Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

MUJIMBU WAKUYOYA CHAVATU

Ngunetavilanga Yehova Angutwaminyine muKuyoya Chami

Ngunetavilanga Yehova Angutwaminyine muKuyoya Chami

OMU ngwapwile namyaka yakusemuka 16, ngwasakwile kuzata milimo yakukaye, yize ngwalivwishilenga kuwaha. Oloze Yehova angulwezele nguzateko mulimo weka. Echi chapwile kwijiva nge ali nakwamba ngwenyi: “Nangukuhana kunangakana nakukulweza jila watela kutambukamo.” (Samu 32:8) Ngwalisuwile kuzachila Yehova mukuyoya chami hakwitavila Yehova angutwaminyine. Ngocho, nangukisula hamilimo yami yosena ngunazatenga, kuhakilako vene nakuzachila muAfrica hamyaka 52.

KUFUMA KUENGLAND NAKUYA KUAFRICA

Ngwasemukile mu 1935 muDarlaston, munganda yamuEngland muze mwatwama jikapani najifakitoli jajivulu. Omu ngwapwile kafwe namyaka yakusemuka yiwana, visemi jami vaputukile kulinangula Mbimbiliya naVinjiho jaYehova. Kahomu ngwapwile namyaka yakusemuka 14 ngwakunyukile ngwami ngunawane muchano. Kaha kuheta mu 1952, vangumbapachishile omu ngwapwile namyaka 16.

Kafwe mumwaka woumwe, ngwaputukile kuzata kukapani yakutunga vinoma vyakuzachisa navikungo vyakuminyau. Ngwaputukile kulinangula mulimo wakupwa muka-kusoneka hakapani, kaha mulimo kana ngwalivwishilewo kuwaha chikuma.

Kalama wakutambwojoka angulwezele nguputuke kutwaminyina Chilongesa chaMbimbiliya chaChikungulwilo hakukunguluka chamukachi kachalumingo, muchikungulwilo chamumbaka yaWillenhall kuze twatwaminenga navisemi jami. Oloze changukaluhwililile kusakula vyakulinga, mwomwo halwola kana ngwapwile nakukungulukila kuvikungulwilo vivali. Mukachi kachalumingo, ngwakungulukililenga kuchikungulwilo chize chapwile kwakamwihi nakuBromsgrove kuze ngwapwile nakuzachila mwomwo chapwilile kwakusuku nakuze twatwaminenga navisemi jami kafwe jikilomita 32. Kaha kusongo yachalumingo, omu ngwakindulukilenga kuli visemi jami, ngwakungulukililenga muchikungulwilo chamumbaka yaWillenhall.

Ngwetavililile kulinga vyuma angulwezele kalama wakutambwojoka mwomwo ngwasakile kukundwiza liuka lyaYehova, numba tuhu kulinga ngocho changulingishile nguseze mulimo wami uze ngwazangilenga chikuma. Hakuwana nge ngwetavilile Yehova angutwaminyine, ngocho kangwaliveya havyuma ngwasakwile kulingako, mwomwo echi changulingisa ngupwenga nguwakuwahilila chikuma mukuyoya chami.

Omu ngwapwile nakukungulukila muchikungulwilo chaBromsgrove, ngwawanyine Anne, pwevo wamwaza, kaha nawa wakuhya kushipilitu. Twalimbachile mu 1957, kaha tunalivwisa kuwaha kuzachila hamwe mulimo waupayiniya washimbu yosena, naupayiniya wakulipwila, namulimo wakutambwojoka namulimo wahaMbetele. Anne napunga kasulu kakuwahilila chami mukuyoya chami chosena.

Kaha mu 1966, twawahililile kuya kushikola yaNgileyate yakusokesa 42. Vatutumine kuya nakuzachila kulifuchi lyaMalawi lyamuAfrica muze mwatwama vatu vachisambo. Katwashinganyekele ngwetu natukapwako kaha hakashimbu kakandendeko.

