Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

Lefèvre d’Étaples Asakile Vatu Vamuchivulu Vatachikize Mazu aKalunga

Lefèvre d’Étaples Asakile Vatu Vamuchivulu Vatachikize Mazu aKalunga

KAFWE mumwaka wa 1520 lyaSondo nachimene, vatu vamumbaka yayindende yaMeaux yize yatwamina kwakamwihi naParis, valikomokelele havyuma vevwile muchachi. Vavatangililile Mikanda yaMujimbu Wamwaza mulilimi lyavo lyaFrench muchishishisa chakuyitanga muchiLatinyi.

Lunga alumwine Mbimbiliya kaneyi, Jacques Lefèvre d’Étaples (Latin, Jacobus Faber Stapulensis), asonekelele sepa lyenyi ngwenyi: “Kaweshi kuhasa kwivwishisa omu Kalunga ali nakukafwa vatu vavavulu vatachikize Mazu enyiko.”

Halwola kana, vaka-Chachi yaKatolika navaka-kulinangula vyaukalunga vamuParis kavetavishilenga vatu kuzachisa Mbimbiliya valumwine mumalimi amuchivuluko. Vyuma muka vyalingishile Lefèvre alumune Mbimbiliya mulilimi lyaFrench? Kaha ahashile ngachilihi kukafwa vatu vamuchivulu vevwishise Mazu aKalunga?

KUTONDATONDA ULUMBUNWISO WAKWOLOKA WAMUVISONEKA

Shimbu kanda aputuke kwalumuna Mbimbiliya, Lefèvre apwile namulimo wakuhilwisa ulumbunwiso wamuchano wamikanda vasonekele vaka-kunangula mangana autu navaka-kulinangula vyaukalunga. Awanyine nge mikanda kaneyi yakushikulu vayiluwanganyishile hamyaka yayivulu mwomwo yakuzachisa mazu akuhenga. Omu aputukile mulimo wakutondatonda ulumbunwiso wakwoloka wavisoneka vyakushikulu, aputukile kulinangula Mbimbiliya yachiLatinyi Vulgate yize vakundwijilenga vaka-Chachi yaKatolika.

Kulinangula chikuma Visoneka chamulingishile akukulule ngwenyi: “Kulinangula muchano kaha chikiko chinahase kuneha . . . kuwahilila chamwenemwene.” Ngocho, Lefèvre alitwaminyine kulinangula mangana autu nakuputuka kuzachisa jino ngolo jenyi kumulimo wakwalumuna Mbimbiliya.

Mu 1509, Lefèvre asonekele vyuma awanyine hanyima yakuhehwola mikanda yitanu yaSamu * yamulilimi lyachiLatinyi, nakusoneka nawa vyuma olwele mumikanda kaneyi. Lefèvre alihandunwineko navakwavo mwomwo ikiye afwililile kuwana jila yayashi yakulumbunwinamo mijimbu yamuMbimbiliya. Jila alumbunwinengamo Visoneka yakunywile vakwavo vaka-kulinangula Mbimbiliya.—Talenu lipwata lyakuvuluka ngwavo “ Omu Martin Luther Vamukunywile Kuli Lefèvre.”

Mukana wajivulukiso jaKalunga jamuSamu jize japwile mumukanda vavuluka ngwavo Fivefold Psalter vajisonekele mu 1513

Numba tuhu Lefèvre apwile muka-Katolika kufuma vene kukusemuka chenyi, oloze akunyukile ngwenyi hakusaka vyuma vyamukwitava vyalumukile, vatu vamuchivulu vatela kuvanangula kanawa Visoneka. Jino vatu vamuchivulu kachi vanganyalile ngachilihi kuVisoneka halwola luze vyapwile kaha muchiLatinyi?

MBIMBILIYA YIZE VAHASHILE KUPWA NAYO VATU VOSENA

Mazu akujimbula Mikanda yaMujimbu Wamwaza asolola nge Lefèvre afwililile kukafwa vatu vosena vapwenga naMbimbiliya mumalimi avo

Lefèvre azangile chikuma Mazu aKalunga, kahechi chamulingishile afwile kukafwa vatu vavavulu vapwenga naMbimbiliya. Hakusaka atesemo chuma kana, muJune 1523, alumwine Mikanda yaMujimbu Wamwaza mulilimi lyaFrench yakuhasa kumbachila musweko, yize apulitile muvihanda vivali. Hakuwana nge eyi mikanda apulitile yapwile yayindende mukutohwa, ngocho vayilanjilenga handando yayindende chikuma, kahechi chakafwile vatu vaze vapwile najimbongo jajindende vahase kuyilanda.

Nakushimbula chiku vatu vamuchivulu vayilanjile chikuma, kaha vapwile natwima. Malunga namapwevo vosena vazangile chikuma kutanga mazu aYesu mulilimi lyavo, kahechi chalingishile mikanda kaneyi yakulivanga 1,200 yize vapulitile yikume hatukweji vavandende kaha.

OMIKILE HAKUKINGA MBIMBILIYA

Mumazu enyi akujimbula Mikanda yaMujimbu Wamwaza, Lefèvre alumbunwine ngwenyi alumwine mazu kana mulilimi lyaFrench mangana “vatu vamuchivulu” vapwile muchachi “vahase kutachikiza kanawa muchano ngana mwavaze vapwile naVisoneka vyamuchiLatinyi.” Mwomwo ika Lefèvre afwililile kukafwa vatu vamuchivulu vatachikize vyuma yanangula Mbimbiliya?

