmasandi.—Nomba 25:6, 14; 2 Kolinto 2:11; Yuda 4.

6 Diebeja ne: ‘Ntu musue kusankisha mubidi wanyi anu bua minite mikese peshi ntu musue kushala ne muoyo kashidi ne disanka mu bulongolodi bupiabupia?’ Kuena mumonaku ne: mbimpe kudienzeja bua kutumikila dîyi dituma dia Yehowa dia ne: “Nyemayi masandi!” anyi?—1 Kolinto 6:18.

MASANDI NTSHINYI?

7, 8. Masandi ntshinyi? Bua tshinyi tudi tuamba ne: ntshilumbu tshinene?

7 Bantu ba bungi lelu batu ne ngikadilu wa dikamakama ne bapetula mikenji ya Nzambi ya malu a disangila, bayipetula patoke. Mu Bible, masandi adi aleja dienzelangana malu a masandi pankatshi pa bantu badi kabayi baselangane mu diumvuangana ne Bible. Adi akonga dienzelangana malu a masandi pankatshi pa mulume ne mulume anyi mukaji ne mukaji ne disangila dia bantu ne nyama. Dienzelangana malu a masandi didi mua kuikala diangatangana, diangatshilangana mukana, diangatshilangana kunyima, anyi dilengakaja butaka bua muntu bua kumujula majinga mabi.—Tangila Dimanyisha dia ku ndekelu dia 23..

8 Bible udi umvuija patoke ne: muntu yeye mutungunuke ne kuenda masandi, kena mua kushala mu tshisumbu to. (1 Kolinto 6:9; Buakabuluibua 22:15) Bualu bukuabu, muntu udi wenda masandi kakuikala kabidi udimona ne mushinga ne bantu bakuabu kabakuikala bamueyemena to. Kuenda masandi kutu kufikisha ku ntatu misangu yonso. Kutu nangananga kushiya muntu ne kondo ka muoyo kamupisha ne kutu kutamba kufikisha ku mafu avua kaayi melela meji, bilumbu mu mabaka, masama, anyi mene lufu. (Bala Galatiya 6:7, 8.) Muntu yeye muanji kutukija kumpala kua kuenda masandi ne muele meji ku tshidiwu mua kukebesha, pamuapa kakujinga bua kuenda to. Kadi padi muntu wela tshidia tshia kumpala tshidi tshimufikisha ku dienda masandi, misangu ya bungi utu wela meji anu bua kusankisha majinga ende. Tshidia tshia kumpala atshi tshitu nangananga tshitangila ditangila malu a busenji.

MALU A BUSENJI: TSHIDIA TSHIA KUMPALA

9. Bua tshinyi malu a busenji mmabi?

9 Malu a busenji mmenza bua kutujula majinga mabi. Lelu malu a busenji adi miaba yonso: mu bibejibeji, mu mikanda, mu misambu, ne ku ndongamu ya ku televizion, nansha ku Enternete kabidi. Bantu ba bungi badi bamona ne: malu a busenji ki mmabi to, kadi pabi mu bulelela mmabi matambe. Adi mua kusaka muntu ku dilua mupika wa malu a masandi ne ku dikolesha majinga mabi munda muende. Pakadi muntu muditue mu ditangila malu a busenji, diabala, anyi diateleja, ukadi mutuadije njila udi mua kumufikisha ku malu bu mudi tshilele tshia didijikijila dijinga dia kusangila ne mulume anyi ne mukaji, ntatu mu dibaka, anyi mene dishipa dia dibaka.—Lomo 1:24-27; Efeso 4:19; tangila Dimanyisha dia ku ndekelu dia 24..

Paudi ubuela ku Enternete, bimpe kuikala ne budimu

10. Mmunyi mudi dîyi dinene didi mu Yakobo 1:14, 15 dituambuluisha bua kuepuka masandi?

10 Mbia mushinga bua tumanye mudi masandi mua kutulobesha. Mona didimuija didi mu Yakobo 1:14, 15: “Muntu yonso udi utetshibua padi dijinga diende dimukoka ne dimulobesha. Pashishe dijinga edi, pakadibu badikoleshe, didi dilela mpekatu; ne mpekatu pende padibu bamuenza, udi ulela lufu.” Nanku padi meji mabi akuluila, uwumbushe musangu umue. Wewe mumone bimfuanyi bia malu a busenji mu mpukapuka, tangila kua tshianana! Jima ordinatere anyi shintulula kadiomba. Kuitabi bua majinga mabi ikale ashala mu muoyo webe to. Tshianana majinga ebe mabi au adi mua kulua ne bukole bua bungi, upanga ne mushindu wa kuakanda.—Bala Matayi 5:29, 30.