UKALU TWAMWENE HAKUZACHILA MUMALAWI

Minyau yize twazachishilenga mumulimo wakutambwojoka muMalawi

Twahetele muMalawi haFebruary 1, 1967. Kaha twalinangwile lilimi mukakweji wamuundu, kufumaho ngwaputukile kuzata mulimo wami wakupwa kalama wangalila. Twatambukishilenga minyau yize vatu vashinganyekelenga ngwavo yinahase kuhita mukala mukwakwa chipwe vene mutulwiji. Oloze omwo keshi mukiko chapwileko. Twatambukililenga kaha muze mwapwilenga meya amandende. Shimbu jimwe twatwaminenga muzuvo yamwila yakusota yize yasakiwilenga kuhaka lipapilo mukachi kuchina kusotowela hangonde yavula. Eyi yapwile jila yayikalu twaputukililemo kuzata mulimo waumishonali, chipwe ngocho twazangile mulimo wetu.

Kuheta muApril, ngwamwene ngwami kalinwomu vaka-fulumende vaputuke kutuyanjisa. Ngwapwile nakwivwilila kuchisaji, kaha ngwevwile vyuma ahanjikile twamina wamuMalawi, Dr. Hastings Banda. Ambile ngwenyi, Vinjiho jaYehova kavafweta miteloko, kaha nawa vali nakuneha liwayanga kufulumende. Oloze mujimbu kana wapwile wamakuli. Tuvosena twatachikijile ngwetu fulumende kayasaka etu tulihende kuvihande vyalifuchi nachiyuloko, chikumanyi hakuwana nge katwalisonekeselenga kupwa najikati jamumauka avo amapolitikiko.

Kuheta muSeptember, twatangile mijimbu halipapilo lyamijimbu ngwavo, twamina walifuchi navangijikila vandumbwetu ngwenyi vali nakuneha liwayanga mulifuchi lyosena. Kahomu vapwile kukuliwana chavo chamapolitiki, avilikile ngwenyi fulumende yenyi kalinwomu yikanyise Vinjiho jaYehova kuzata mulimo wavo. Kuheta haOctober 20, 1967, vatukanyishile kuzata mulimo wetu. Nakushimbula chiku, tupokola navilolo vafulumende vatala vyavamwiza vejile haofesi yamutango nakuyisoka nakuhanga vamishonali mulifuchi.

Omu vatukashile nakutuhanga muMalawi mu 1967 hamwe kaha navakwetu vamishonali vaJack Johansson napuwenyi Linda

Hanyima yakupwa mukamenga makumbi atatu, vatuhangililile kulifuchi lyaMauritius lize vayulilenga kulifuchi lyaBritain. Oloze vilolo vamulifuchi lyaMauritius kavatwitavishile kutwama kuze mwavamishonaliko. Ngocho vatutumine kuRhodesia (makumbi ano ngwavo Zimbabwe). Omu twahetele hamuseto, twaliwanyine nachilolo atala vyavamwiza uze atukanyishile kwingila mulifuchi. Kaha ambile ngwenyi: “Muneza jino kuno mwomwo vanamihange kuMalawi nakuMauritius.” Puwami Anne hakwivwa ngocho, aputukile kulila. Chasolokele nge nowo atuzangile vene wauchi. Halwola kana ngwashinganyekele kukinduluka kwimbo lyami kuEngland. Kutwala muze, vaze vilolo vatwitavishile tuyenga nakusavala haofesi yamutango mangana likumbi nalikakavangizaho tukaye kuchikota chavo. Kuhanjika muchano, twazeyele. Chipwe ngocho, twasele vyuma vyosena mumavoko aYehova. Lichako namusana, twakasumukile kaha navatulweza mujimbu ngwavo natuzuzumanako muZimbabwe. Kangweshi kukavulyama omwo ngwevwile halikumbi kanako. Kaha nawa ngwakunyukile ngwami Yehova apwile nakututwaminyina.

