Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

MIJIMBU YAKUSHIKULU

Galileo

Galileo

Mulikulukaji lyamyaka lyakusokesa 14 na 16, vaka-sayasi navaka-kulinangula mangana autu vamuEurope, vaputukile kwivwishisa muvyazata vyuma vyamumelu mujila yakulihandununa nayize vanangwilenga vaka-Chachi yaKatolika. Lunga umwe uze akekesele vyuma vyamumelu mujila yayihya shina Galileo Galilei.

SHIMBU kanda Galileo akekese vyuma vyamumelu, vatu vavavulu vashinganyekele ngwavo likumbi, navatanganyika, najipulaneti vyeji kujingulukanga kaye. Omu mukiko vafwelelelenga navaka-Chachi yaKatolika.

Oloze Galileo azachishile telesikopu yenyi nakuwana nge vyuma kanevi vanangwilenga vaka-sayasi vyapwile vyamakuli. Chakutalilaho, omu atalile halikumbi awanyine nge likumbi kalyeshi kujinguluka kayeko, oloze lyemana kaha hamwe. Kuhehwojola kana chakafwile vatu valinanguleko chinyingi chachivulu, oloze chalingishile nawa vaka-Chachi yaKatolika vafumbukile Galileo.

SAYASI NAKWITAVA

Mukuhita chamyaka Nicolaus Copernicus, muka-kulinangula vyamumelu umwe uze ahanjika lilimi lyaPolish ambile ngwenyi, kaye keji kujingulukanga kulikumbi. Galileo atangile mikanda asonekele Copernicus kaha ahehwojwele namijimbu yeka nakuwana nge vyuma vyamumelu awanyine Nicolaus Copernicus vyapwile vyamuchano. Halwola kana Galileo kalwezele vatu vyuma kanevi awanyineko, mwomwo ashinganyekele ngwenyi vaka-kole navamulukuka. Kutwala muze, ahamukile nakusoneka vyuma vize awanyine hakuzachisa telesikopu yenyi nakuvihana kuvatu. Oloze vaka-sayasi vamwe vamwene vyuma asonekele kupwa vyamakuli, ngocho vatwamina wamukwitava vafumishile Galileo hachihela apwile nacho muchachi.

Mu 1616, Cardinal Bellarmine, “muka-kulilongesa vyaukalunga uze ayile puho chikuma” alwezele Galileo vyuma vyeka vakekesele vaka-chachi yaKatolika hamijimbu yaCopernicus. Ngocho alwezele Galileo etavile vyuma vize vakukulwile vaka-chachi. Numba tuhu Galileo amwene ngwenyi kaye keji kujingulukanga kulikumbi, oloze hamyaka yayivulu aholele kaha chakuhona kuvakundwiza.

Kuheta mu 1623, sepa lyaGalileo walijina lyaPopu Urban VIII ikiye apwile jino mukulwane wachachi kana. Kaha mu 1624, Galileo alombele lisesa kuli popu mangana vahanjike hachihande chize chepukile mumwaka wa 1616. Urban alwezele Galileo alumbunune kanawa vyuma vize ahehwojwele Copernicus navize vahehwojwele vaka-sayasi chakuzeneka kukundwiza mutu numba umweko.

Galileo jino asonekele mukanda wapwile namutwe wakwamba nge Dialogue on the Great World Systems. Numba tuhu vamulwezele ahone kuhakwila mutu numba umweko, oloze vyuma asonekele vyasolwele nge akundwijile vyuma avulukile Copernicus kunyima. Kaha Galileo jino vamufumbukilile kuli vaka-kole nakwamba ngwavo mukanda asonekele watolekele popu. Kufumaho, Galileo vamuyanjishile nakumwivwisa woma, ngocho akanyine vyuma asonekele Copernicus. Jino mu 1633 zango yavaLoma yatambwile mikanda yaGalileo yosena nakuyocha, kaha vamuhakile mukamenga. Kaha mu 1642 haJanuary 8, Galileo afwilile mungalila yaArcetri kwakamwihi naFlorence.

Popu John Paul II alwezele vatu ngwenyi chachi yaKatolika yavangijikilile Galileo

Hamyaka kafwe likulukaji, vaka-Katolika kavetavishile vatu kutanga mikanda yize asonekele Galileoko. Oloze kuheta mu 1979, vaka-Chachi vakekesele cheka hajila vavatwililemo chihande kana vaka-zango yavaLoma myaka 300 kunyima. Mu 1992, Popu John Paul II alwezele vatu ngwenyi chachi yaKatolika yavangijikilile Galileo.