11. Mmunyi mudi Yehowa mua kutuambuluisha padi meji mabi atuluila?

11 Yehowa mmutumanye bimpe kupita mutudi tuetu bine badimanye. Nunku mmumanye ne: tudi bapange bupuangane bibi be! Kadi mmumanye kabidi ne: tudi mua kutshimuna majinga mabi. Yehowa udi utuambila ne: “Ke bualu kayi, fuishayi bitupa bienu bia mubidi bidi pa buloba pa bidi bitangila masandi, malu a bukoya, majinga a kusangila adi kaayi bukuatshi, majinga a kuenzelangana bibi, ne lukuka, ludi kutendelela kua mpingu.” (Kolosayi 3:5) Nansha mudibi kabiyi bipepele bua kuenza nanku, Yehowa udi netu lutulu ne neatuambuluishe. (Misambu 68:19) Muanetu wa balume mukuabu utshivua nsonga uvua mukuatshike ku bupika bua kutangila bimfuanyi bia malu a busenji ne bua didijikijila dijinga dia kusangila ne mukaji. Balongi babu bavua bela meji ne: aa mmalu atu muntu yonso eu wenza padiye wenda ukola, kadi yeye wakamba ne: “Malu aa akanyanga kondo kanyi ka muoyo, ne ngakaditua mu nsombelu wa tshiendenda.” Wakalua kujingulula ne: uvua ne bua kukanda majinga ende, ne ku diambuluisha dia Yehowa wakalekela tshilele tshiende atshi. Meji mabi wowu akuluila, lomba Yehowa bua akupeshe “bukole budi bupite bua pa tshibidilu” bua ulame meji ebe makezuke.—2 Kolinto 4:7; 1 Kolinto 9:27.

12. Bua tshinyi tudi ne bua ‘kulama muoyo wetu’?

12 Solomo wakafunda ne: “Kumpala kua bintu bionso biudi ulama, ulame muoyo webe, bualu munda muawu mudi mupatuka mishimi ya muoyo.” (Nsumuinu 4:23) “Muoyo” wetu ntshitudi munda menemene, tshidi Yehowa umona. Malu atudi tutangila adi mua kutusaka ku dienza bualu kampanda. Muena lulamatu Yobo wakamba ne: “Ndi mudie tshipungidi ne mêsu anyi. Nunku, mmunyi mudibi mua kuenzeka bua meme kutuma ntema kudi nsongakaji utshidi kamama mu mushindu mubi?” (Yobo 31:1) Anu bu Yobo, tudi ne bua kutabalela bitudi tutangila ne bitudi tuelela meji. Anu bu mufundi wa Misambu, tudi petu tusambila tuamba ne: “Umbusha mêsu anyi bua kaatangidi bintu bia patupu; ndama ne muoyo mu njila webe.”—Misambu 119:37.

DISUNGULA DIBI DIA DINA

13. Mbalunda ba mushindu kayi bavua Dina musungule?

13 Balunda betu badi mua kutusaka ku dienza malu mimpe anyi malu mabi. Wewe musungule balunda badi batumikila mikenji ya Nzambi, badi mua kukuambuluisha bua wewe kuyitumikila pebe. (Nsumuinu 13:20; bala 1 Kolinto 15:33.) Tshivua tshifikile Dina tshidi tshituleja mudibi ne mushinga bua kumanya mua kusungula balunda. Dina uvua umue wa ku bana ba bakaji ba Yakoba, nanku uvua mukolele mu dîku divua ditendelela Yehowa. Dina kavua muana mubi to, kadi wakalua mulunda munene wa nsongakaji ya mu Kanâna ivua kayiyi yitendelela Yehowa. Bena Kanâna bavua ne wabu mmuenenu mu tshilumbu tshia disangila mushilangane bikole ne uvua nende bantu ba Nzambi, ne bavua bamanyike bua tshiendenda tshia masandi. (Lewitiki 18:6-25) Pavua Dina usomba ne balunda bende, wakatuilangana ne nsongalume mukuabu muena Kanâna diende Shekeme uvua umumona umusankisha. Shekeme uvua “muntu uvuabu batamba kunemeka” mu dîku diabu. Kadi kavua munange Yehowa to.—Genese 34:18, 19.

14. Ntshinyi tshivua tshifikile Dina?

14 Shekeme wakenza bualu buvuaye umona yeye ne: mbuimpe ne mbudi nsongalume yonso eu mua kuenza. Bu muvuaye munange Dina bikole, “wakamukuata . . . kumuangataye ku bukole.” (Bala Genese 34:1-4.) Bualu bubi ebu buakafikisha ku mulongolongo wa malu avua makebele Dina ne dîku diabu dijima malu mabi.—Genese 34:7, 25-31; Galatiya 6:7, 8.

15, 16. Tudi mua kuenza tshinyi bua kulua bena meji?