VATUHANYINE MULIMO WAUHYA WAKUZACHILA MILIMO YAMUMALAWI MUZIMBABWE

Nguli napuwami Anne haMbetele yamuZimbabwe mu 1968

Omu twapwile haofesi yamutango yamuZimbabwe, vanguhakile kuLipatimende lyaMulimo kuze ngwazakaminenga milimo yamuMalawi namuMozambique. Kaha nawa ngwalumwinenga lipoti lize vatuminenga tulama vakujinguluka vamuMalawi kufuma muChichewa nakutwala muChingeleshi. Vandumbwetu muMalawi vavayanjishilenga chikuma. Omu ngwapwile nakuzachila halipoti naufuku, ngwatangile mijimbu yavandumbwetu vamuMalawi vaze vapwile nakuyanjisa chikuma, kaha ngwalilile. * Chipwe ngocho, kushishika chavo, nalufwelelo lwavo, nalukakachila lwavo vyangukolezezele chikuma.—Koli. 2, 6:4, 5.

Twazachile nangolo tuwahise vyuma mangana vandumbwetu vaze vasalile muMalawi navaze vachinyinyinyine muMozambique mwomwo yaluyanjisa, vapwenga nakulya chakushipilitu. Vaka-kwalumuna mikanda mulilimi lyaChichewa, lilimi lize vahanjika vatu vavavulu muMalawi, vavatwalile hafwamu yayinene yandumbwetu umwe muZimbabwe. Ou ndumbwetu avatungililile jizuvo najiofesi. Kaha ava vaka-kwalumuna vatwalileho lika kuzata mulimo wavo waulemu wakwalumuna mikanda yahanjika haMbimbiliya.

Twawahishile nawa vyuma mangana tulama vakujinguluka vamuMalawi vezenganga kukukunguluka changalila mwaka himwaka muZimbabwe. Kukunguluka kana chapwilenga mulilimi lyaChichewa. Kahomu vapwilenga kuze, vambachilenga jiautulayini jakukunguluka changalila. Omu vakindulukilenga kuMalawi, valwezelengako vandumbwavo vyuma valinangwile. Mwaka umwe omu ava tulama vakujinguluka vejile muZimbabwe, twawahishile Shikola yaMulimo waWangana mangana tukolezeze ava vandumbwetu vakumika.

Nguli nakuhanjika chihande mulilimi lyaChichewa hakukunguluka changalila chamuZimbabwe chamulilimi lyaChichewa/Shona

Kaha muFebruary 1975, ngwayile nakutala Vinjiho vamuMalawi vaze vachinyinyinyine muvilombo vyakulamina matunduke muMozambique. Ava vandumbwetu vakavangijilenga jindongi jajihya jakufuma kuliuka lyaYehova, kuhakilako vene najindongi jajihya jakupwa nalizavu lyavakulwane. Ava vakulwane vavahya vawahishile vyuma vyavivulu, kuhakilako vene nakuhanjika vihande vyalikungumbuwa, nakushimutwila hachisoneka chalikumbi nahaKaposhi Kakutalila, nakupwa nakukunguluka chachihanda. Vawahishile kanawa vyuma muvilombo muze vapwile, ngana muze cheji kupwanga hakukunguluka changalila. Mwapwilenga malipatimende akuwahisa, nakupangila vyakulya navaka-kulama chilombo. Ava vandumbwetu vakushishika vateselemo vyuma vyavivulu chikuma hakuvakafwa kuli Yehova. Shikaho, ungeji kana wangukolezezele chikuma.

Kaha mumyaka yakukokela kuji 1980, ofesi yamutango wamuZambia yaputukile kuzakama mulimo wamuMalawi. Chipwe ngocho, ngwatwalileho lika kushinganyeka hali vandumbwetu vamuMalawi nakuvalombelako. Kaha omu mukiko valingilenga navandumbwetu vavavulu. Hakuwana nge ngwapwilenga muKomiti yaMutango yaZimbabwe, ngocho kakavulu ngwaliwanyinenga navaka-kwimanyinako chikota chetu, hamwe kaha navandumbwetu vapwile nakutwaminyina mulimo muMalawi, namuSouth Africa, namuZambia. Lwola lwosena twaliwanyinenga navava vandumbwetu, twashimutwililenga hachihula chino: “Vyuma muka vikwavo twatela kulingila vandumbwetu vamuMalawi?”

