Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

CHIHANDE CHACHINENE | OMU YAYOVOKELE MBIMBILIYA

Mbimbiliya Yayovokele haKuhona Kuyenyeka Kuli Vaka-Kole

Mbimbiliya Yayovokele haKuhona Kuyenyeka Kuli Vaka-Kole

UKALU WAPWILEHO: Vatwamina vavavulu vamapolitiki navamukwitava chamakuli vajinyine vyuma vize vyalimbalakile namujimbu wamuMbimbiliya. Kakavulu vazachishilenga ngolo javo hakukanyisa vatu kupwa naMbimbiliya, chipwe kuyitunga, chipwe vene kuyalumuna. Achitalenu havyakutalilaho vino vivali:

  • Kafwe mu 167 B.C.E.: Mwangana Antiochus Epiphanes wamuSeleucid uze asakile kushinjila vaYuleya vakavangize kwitava chavaHelase, ahanyine lushimbi lwakwamba nge Visoneka vyachiHepeleu vyosena vatela kuvinongesa. Lunga alinangula vyakushikulu, Heinrich Graetz asonekele ngwenyi, vilolo jenyi “vapulile nakwocha mikanda yakuvunga yaJishimbi yize vawanyinenga, nakujiha vatu vaze vawanyine vali nakuyitanga mangana yivahane ngolo nakuvavendejeka.”

  • Kushikulu: Vatwamina vamwe vamuKatolika vapihililile mwomwo vatu javo vapwilenga nakunangula vyuma yanangula Mbimbiliya muchishishisa chakunangula vyuma vafwelela muchachi yavo. Ngocho, vetavishile kupwa kaha namukanda waJisamu wamulilimi lyachiLatinyi oloze vatu vaze vapwilenga namikanda yeka yamuMbimbiliya vavamwenenga kupwa vaka-kulikanga. Vatwamina vamuchachi yimwe vahanyine lushimbi malunga “vaunyongochima, vakushishika, mangana vatondetonde vatu vakulikanga . . . hakuhitangana mujizuvo josena nakumena akuswama. . . . Kaha vavalwezele vakoche jizuvo jize navakawana muli vaka-kulikanga.”

Nge vaka-kole vaze vasakile kwenyeka Mbimbiliya vafukilile, kachi mujimbu watwamamo katwautachikizako.

Mbimbiliya yamuChingeleshi ize alumwine William Tyndale yayovokele numba tuhu vakanyishile kuyihana kuvatu, nakusaka kuyocha, nakujiha mwenyayo Tyndale mu 1536

OMU YAYOVOKELE MBIMBILIYA: Lushimbi lwaMwangana Antiochus lwakufumisako Mbimbiliya aluhanyine kaha kuli vaIsalele, oloze halwola kana vaYuleya vavavulu vayile nakutungatunga kumafuchi amavulu. Kaha vatu valinangula chikuma vamba ngwavo, chasoloka nge mulikulukaji lyamyaka lyakulivanga C.E vaYuleya vakuhambakana hajipaseti 60 kavatwaminenga muIsalele koko. Ngocho vaYuleya valaminenga mikanda yaVisoneka mujisunangonga javo, yize vazachishilenga vatu vamuvisemunwino vyakavangijileho, kuhakilako vene navaka-Kulishitu.—Vilinga 15:21.

Kushikulu, vatu vaze vazangile Mbimbiliya vatwalileho lika kuyalumuna mumalimi eka nakuyikopolola, numba tuhu vavayanjishilenga. Kuheta mukachi kalikulukaji lyamyaka lyakusokesa 15, Mbimbiliya yapwileko mumalimi 33 shimbu kanda vachitunge nalikina lyangolo lyakupulita mikanda. Ngocho, vahashile kwalumuna jiMbimbiliya jajivulu chikuma nakujipulita halwola lwalundende.

VYUMA VYAFUMINEMO: Numba tuhu Mbimbiliya vayimanyinyine nakole kuli vamyangana vangolo navatwamina vamukwitava chamakuli, oloze himukanda umwe vanalumuna nakuuhana chikuma kuvatu. Yinalumuna jishimbi jamumafuchi amavulu, namalimi amavulu nakuyoya chavatu vavavulu.