Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

Uno Mbimbiliya Yaseka Lyehi Tahi Nyi Yinahase Kutukafwa?

Uno Mbimbiliya Yaseka Lyehi Tahi Nyi Yinahase Kutukafwa?

SAYASI

MBIMBILIYA KAYAPWA HIMUKANDA WASAYASIKO, OLOZE YAHANJIKA MWAKWOLOKA HAVIHANDE VYASAYASI. TALENU HAVYAKUTALILAHO VINAKAVANGIZAHO.

Uno melu namavu atwama namaputukilo tahi?

Vaka-sayasi vamwe vaze valinangula chikuma vambile ngwavo, melu namavu kavyatwama namaputukiloko. Oholyapwa jino vetavila ngwavo, melu namavu vyatwama namaputukilo. Oloze Mbimbiliya yahanjikilile chimweza kutalisa kuchihande kana.—Kuputuka 1:1.

Uno mavu apwa akusamatata tahi?

Kushikulu, vatu vavavulu vashinganyekele ngwavo mavu apwa akusamatata. Mulikulukaji lyamyaka lyakusokesa 5 B.C.E., vaka-sayasi vavaHelase vawanyine ngwavo mavu apwa litengulula. Oloze shimbu kanda ava vaka-sayasi vawane muchano kanou, kafwe mulikulukaji lyamyaka lyakusokesa 8 B.C.E., muka-kusoneka Mbimbiliya Isaya, asonekele ngwenyi kaye kapwa “litengulula lyamavu.”—Isaya 40:22.

Uno vyuma vyamelu vyeji kulyenyekanga mukuhita chalwola tahi?

Aristotle kaHelase, mutu uze alinangula chikuma vyasayasi, uze nawa ayoyelelenga mulikulukaji lyamyaka lyakusokesa 4 B.C.E anangwilenga ngwenyi vyuma vyahamavu vyeji kulyenyekanga, oloze vyuma vyamumelu kavyalyenyeka chipwe kwalumukako. Echi kunangula kana chatanjile kuvatu vavavulu. Oloze kuheta mulikulukaji lyamyaka lyakusokesa 19, vaka-sayasi vawanyine jila yeka yize yanehele chimbalanganyi. Kunangula kana chasolwele nge vyuma vyamwilu navyahamavu vyeji kulyenyekanga chipwe kupola. Muka-kulinangula vyasayasi umwe walijina lyaKelvin, atangile mazu amuMbimbiliya aze atalisa kuvyuma vyamumelu navyahamavu ngwayo: “Navikalyenyeka nge uvwalo.” (Samu 102:25, 26) Kelvin afwelele muvyuma yanangula Mbimbiliya ngwenyi Kalunga nahase kukinga vyuma atenga mangana vikahone kulyenyeka.—Muka-kwambulula 1:4.

Vyuma muka vyakwata pulaneti yetu yamavu?

Aristotle anangwile ngwenyi vyuma vyosena vyamumelu vyapwa nge maundu akukejima kaha vyapandama kuli chimwe nachikwavo kaha vyalihata namavu. Oloze kuheta mulikulukaji lyamyaka lyakusokesa 18 C.E., vaka-sayasi vanetavila ngwavo vatanganyika najipulaneti vyazezalala halengelenge. Oloze mukanda waYopa uze vasonekele mulikulukaji lyamyaka lyakusokesa 15 B.C.E., vasonekamo ngwavo Tengi alingisa ‘mavu azezalale halengelenge.’—Yopa 26:7.

VITUMBO

MBIMBILIYA KAYAPWA HIMUKANDA WAHANJIKA HAVITUMBOKO, OLOZE WATWAMA NAJINDONGI JAKUTUKAFWA TUPWENGA VAKULIKANGULA KUMUJIMBA.

Kulihenda kuvatu vanakuviza.

MuJishimbi jize vahanyine Mose jalwezele vatu vaze vapwile namusongo wambumba vapwenga kwauka wavo. Vandotolo kavatachikijile vyuma kanako, palanga nomu vatu vavavulu vafwile namisongo yimwe yayipi, hakiko jino vatachikijile ukalu kana nakuputuka kukavangiza vyuma vyapwile mujishimbi vahanyine Mose, jize vanetavila navandotolo vavavulu makumbi ano, jakulihenda kumuveji ali namusongo nahase kutambwisa vakwavo.—VyavaLevi, kapetulu 13 na 14.

Kusana kumavoko hanyima yakukwata mufu.

Kuheta mulikulukaji lyamyaka lyakusokesa 19, vandotolo vakwachile vivimbi navaveji chakuzeneka kusana kumavoko. Echi chalingishile vatu vavavulu vafwenga. Oloze muJishimbi jize vahanyine Mose jambile ngwajo, kala mutu akwachile mufu apihile, atelele kulitomesa. Kaha nawa ngwajo, mutu kana atelele kulitomesa nameya. Kukavangiza vyuma kana chakafwile vatu vapwenga vakulikangula.—Kulava 19:11, 19.

Kumbila majilo.

Mwaka himwaka, vana vavavulu vanafunga kumusongo wakuhichisa mwomwo yamajilo veji kumbilanga vatu chamumbilila. Oloze muJishimbi jize vahanyine Mose vavalwezelenga vashikilenga majilo akufuma mujimo, keshi kwakamwihi navatuko.—Lushimbi lwamuchivali 23:13.

Kujihana.

Jishimbi jaKalunga jambile ngwajo kemba walunga vatelelele kumujihana mukuhita chamakumbi 8 kufuma hakusemuka chenyi. (VyavaLevi 12:3) Mwomwo nge munahichi chalumingo chimwe kufuma hakusemuka chamwana, manyinga eji kuvulanga mumujimba wenyi nakuhasa kulikonda washi hambandu. Kushikulu, shimbu kanda chinyingi chakuzovoloka muvitumbo chivule, kujihana kemba hanyima yachalumingo chimwe chipwe kuzombokaho chapwile chuma chamangana chikuma.

Kupwa navishinganyeka vyamwaza chatambukila hamwe nakulikangula kumujimba.

Vandotolo navaka-sayasi vamba ngwavo kupwa navishinganyeka vyamwaza vyakufwana nge kuwahilila, nalutalililo, nakupwa namuchima wakusakwilila, nakukonekela, cheji kulingisanga mutu apwenga wakulikangula kumujimba. Mbimbiliya yamba ngwayo: “Muchima wakuwahilila unapu nge vitumbo vyamwaza, oloze muchima wakuhomba weji kukumisanga ngolo jamutu.”—Vishimo 17:22.