Mukuhita chalwola, luyanjisa lwakeheleko. Vandumbwetu vaze vachinyine mulifuchi lyaMalawi vaputukile kukinduluka jino, kaha vaze vasalilemo kavavayanjishilenga chikumako. Mafuchi aze alihachile naMalawi etavishile jino Vinjiho jaYehova kwambulula mujimbu nakulikungulwilanga hamwe. Kaha kuheta mu 1991, navaka-Mozambique valingile vene ngocho. Oloze twalihulishilenga ngwetu, ‘Uno mwaka uka Vinjiho jaYehova muMalawi navakapwa vakulihehwa?’

KUKINDULUKA KUMALAWI

Kutwala muze, vyuma muMalawi vyalumukile. Kaha kuheta mu 1993, fulumende yetavishile Vinjiho jaYehova kuzata mulimo wavo. Likumbi limwe, ngwapwile nakushimutwila nandumbwetu uze apwile kamishonali, kaha anguhulishile ngwenyi, “Uno mukinduluka kuMalawi tahi?” Halwola kana ngwapwile namyaka yakusemuka 59, kaha ngwamukumbulwile ngwami, “Chiku, ngunakolo lyehi.” Oloze halikumbi vene lize, twatambwile mukanda kufuma kuLizavu lyaKutwaminyina wakutulweza tukinduluke kuMalawi.

Hakuwana nge twazangile mulimo twazachilenga muZimbabwe, ngocho chapwile chachikalu kwitavila chuma kana. Twapwile vakuwahilila chikuma muZimbabwe, kaha twatungile masepa vamwaza. Lizavu lyaKutwaminyina kalyatushinjililileko, oloze lyatulwezele kulisakwila etu vavene kuya kuMalawi chipwe chiku. Shikaho chapwile chachashi kulisakwila etu vavene kutwama muZimbabwe. Oloze ngwashinganyekele hali Apalahama naSala omwo vasele limbo lyavo lyamwaza halwola vapwile tushinakaji mangana vononoke Yehova.—Kupu. 12:1-5.

Twasakwile kwononoka liuka lyaYehova, ngocho haFebruary 1, 1995, twakindulukile kuMalawi. Mwahichile myaka 28 kufuma haze twejile muMalawi halwola lwatete. Kufumaho vatungile Komiti yaMutango, kaha yami navandumbwetu veka vavali yetu twapwile mukomiti kana. Nakushimbula chiku, twawahishilenga vyuma mangana Vinjiho jaYehova vaputuke kuzata kanawa milimo yavo.

YEHOVA IKIYE EJI KUKOLESANGA

Twamwene Yehova omwo atukiswile hakumona mulimo wetu uli nakuzovoloka. Vaka-kwambulula vavulilileko chikuma, mwomwo kufuma mu 1993 vapwile 30,000, kaha kuheta mu 1998 vahambakanyine 42,000. * Lizavu lyaKutwaminyina lyetavishile kutunga ofesi yamutango yayihya mwomwo milimo yavulile chikuma. Twawanyine chihela chajihekita 12 mumbaka yaLilongwe, kaha vangutongwele kupwa mukomiti yatala hamulimo wakutunga.

MuMay 2001, ndumbwetu Guy Pierce wamuLizavu lyaKutwaminyina ahanyine chihande chakukunjika chihela chachihya kuli Yehova. Vinjiho jaYehova vakuzomboka 2,000 vakiko vapwileko kukuliwana kana, kaha vavavulu vapwile namyaka yakuzomboka 40 kufuma haze vavambapachishile. Ava vandumbwetu vakushishika vanomikanga hamyaka yayivulu chamokomoko naluyanjisa. Numba tuhu vapwile vakuhutwa kumujimba, oloze vapwile valuheto kushipilitu. Kaha valivwishile kuwaha kutala Mbetele yayihya. Omu vapwile nakujinguluka nakutala chihela chosena, vembilenga kanawa myaso yaWangana ngana muze veji kwimbanga muAfrica. Echi chalingishile ngulivwise kuwaha chilika kana. Chuma kana chasolwele nge Yehova eji kukisulanga vaze navatwalaho lika kupwa vakushishika chamokomoko naukalu.

