Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

TSHITUPA 3

Mbanganyi badi basombele miaba ya mu nyuma?

Mbanganyi badi basombele miaba ya mu nyuma?

1. Mmushindu kayi udibu bafuanyikija bitendelelu bia ka-bukulu ne mukuna?

 MALONGESHA a bitendelelu bia ka-bukulu bia mu Afrike mbaafuanyikije ne mukuna. Kuulu ku lusongo kudi Nzambi, Mfumu munene wa bukole bua mu nyuma. Ku nseke kudi nzambi ya mikese mikese anyi nyuma idi mikale ikuatshila Nzambi munene mudimu. Pashishe ku luseke lua nzambi ya mikese mikese eyi kudi kulondela bankambua badi bavuluka mêku abu adi pa buloba ne kabidi bikale baditatshisha bikole bua diakalenga diawu. Kuinshi kua mukuna eu kudi makole a mu nyuma mashadile aa: majimbu, ditempa dia mbuku ne mupongo.

2. Mmunyi mudi mêyi kampanda a bena mu Afrike aleja ne: malongesha a ka-bukulu mmadibueje bikole mu malongesha a bitendelelu?

2 Malongesha a ka-bukulu aa mmadibueje bikole mu malongesha a bikuabu bitendelelu bia mu Afrike. Mêyi makuabu a bena mu Afrike adi amba ne: “Kulamata malongesha (a bena-Kristo anyi a ba-Mizilma) kakuena kutupangisha bua kutendelela nzambi ya ba tatuetu nansha.”

3. Nkuepi kutudi mua kumanyina bulelela budi butangila aba badi basombele mu muaba wa mu nyuma?

3 Mbulelela kayi budi mu malongesha a ka-bukulu a bena mu Afrike? Bible udi utuambila bulelela pa bidi bitangila aba badi basombele mu muaba wa mu nyuma.

Yehowa udi Nzambi mulelela

4. Bitendelelu binene bia mu Afrike bidi bionso bipetangana pa tshinyi?

4 Bitendelelu binene bisatu bia mu Afrike bidi bitaba se: Nzambi udiku ne yeye ke mfumu munene. Bible udi umvuija ne: udi ‘Nzambi wa nzambi mikuabu, udi mukalenge wa bakalenge, Nzambi munene ne mukole, udibu batshina.’ (Dutelonome 10:17) Ba-Mizilma batu pabu bitabuja Nzambi munene umuepele. Bua bidi bitangila bitendelelu bia ka-bukulu bia mu Afrike, Mulongeshi Geoffrey Parrinder udi wamba ne: “Bena mu Afrike ba bungi badi bitabuja Nzambi munene umuepele, tatuende wa nzambi mikuabu ne wa bantu, mufuki wa bionso.”

5. Ng’amue mêna kayi adibu babikila Nzambi?

5 Kadi, nansha mudi bantu ba bungi bitabuja Nzambi, bavule kabatu bajadike menemene tshidi Nzambi muikale to. Bualu bua kumpala bua kufika ku dimanya muntu bimpe, bidi bikengela kuanji kumanya dîna diende. Bua bidi bitangila dîna dia Nzambi, mbabuejakaje malu mu bitendelelu. Mu Bukua-buena-Kristo, badi batamba kumubikila pa tshibidilu ne: Nzambi, muanzu udi umvuija ne: “Wa-Bukole.” Ba-Mizilma badi bamubikila ne: Allah. Mu bitendelelu bia ka-bukulu, dîna didibu babikila Mfumu Munene eu didi dishilangana bilondeshile muakulu ne muakulu. John Mbiti udi utela mu mukanda wende kampanda mêna ne mianzu mishilashilangane mipite pa 500 idibu bapeshe Nzambi. Tshilejilu, mu muakulu wa Yoruba (Nigeria), badi babikila Nzambi ne: Olodumare; ba-Kikuyu (ba mu Kenya) badi bamubikila ne: Ngai; ne ba-Zulu (ba ku Afrike wa ku Sud) badi bamubikila ne: Unkulunkulu.​—Concepts of God in Africa.