15 Katuena ne bua kuenza bilema bia muomumue ne bivua Dina muenze bua tuetu kushisha kumanya ne: mikenji ya Yehowa ya bikadilu bilenga mmimpe to. Bible udi wamba ne: “Muntu udi wenda ne bena meji nealue muena meji, kadi muntu udi ubuelakana ne bantu batatakane neakenge.” (Nsumuinu 13:20) Difundila tshipatshila tshia kumvua “njila mujima wa tshidi tshimpe,” dîba adi newepuke tunyinganyinga ne makenga bia patupu.—Nsumuinu 2:6-9; Misambu 1:1-3.

16 Tudi mua kulua bena meji patudi tulonga Dîyi dia Nzambi, tusambila kumpala kua kuangata mapangadika, ne tulonda mibelu mimpe ya kudi mupika wa lulamatu udi mudimuke. (Matayi 24:45; Yakobo 1:5) Bushuwa, udi mumanye ne: tuetu bonso tudi ne butekete ne tudi bapange bupuangane. (Yelemiya 17:9) Kadi ntshinyi tshiudi mua kuenza muntu yeye mukudimuije ne: udi mu njiwu ya kuenda masandi? Newufiike munda anyi? Peshi newitabe diambuluisha diende ne budipuekeshi buonso?—2 Bakalenge 22:18, 19.

17. Fila tshilejilu tshia mudi mubelu wa muena Kristo netu mua kutuambuluisha.

17 Tshilejilu, fuanyikijabi ne: muaba utu muanetu wa bakaji kampanda wenzela mudimu, kudi muntu mulume mukuabu udi utuadija kumutabalela ne umulomba bua baye nende muaba kampanda. Muntu au kena utendelela Yehowa to, kadi udi umueneka muntu wa malu mimpe. Muanetu wa bakaji mukuabu udi ubamona, pashishe uteta bua kumudimuija bua bualu abu. Muanetu wa bakaji wa kumpala au neenze tshinyi? Neatuadije kudibingisha anyi? Peshi neamone buimpe bua didimuija adi? Muanetu wa bakaji eu udi mua kuikala munange Yehowa ne ujinga kuenza tshidi tshimpe. Kadi yeye utungunuka ne kupatuka ne muntu au, udiku ‘unyema masandi’ anyi? Peshi udi “weyemena muoyo wende”?—Nsumuinu 22:3; 28:26; Matayi 6:13; 26:41.

TSHILEJILU TSHIA JOZEFE TSHITULONGESHE

18, 19. Umvuija muvua Jozefe munyeme masandi.

18 Patshivua Jozefe nsonga, uvua mupika mu Ejipitu. Dituku dionso, mukaji wa mfumuende uvua umulomba bua kulala nende, kadi Jozefe uvua mumanye ne: kuenza nunku kuvua kubi. Jozefe uvua munange Yehowa ne uvua musue kumusankisha. Ke bualu kayi misangu yonso ivua mukaji au uteta kuambisha Jozefe, Jozefe uvua ubenga. Bu muvuaye mupika, kavua anu mua kumbuka kua mfumuende to. Dimue dituku pavua mukaji wa mfumuende ujinga kumuenzeja bua kulala nende, ‘wakapatuka pambelu lubilu.’—Bala Genese 39:7-12.

19 Malu avua mua kuenzeka mushindu mukuabu bu Jozefe mulekele meji mabi abuela mu mutu muende anyi bu yeye udifuanyikijila ukadi ulala ne mukaji au. Kadi Jozefe uvua wangata malanda ende ne Yehowa ne mushinga wa bungi kupita bualu kayi buonso. Wakambila mukaji au ne: “Mfumuanyi . . . ki mmumbengele tshintu nansha tshimue pa kumbusha anu wewe, bualu udi mukajende. Nunku mmunyi mundi mua kuenza bualu bubi bunene nunku, ne bushuwa kuenzela Nzambi mpekatu?”—Genese 39:8, 9.

20. Ntshinyi tshidi tshitujadikila ne: Yehowa uvua muanyishe Jozefe?

20 Nansha muvua Jozefe kule ne kuabu ne dîku diabu kabidi, uvua anu mulamate Nzambi, ne Yehowa wakamubenesha. (Genese 41:39-49) Yehowa uvua ne disanka dia bungi bua muvua Jozefe ne lulamatu. (Nsumuinu 27:11) Bidi mua kutukolela bua kukandamena lungenyi lua masandi. Kadi vuluka mêyi aa: “Nuenu badi banange Yehowa, kinayi malu mabi. Yeye udi ulama mioyo ya badi bamulamate; udi ubasungila ku tshianza tshia bantu babi.”—Misambu 97:10.