Lefèvre atachikijile kanawa ngwenyi vyuma vyakuhenga vanangwilenga vatu namangana autu vyaluwanganyishile vyuma vanangwilenga muChachi yaKatolika. (Mako 7:7; Wavaka-Kolose 2:8) Enjikijile chikupu ngwenyi lwola lwahetele “lwakwambulula mujimbu wamwaza mwahita kaye kosena, mangana vatu vahone cheka kuvahungumwisa kukunangula chavatu.”

Lefèvre afwililile kukumisa jipami vanehelenga vatu vaze vasakile kuhonesa mulimo wakwalumuna Mbimbiliya mulilimi lyaFrench. Asopolwele makuli avo ngwenyi: “Navahasa ngachilihi kunangula [vatu] vakavangize vyuma vyosena vize Yesu Kulishitu avalwezele, kachi nge kaveshi nakusaka kukafwa vatu vamuchivulu vatange Mujimbu Wamwaza waKalunga mumalimi avo?”—Wavaka-Loma 10:14.

Nakushimbula chiku, vaka-kulinangula vyaukalunga vahaYunivesiti yamuParis haSorbonne vasakile kuhonesa Lefèvre. MuAugust 1523, kavasakile vatu vatange Mbimbiliya yamulilimi kana, chipwe vyuma vawanyine vaka-kuhehwojolako ngwavo kuchina “navihungumwisa vatu muChachi.” Nge Mwangana wavaFrench walijina lyaFrancis I kakafwile Lefèvreko, kachi vatu vamwene Lefèvre kupwa muka-makuli.

MUKA-KWALUMUNA MWAKUMISA MULIMO WENYI

Lefèvre kechelelele vatu vamuhonese kwalumuna Mbimbiliyako. Omu akumishile kwalumuna Visoneka VyachiHelase (vize vavuluka ngwavo Tesetamende Yayihya) mumwaka wa 1524, alowele mukanda waSamu muFrench mangana vaka-kwitava valombenga “namichima yavo yosena kaha nawa natwima.”

Vaka-kulinangula vyaukalunga haSorbonne vaputukile kukekesa kanawa Mbimbiliya alumwine Lefèvre. Kaha vahanyine vatu lushimbi lwakwocha Visoneka VyachiHelase vize alumwine Lefèvre, kaha vakanyishile namikanda yeka yize vamwene ngwavo “yakundwijile vyuma vyakutaka anangwilenga Luther.” Omu vaka-kulinangula vyaukalunga vasanyikile Lefèvre ahanjike vyuma ashinganyekele, Lefèvre “kavakumbulwileko” oloze achinyine nakuya kuStrasbourg. Kuze ayile, atwalileho lika kwalumuna Mbimbiliya mukusweka. Numba tuhu vatu vamwe kavamumwene kupwa wakumikako, oloze ikiye achimwene kupwa hijila yamwaza yakuhoneselamo vaze vahonene kupwa namuchima wakusakwilila ‘hajipela’ jamuchano wamuMbimbiliya.—Mateu 7:6.

Omu mwahichile mwaka umwe kufuma haze achinyine, Mwangana Francis I alwezele Lefèvre apwenga mulongeshi wamwanenyi Charles uze apwile namyaka yakusemuka yiwana. Mulimo kanou wahanyine Lefèvre lwola lwaluvulu lwakukumisa kwalumuna Mbimbiliya. Kuheta mu 1530, Mbimbiliya yamuundu yize alumwine vayipulitilile muAntwerp keshi muFranceko, kaha Mwangana walijina lyaCharles V * etavilile chuma kana.

VYUMA VIMWE AFWILILILE KAVYASOLOKELEKO

Mukuyoya chenyi chosena, Lefèvre afwelelele ngwenyi chachi nayikalitwamina kunangula visemwa vyavatu nakuputuka kunangula chinyingi chakwoloka chamuVisoneka. Enjikijile chikupu ngwenyi “muka-Kulishitu himuka-Kulishitu atela kulitangila yivene Mbimbiliya nakulinangulayo.” Echi chikiko chamulingishile azate nangolo chikuma mangana akafwe vatu vosena vapwenga naMbimbiliya. Numba tuhu afwililile kachi vyuma muchachi vyalumuke, oloze chuma kana kachasolokeleko. Chipwe ngocho, milimo azachile Lefèvre yakafwile vatu vamuchivulu vejive Mazu aKalunga.

^ par. 8 Mikanda yitanu yaSamu yamuvihanda vyakulihandununa yize yapwile namukana wajivulukiso jaKalunga kuhakilako vene navasona vawana vaTetalangalamatoni vamuchiHepeleu vaze vemanyinako lijina lyaKalunga, yapwile mumukanda vavuluka ngwavo Fivefold Psalter.

^ par. 21 Kaha kuheta mu 1535 omu mwahichile myaka 5 kufuma halwola vapulitile Mbimbiliya kaneyi, muka-kwalumuna lilimi lyaFrench umwe walijina lyaOlivétan, alowele Mbimbiliya yize alumwine kweseka namuze yapwile mulilimi lyakulivanga. Ou lunga hakwalumuna Visoneka VyachiHelase apendaminyine chikuma haMbimbiliya yize alumwine Lefèvre.