6, 7. Nzambi dîna diende nganyi ne mmunyi mutudi bafike ku didimanya?

6 Kadi ntshinyi tshidi Nzambi yeye muine nkayende wamba bua dîna diende? Pavua Nzambi muambile Mose bua kupatula bena Isalele mu Ejipitu, Mose wakamuebeja ne: ‘Pangaya kudi bena Isalele, pangabambila ne: Nzambi wa batatuenu wakuntuma kunudi, nebankoke ne: dîna diende nganyi, nembambile tshinyi?’​—Ekesode 3:13.

7 Nzambi wakamuandamuna ne: ‘Wewe newambile bena Isalele ne: Yehowa, Nzambi wa bankambua benu wakuntuma kunudi; edi ndîna dianyi tshiendelele, etshi ntshivulukidi tshianyi kudi bantu bonso.’ (Ekesode 3:15) Dîna dia Nzambi edi didi dimueneka misangu mipite pa 7 000 mu Bible, nansha mudi bamue bakudimunyi bapingaje pa muaba wadi mianzu bu mudi: “Mfumu” anyi “Mukalenge.”

8. Yehowa udi mushindu kayi, ne ntshinyi tshitudi ne bua kuenza bua kutuanyishaye?

8 Yehowa udi menemene mushindu kayi? Udi nyuma, wa-bukole-buonso ne wa butumbi. Udi Mfumu mutambe bunene, kêna ne wa kumufuanyikija nende ne kêna ne udi mumue nende nansha umue. (Dutelonome 6:4; Yeshaya 44:6) Yehowa wakambila Mose ne: ‘Meme Yehowa, Nzambi webe, ndi Nzambi wa mukawu.’ Mu ngambilu mukuabu, bua Yehowa kutuanyishaye, tudi ne bua kumutendelela anu yeye nkayende. Ki mmusue bua tutendelele tshikuabu tshintu anyi muntu mukuabu nansha.​—Ekesode 20:3-5.

Yezu Kristo udi Mukalenge wa Bukalenge bua Nzambi

9. Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: Yezu kêna mumue ne Yehowa to?

9 Lelu’eu kudi dibuejakaja dia malu dikole bua tshidi Yezu muikale. Bena mu Bukua-buena-Kristo ba bungi badi bitaba se: Yezu udi umue wa mu Busatu “Bunsantu.” Kadi Bible yeye kêna ulongesha ne: Nzambi udi bantu basatu mu muntu umue to. Kêna mene ulongesha ne: Yezu udi mumue ne Yehowa to. Yezu nkayende wakamba ne: “Tatu udi muntambe meme.”​—Yone 14:28.

10. Yezu uvua penyi bangabanga ne kuluaye pa buloba?

10 Bible udi ulongesha ne: bangabanga ne kuluaye pa buloba bu muntu, Yezu uvua mu diulu bu tshifukibua tshia mu nyuma tshia bukole. Anu bu muakafuka Yehowa Adama ne Eva pa buloba, ke muakafukaye kabidi bantu ba mu nyuma mu diulu. Yezu uvua muntu wa mu nyuma wa kumpala uvua Yehowa mufuke.​—Yone 17:5; Kolosai 1:15.

11. Mmunyi muakafika Yezu ku diledibua bu muntu?

11 Kukadi bidimu bu 2 000, Yehowa wakasambuluja muoyo wa tshifukibua tshia mu nyuma etshi mu lukutu lua Mariya, nsongakaji utshivua kamama. Muanjelu Gabaliele wakamuambila ne: ‘Mona wewe newimite difu, neulele muana mulume, neumuidike ne: Yezu; neikale mukalenge, bukalenge buende kabuena ne [nshikidilu].’​—Luka 1:31, 33. a