21. Mmunyi muvua muanetu wa balume kampanda muidikije Jozefe?

21 Dituku dionso edi, bantu ba Yehowa badi baleja ne dikima dionso ne: ‘mbakine malu mabi’ ne ‘mbanange malu mimpe.’ (Amosa 5:15) Nansha wewe ne bidimu bungi kayi, udi anu mua kushala ne lulamatu kudi Yehowa. Bavua batete ditabuja dia nsonga kampanda muena Kristo mu kalasa kabu. Mulongi wabu wa bakaji wakamuambila ne: yeye mumuleje mu mateta a makumi, nealale nende. Ntshinyi tshivua muanetu eu muenze? Wakenza malu anu bu Jozefe. Udi wamba ne: “Ngakabenga dilomba diende diakamue. Bu mumvua mulame muoyo wanyi mutoke, ngakalama lumu luanyi ne bujitu buanyi.” ‘Disanka dia tshitupa tshîpi’ kayi dionso didi difumina ku dienda masandi ditu ditamba kufikisha ku tunyinganyinga ne ku didiumvua muoyo usama. (Ebelu 11:25) Kutumikila Yehowa kutu kufikisha misangu yonso ku masanka a kashidi.—Nsumuinu 10:22.

ITABA DIAMBULUISHA DIA YEHOWA

22, 23. Mmunyi mudi Yehowa mua kutuambuluisha nansha tuetu benze mpekatu munene?

22 Satana neikale anu uteta bua kutukuata ne masandi, ne bualu ebu budi mua kuikala mvita ya tshia bushuwa. Pamuapa, tuetu bonso tutu ne meji mabi atu atuluila ku musangu ne ku musangu. (Lomo 7:21-25) Yehowa mmumanye bualu ebu ne udi uvuluka ne: “tudi lupuishi.” (Misambu 103:14) Kadi biobi bienzeke ne: muena Kristo mmuende masandi, kuende kuajiki anyi? Tòo. Muntu yeye munyingalale ne muoyo mujima, Yehowa neamuambuluishe. Nzambi ‘mmudiakaje bua kubuikidilangana.’—Misambu 86:5; Yakobo 5:16; bala Nsumuinu 28:13.

23 Yehowa mmutupeshe kabidi “mapa mikale bantu,” mmumue ne: bakulu ba dinanga badi batutabalela. (Efeso 4:8, 12; Yakobo 5:14, 15) Mmutupeshe bakulu bua kutuambuluisha bua kuakaja malanda etu nende.—Nsumuinu 15:32.

ENZA MUDIMU NE “LUNGENYI LUJALAME”

24, 25. Mmushindu kayi udi “lungenyi lujalame” lutuambuluisha bua kuepuka masandi?

24 Bua kuangata mapangadika bimpe, tudi ne bua kuanji kumvua mudi mikenji ya Nzambi ituambuluisha. Katuena basue kuikala bu nsongalume udibu batele mu Nsumuinu 7:6-23. Uvua mupangile “lungenyi lujalame,” ke bualu kayi wakakuatshibua kudi tshilobeshi tshia masandi. Lungenyi lujalame ndupite lungenyi luetu lua tshianana elu. Patudi ne lungenyi lujalame, tudi tuteta kumvua mudi Nzambi wela meji ne tuenza malu umvuangana ne mmuenenu wende wa malu au. Katupu mêyi a meji aa muoyo: “Muntu udi upeta lungenyi lujalame mmudinange. Muntu udi wangata dijingulula dia malu ne mushinga neapete diakalengele.”—Nsumuinu 19:8.

25 Udiku mutuishibue bikole ne: mikenji ya Nzambi mmiakane anyi? Udiku witaba bushuwa ne: kuyitumikila nekukupeteshe disanka anyi? (Misambu 19:7-10; Yeshaya 48:17, 18) Wewe kuyi muanji kutuishibua, vuluka malu onso mimpe adi Yehowa mukuenzele. Bible udi wamba ne: “Labulayi, numone ne: Yehowa mmuimpe.” (Misambu 34:8) Neumone ne: wewe wenda wenza nanku, neunange Nzambi bikole. Nanga malu adiye munange ne ukine adiye mukine. Bueja meji mimpe mu lungenyi luebe, mmumue ne: malu adi malelela, makane, makezuke, adibu ne bua kunanga, ne adi mimpe. (Filipoyi 4:8, 9) Tudi mua kuikala bu Jozefe uvua meji a Yehowa mambuluishe.—Yeshaya 64:8.

26. Mmalu kayi atuakonkonona mu nshapita idi ilonda?

26 Nansha wewe mujike anyi mu dibaka, Yehowa mmusue bua umone mudi kuikala panu kuimpe ne bua wikale ne disanka. Nshapita ibidi idi ilonda idi ne malu adi mua kutuambuluisha bua kusomba mu dibaka bimpe.