Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

Tupetulu naJivesi—Iya Ajisonekele muMbimbiliya?

Tupetulu naJivesi—Iya Ajisonekele muMbimbiliya?

ACHISHINGANYEKENU muli nakuyoyela mulikulukaji lyamyaka lyakulivanga. Kaha chikungulwilo chenu chinatambula mukanda kufuma kuli kaposetolo Paulu. Jino omu muli nakwivwilila omu vali nakuutanga, namuwana ngwenu Paulu nazachisa chikuma mazu akufuma ‘mumikanda yajila’ yamuVisoneka VyachiHepeleu. (WaChimoteu 2, 3:15) Kaha namuhanjika ngwenu, ‘Nguli nakusaka ngumone oho hanafumu mazu kana.’ Oloze chachikalu kuwanaho? Mwomwo ika?

KAMWAPWILE TUPETULU CHIPWE JIVESIKO

Achishinganyekenu omu yapwile “mikanda yajila” yakuvunga yize yapwileko halwola ayoyele Paulu. Chakutalilaho chimwe shina chaMukanda Wakuvunga WamuChijiva chaMungwa waIsaya vanasolola hano. Uno vausoneka ngachilihi? Vausoneka kupwa mujimbu umwe kaha, kaha nawa kaweshi natupetulu najivesi nganomu uli makumbi anoko.

Vaka-kusoneka Mbimbiliya kushikulu, kavayisonekele mutupetulu najivesiko. Vasonekele kaha mujimbu wausuku mangana vatu vautange wosena wamuundu, keshi nge muvihanda vyavindendeko. Ngana muze tweji kulinganga nge tunatambula mukanda kufuma kuli sepa lyetu, tweji kutanga mukanda wosena keshi nge vihanda vimwe navimwe kahako.

Oloze kuhona kupwa natupetulu najivesi chanehelenga ukalu. Hakusaka tutachikize mazu asonekele Paulu, kachi twatachikijila kumazu enyi akuvuluka ngwenyi, “nge omu vasoneka ngwavo” chipwe “nganomu nawa ahanjikile chimweza Isaya ngwenyi.” (Wavaka-Loma 3:10; 9:29) Chipwe ngocho, kachi cheji kutukaluhwilanga kuwana jivesi kana, kuvanga kaha vaze vatachikiza chikuma “mikanda yajila.”

Yize “mikanda yajila” nawa yapwile namijimbu yayivulu, kuyilava haumwe naumwe yapwile 66. Oloze makumbi ano Mbimbiliya yili natupetulu najivesi, echi chikiko chinakukafwa vaka-kuyitanga vawane washi mijimbu yize vali nakusaka, yakufwana nge mazu asonekele Paulu.

Pamo munahase kulihulisa ngwenu, ‘Jino iya asonekele tupetulu najivesi muMbimbiliya?’

IYA ASONEKELE TUPETULU MUMBIMBILIYA?

Twamina umwe wamukwitava Stephen Langton uze apwile Mbishopu Wamukulwane muCanterbury ikiye vavuluka ngwavo asonekele tupetulu muMbimbiliya. Mulimo kana auzachile halwola apwile mulongeshi haYunivesiti yamuFrance kumaputukilo alikulukaji lyamyaka lyakusokesa 13 C.E.

Shimbu kanda Langton asoneke tupetulu muMbimbiliya, vatu vamwe valinangula chikuma vesekele kuhandununa Mbimbiliya muvihanda vyavindende chipwe mutupetulu, mangana chipwenga chachashi kuli vaka-kutanga kuhehwojola. Echi chakafwile ava vaka-kutanga vawane washi mijimbu vapwile nakusaka hakukekesa kapetu hikapetulu, kuhambakana kutonda mumujimbu wosena wamuundu hamukanda wausuku wakufwana nge waIsaya uze ukwechi tupetulu 66.