12. Mbualu bumue kayi buakaluila Yezu pa buloba?

12 Ke muakaledibua Yezu nanku, kukolaye kulua muntu mukulumpe, ne kulongeshaye bantu malu adi atangila disua dia Yehowa ne tshidiye mulongolole bua kuenza. Yezu wakambila ngovena kampanda wa bena Lomo ne: “Meme, tshidibo bandelele, kabidi tshindi muvuile panu apa, mbua kujadikila bantu bulelela.” (Yone 18:37, MMM) Tuetu bakonkonone malu avua Yezu mulongeshe, tudi mua kumanya bulelela budi butangila disua dia Nzambi ne tshidiye mulongolole bua kuenza. Tudi kabidi mua kulonga tshitudi ne bua kuenza bua Nzambi kutuanyishaye.

13. Mbualu kayi buibidi buakaluila Yezu pa buloba?

13 Bualu buibidi buvua Yezu muluile pa buloba buvua bua kufila muoyo wende wa bumuntu bu tshia-bupikudi bua kupikula bantu. (Matayo 20:28) Wakenza nunku bua tuetu kupikudibua ku mpekatu utuvua bapiane kudi nkambua wetu Adama. Pashishe, bualu ebu buvua mua kutupetesha mushindu wa kuikala ne muoyo wa tshiendelele. Mupostolo Yone wakafunda ne: ‘Bualu bua Nzambi wakatamba kusua ba pa buloba, yeye wakabapa Muanende umuepele mulela bua muntu yonso wamuitabuja kafu, kadi ikale ne muoyo wa tshiendelele.’​—Yone 3:16.

14. (a) Ntshinyi tshiakafikila Yezu kunyima kua lufu luende bu muntu? (b) Yezu udi mpindieu ne muanzu kayi mu diulu?

14 Kunyima kua lufu luende bu muntu, Yezu wakabishibua e kupingana mu diulu, muakapinganyinaye tshiakabidi muoyo wa tshifukibua tshia bukole tshia mu nyuma. (Bienzedi 2:32, 33) Kunyima, Yehowa wakamupesha ‘bukokeshi, butumbi ne bukalenge, bua bantu bonso, ba bisamba bionso ne ba miaku yonso bamukuatshile mudimu.’ (Danyele 7:13, 14) Yezu mmulue Mukalenge munene; udi Mukalenge wa mbulamatadi wa Yehowa wa mu diulu. Mu katupa kîpi emu, nealeje bantu ba pa buloba bujima bukole buende.

Banjelu mbena mudimu ba Nzambi

15. Ndîba ne mmuaba kayi wakafukilabu banjelu?

15 Mu muaba wa mu nyuma kamuena anu Yehowa ne Yezu nkayabu nansha. Yehowa wakafuka bifukibua bikuabu bia mu nyuma, tuamba ne: banjelu. Muanjelu Gabriele, eu wakakula ne Mariya, udi umue wa munkatshi muabu. Banjelu kabavua bangabanga bantu bavua pa buloba to. Bakabafuka mu diulu kale menemene kumpala kua kufukabu bantu pa buloba. (Yobo 38:4-7) Banjelu badi miliyare ne miliyare.​—Danyele 7:10.

Banjelu ba lulamatu kabena bitaba bua babatendelele to

16. Bua tshinyi bantu kabena ne bua kutendelela banjelu to?

16 Banjelu ba lulamatu kabatu basue bua tuetu kubatendelela to. Misangu ibidi mijima pakateta mupostolo Yone bua kukukuila banjelu, bakamukanyina, bamuambila ne: “Kuenji nanku to! . . . Kukuila [Nzambi] nkayende!”​—Buakabuluibua 19:10; 22:8, 9, Mukanda wa Mvidi Mukulu [Mishonyi, MMV].

17. Tshidi tshileja ne: banjelu badi ne bukole bua kukuba basadidi ba Nzambi ntshinyi ne bua tshinyi bidi bitukolesha ku muoyo?