Omu mulimo wakutunga mutango wakumine, vaputukile kunguhana mulimo wakuyanga nakuhanjika vihande vyakukunjika jiZuvo jaWangana. Vikungulwilo vyamuMalawi vyaputukile kunganyala kupolongalamu yize liuka lyawahishile, yakutunga jiZuvo jaWangana mumafuchi aze vandumbwetu kavatwama najimbongo jajivuluko. Hakavanga vandumbwetu vakungulukililenga mujizuvo jakutungisa minjunga. Helu vafwikilengaho visalo, kaha mukachi vahakilengamo vitwamo vyakuumba namavu. Kutwala muze vandumbwetu vamalunga vaputukile kufwatula tumenga nakuvocha muwondo. Kaha tumenga kana vavatungishilenga jino vihela vyakukungulukila vyavihya. Oloze vamwene ngwavo nachipwa chakutamo kusongelamo jimbechi mangana hatwamenga vatu vavavulu, keshi vitwamo vyakutwama mutu umwe umweko.

Ngunapunga nawa wakuwahilila hakumona Yehova ali nakukafwa vatu vapwenga vaka-Kulishitu vakuhya kushipilitu. Vandumbwetu vavakweze vamuAfrica vangwivwishilenga kuwaha hakumona kulisuula chavo nakwivwishisa washi vyuma valinangwilenga muliuka lyaYehova najila vazachililengamo milimo. Echi chavalingishilenga vatengamo kuzata milimo yayinene haMbetele namuchikungulwilo. Vikungulwilo nawa vavikolezezelenga kuli tulama vakujinguluka vavahya, kaha hatulama kana, vavavulu vapwile namapwevo javo. Ava tulama namapwevo javo vanalisuula kuzachila Yehova chakuzeneka kusema vana, numba tuhu vatu vavavulu navausoko wavo vapwile nakuvashinyinyika vapwenga navana.

NGWASUULUKA NAVYUMA NGWASAKWILE KULINGA

Nguli napuwami Anne haMbetele yamuBritain

Hanyima yakutwama myaka 52 muAfrica, ngwaputukile kuvizaviza. Lizavu lyaKutwaminyina lyetavishile vyuma yasonekele Komiti yaMutango vyakutulweza kuya nakuzachila kuBritain. Numba tuhu katwasuulukile kuseza mulimo wetu twazangile chikumako, oloze tanga yaMbetele yamuBritain yeji kutuzakamanga chikuma mumakumbi ano aushinakaji wetu.

Ngunakunyuka ngwami, kwitavila Yehova angutwaminyine mukuyoya chami hichuma chachilemu chikuma chize ngwasakwile kulinga. Nge ngwapendaminyine hakunangakana chami, kachi milimo yakukaye yize ngwasakwile kayangulingishile kupwa wakusuulukako. Yehova atachikijile vyuma ngwatelele kulinga mangana ‘ngusungamise jijila jami.’ (Vishi. 3:5, 6) Omu ngwapwile ngumukweze, ngwawahililile hakutachikiza omwo kapani yayinene yeji kuzatanga. Oloze liuka lyaYehova lyamukaye kosena lyanguhanyine milimo yize yangulingisa ngupwenga wakuwahilila chikuma mukuyoya chami. Chikupu vene, kuzachila Yehova changusuulwishile mukuyoya chami, kaha noholyapwa ngwapwa lika wakusuuluka.

^ Mujimbu waVinjiho jaYehova vamuMalawi vausoneka mu 1999 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, li. 148-223.

^ Makumbi ano, muMalawi muli vaka-kwambulula vakuzomboka ha 100,000.