Chipwe ngocho, vawanyinenga lika ukalu. Chakutalilaho, vaka-kuhehwojola vapangunwine mikanda mutupetulu vakulisezaseza. Vamwe vapangunwine Mukanda waMujimbu Wamwaza waMako mutupetulu 50, keshi mutupetulu 16 vaze valiko makumbi ano. Halwola Langton apwile mulongeshi, kwapwile vaka-kulinangula vafumine kumafuchi akulisezaseza, ava vaka-kulinangula vejile najiMbimbiliya jamumalimi avo. Oloze chavakaluhwilile kuwana haze hapwile mazu vahanjikile. Mwomwo ika? Mwomwo lifuchi hilifuchi lyahandunwine tupetulu mujila yakulisezaseza mumikanda yakuvunga.

Shikaho Langton ahandunwine cheka mikanda mutupetulu. Mukanda umwe wambile ngwawo: “Jila ahandunwinyinemo mikanda yevwishile kuwaha vaka-kusoneka navaka-kutanga, kaha vaputukile kuyizachisa chikuma muEurope.” (The Book—A History of the Bible) Ou ikiye apangunwine Mbimbiliya mutupetulu vaze tuli nakuzachisa makumbi ano.

IYA ASONEKELE JIVESI MUMBIMBILIYA?

Kuheta mulikulukaji lyamyaka lyakusokesa 16, chilolo Robert Estienne wakulifuchi lyaFrance azachile mulimo ukwavo. Afwililile vatu vavavulu valinangule Mbimbiliya. Shikaho, asonekele jino jivesi mutupetulu vaze vapwileko lyehi.

Estienne keshi ikiye watete kuputuka vyakuhaka jivesi muMbimbiliyako, mwomwo kunyima kwapwile vamwe vaze vesekele kuzata mulimo kana. Kumyaka yakunyima, vaka-kusoneka vavaYuleya vahandunwine mujivesi Visoneka vyosena vyachiHepeleu vize vavuluka vatu ngwavo Tesetamende Yamwaka. Oloze omu vahakilemo tupetulu jivesi jalimbenjele.

Oloze Estienne ahandunwine cheka Visoneka VyachiHelase vyaVaka-Kulishitu vavuluka nawa ngwavo Tesetamende Yayihya mujivesi mangana jilifwane najize vasonekele muVisoneka VyachiHepeleu. Kuheta mu 1553, akumishile kusoneka Mbimbiliya mulilimi lyaFrench yize yapwile natupetulu najivesi. Oloze vatu vavavulu vapihililile nakuhanjika ngwavo kuhaka jivesi muMbimbiliya chapihishile mijimbu yatwamamo. Mwomwo yasolokele nge mijimbu kana vayisonekele muvihanda vyakulisezaseza. Oloze jila kana vatu vamwe vayizangile chikuma ngachize vayizachishile hakusoneka nakutunga Mbimbiliya yosena yamuundu. Kutwala muze vayizachishile kuli vaka-kusoneka jiMbimbiliya vosena.

OMU TWEJI KUNGANYALANGA KULI VAKA-KULINANGULA MBIMBILIYA

Makumbi ano chili nakutwashiwila kutanga Mbimbiliya mwomwo yatupetulu najivesi vahakamo. Cheji kutukafwa tutachikize kanawa kapetulu hikapetulu najivesi. Tupetulu najivesi vahaka muMbimbiliya kavyapwa vyakuhwima kuli Kalungako, kaha nawa jivesi jimwe javatwila mijimbu yamuMbimbiliya hakuhenga. Oloze cheji kutukafwa tumone kanawa mazu ahanjikile mutu himutu, nakusolola nawa vishina vyavilemu vize twatela kuhunanana kanawa ngana muze mutu mwafunjika mikuku yimwe yayilemu mumukanda anakutanga mangana chipwenga chachashi kukanuka chishina kana.

Numba tuhu cheji kutwashiwilanga kutanga Mbimbiliya mwomwo yatupetulu najivesi vahakamo, oloze tachikizenu ngwenu chapwa chachilemu kuyitanga yosena yamuundu mangana mutachikize mijimbu yatwamamo yize atusonekela Kalunga. Fwilenu kutanganga mujimbu wosena muchishishisa chakutanga kaha jivesi jimwe, kulinga ngocho namwivwishisa kanawa mujimbu kana. Echi nachimikafwa mutachikize kanawa “mikanda yajila yize yinahase kukulingisa upwenga namangana akukutwala kuulwilo.”—WaChimoteu 2, 3:15.