17 Banjelu kabatshitu kabidi bamuenekela bantu ba Nzambi pa buloba bu muakenzabu tshikondo kampanda tshiakapatulabu bapostolo ba Yezu mu buloko. (Bienzedi 5:18, 19) Kadi, tuetu bikale tutendelela Yehowa bilondeshile Dîyi diende (Bible), tudi mua kuikala ne dishindika dia se: banjelu ba bukole badi kabayi bamueneka nebatukube. Bible udi wamba ne: ‘Muanjelu wa Yehowa udi wasa tshitudilu tshiende tshinyunguluke badi bamutshina, udi ubasungila.’ (Musambu 34:7; 91:11) Bua tshinyi bualu ebu budi ne bua kutukolesha ku muoyo? Bualu kudi baluishi ba muoyo mubi mu miaba ya mu nyuma badi bakeba bua kutubutula!

Satana mmuluishi wa Nzambi

18. (a) Bua tshinyi umue wa ku banjelu wakatombokela Nzambi? (b) Mmêna kayi akapeshabu muanjelu wakalua ntomboji eu?

18 Banjelu bonso ba Nzambi kabakashala bamulamate nansha. Bamue bakamutombokela. Bakadivuija nkayabu baluishi ba Nzambi ne ba bantu pa buloba. Mmunyi muakenzekabi? Banjelu bonso bavua Yehowa mufuke bavua bakane ne bimpe. Kadi, umue wa ku bana ba Nzambi ba mu nyuma bapuangane aba wakakeba bua bantu kuikalabu bamutendelela, ke kukumbajaye dijinga diende dibi edi. Bakamuinyika ne: Satana, dîna didi diumvuija ne: “Muluishi [wa Nzambi].” Badi bamubikila kabidi ne: Diabolo, mmumue ne: “Muena mashimi” bualu udi ushiminyina Yehowa malu bibi.

19. Bua tshinyi ne mmunyi muvua Satana mukengeshe Yobo?

19 Satana udi usaka bantu bua batombokele pabu Nzambi. Tangila tshiakenzelaye Yobo musadidi wa Nzambi wa lulamatu. Yobo uvua mubanji wa dikema. Uvua ne mikoko 7 000, tumelu 3 000, ngombe 1 000, ne nyama ya mpunda 500. Uvua kabidi ne bana dikumi ne bena mudimu tshiakaa. Tshia kumpala, Satana wakashipa nyama ne bena mudimu ba Yobo. Pashishe, wakajudija “tshipepele tshikole” kupulatshi nzubu, kushipa bana ba Yobo bonso. Kunyima, Satana wakakengesha Yobo ne ‘biuja binene pa mbidi ponso, munda mua makasa tô ne ku lubombo lua mutu wende.’​—Yobo 1:3-19; 2:7.

20. (a) Mmunyi muakafutshibua Yobo bua lulamatu luende? (b) Nansha muvua Yobo mushale mulamate anu Nzambi, ntshinyi tshidi Satana mufike ku dienzela bantu bakuabu ba bungi?

20 Nansha mu ntatu mikole eyi, Yobo wakashala mulamate anu Nzambi. Ndekelu wa bionso, Yehowa wakamuondapa ne ‘kuvudija bintu bia Yobo bipite bia diambedi misangu ibidi.’ (Yobo 42:10) Satana kakakumbana bua kunyanga muoyo mutoke wa Yobo to, kadi tshidibi mmufike ku dipambuisha bantu bakuabu ba bungi kudi Nzambi. Bible udi wamba ne: “Bena panu bonso badi mu bianza bia Muena bubi.”​—1 Yone 5:19, MMM.

21. (a) Mmunyi muakaleja Satana dijinga diende dia kuikalabu bamutendelela? (b) Bua tshinyi Yezu wakabenga bua kukukuila Satana?

21 Satana udi ukeba bua tumutendelele. Lungenyi elu luakamueneka patoke mu diteta diakatetaye Yezu kukadi bidimu bu 2 000 bijima. Bible udi wamba ne: ‘Diabolo kabidi wakaya [ne Yezu] ku mutu kua mukuna mule be, wakamuleja makalenge onso a pa buloba ne butumbi buawu, wakamuambila ne: nenkupe bintu ebi bionso, biwatua binu biebe panshi, biwankukuila.’ Yezu wakabenga, e kumuambilaye ne: ‘Satana, umuka; bualu bua mbafunde dîyi ne: Kukuila Mukalenge Nzambi webe, umuenzele yeye nkayende mudimu.’ (Matayo 4:8-10) Yezu uvua mumanye bimpe mikenji ya Yehowa, ke bualu kayi kakenza tshivua Satana ujinga to.

Ba-demon nnyuma mibi

22. Ntshinyi tshidi ba-demon benzele bantu?

22 Banjelu bakuabu bakatua Satana mu nyima mu ditombokela diende dia Nzambi. Banjelu ba-demon aba mbaluishi ba bantu badi pa buloba. Mbena tshikisu, badi ne muoyo mubi. Kale, bakavuija bamue bantu tumama ne bampofo. (Matayo 9:32, 33; 12:22) Bakatua bakuabu masama anyi kubavuija bena mikupa. (Matayo 17:15, 18; Mâko 5:2-5) Bakakengesha too ne bana batekete.​—Luka 9:42.

23. (a) Ntshinyi tshidi nyuma mibi ikeba bua bantu bayenzele? (b) Ntshinyi tshidi Satana ne ba-demon bashima bantu bua kuenza?

23 Anu bu Satana, nyuma mibi eyi idi ikeba bua bantu bayitendelele. Pamutu ba kubenga bua bantu kubatendelelabu, ne kumanya se: anu Yehowa nkayende ke udibu ne bua kutendelela, ba-demon badi bajinga ne muoyo mujima bua babatendelele, bakeba mu mishindu yonso ne bakankamija bantu bua babatendelele. Ku malu a mafi, mashimi, ne buôwa, Satana ne ba-demon mbafikishe bantu ku dibatendelela. Bulelela, bantu ba bungi ki mbamanye ne: badi batendelela Satana ne ba-demon bende to. Bidi mua kutonda bantu ba bungi bu buobu mua kujingulula ne: tshitendelelu tshiabu tshidi tshipa Satana lumu. Kadi Bible udi utudimuija ne: ‘bintu bidi bantu ba bisamba bia bende bashipa bu mulambu, badi babishipela ba-demon, kabena babishipela Nzambi.’​—1 Kolinto 10:20.

24. Ngumue mushindu kayi udi Satana wenza nawu mudimu bua kushima bantu?

24 Umue wa ku mishindu idi Satana ne ba-demon bende bashima nayi bantu bua babatendelele mmalu a dishima adibu batangalaja bua bidi bitangila bafue. Tumonayi mpindieu tshidi Bible utulongesha bua bualu ebu.

a Mu Surate wa 19 (Mariya), mukanda wa Koran udi wakula bua diledibua dia tshishima dia Yezu. Udi wamba ne: “Tuakatumina [Mariya] nyuma Wetu mu tshimfuanyi tshia muntu mupuangane. Pakamumonaye wakamba ne: ‘Muena luse ankube kuudi! Biwikala utshina Mukalenge, ndekela ne uye kuebe kuuyaya.’ Wakandamuna ne: ‘Ndi mutumibue wa Mukalenge webe, ndi mulue kukupesha muana wa balume munsantu.’ Wakamuandamuna ne: ‘Mmunyi mundi mua kuimita, meme mutshikale kamama, tshiyi muanji kumanya balume?’ Muntu au wakamuambila ne: ‘Bualu ebu ndisua dia Mukalenge webe. Ebu ki mbualu budi mua kumukolela nansha. Mukalenge udi wamba ne: “Neikale tshimanyinu kudi bantu bonso, ne dibenesha dia Kutudi tuetu nkayetu. Edi ndîyi dietu ditudi bele.”’”