Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

Hanjikenunga Muchano

Hanjikenunga Muchano

“Mutu himutu ahanjikenga muchano namukwavo.”—ZEKA. 8:16.

MYASO: 56, 124

1, 2. Chuma muka chachipi chikuma chize chaneha ukalu kuvatu, kaha iya achinehele?

VATU veji kutunganga vyuma vyakufwana nge jishinga, namanongo akakahya kakezi, najiminyau, najifulinji [jakutuchisa vyuma]. Vyuma kana vili nakulingisanga vatu valivwise kuwaha kuyoya. Chipwe ngocho, kuli vyuma vyeka vali nakutunga vize vili nakunehela ukalu. Vyuma kana shina fundanga, natupata, namisanga yamakanya, namata atendazungu navyuma vyeka. Oloze kuli chuma chikwavo chachipi chikuma chize chaneha ukalu kuvatu kuhambakana evi tunavuluka. Chuma muka vene ocho? Chuma kana shina makuli. Makuli apwa kuhanjika vyuma vize tunatachikiza ngwetu keshi vyamuchanoko, mangana tuhungumwise vakwetu. Uno iya aputukile kuhanjika makuli? Yesu Kulishitu ambile ngwenyi, “Liyavolo” ikiye “ise yamakuli.” (Tangenu Yowano 8:44.) Lwola muka ahanjikile makuli atete?

2 Makuli kana awahanjikile kushikulu muEtene. Alama naEve valivwishilenga kuwaha kuyoya muPalachise yize avahanyine Tengi yavo. Liyavolo atachikijile ngwenyi Kalunga akanyishile Alama naEve kulya “kumutondo wakutachikijila kuwaha nakupihya” kuchina navafwa. Shikaho, Satana azachishile linoka alweze Eve ngwenyi: “Kufwa kamweshi kufwako [awa akiko apwile makuli atete.] Mwomwo Kalunga natachikiza ngwenyi halikumbi lize namukalyako, meso enu nawakatona, kaha namukapwanga nge Kalunga, kaha namukatachikizanga kuwaha nakupihya.”—Kupu. 2:15-17; 3:1-5.

3. Mwomwo ika makuli ahanjikile Satana apwila amapi chikuma, kaha aneha ukalu muka?

3 Makuli aze ahanjikile Satana apwile amapi chikuma mwomwo atachikijile chikupu vene ngwenyi nge Eve mwamwivwilila nakulya kuze kumutondo, kaha mwafwa. Chaluvinda, Alama naEve vahokwele lushimbi lwaYehova, kaha kutwala muze vafwile. (Kupu. 3:6; 5:5) Mbimbiliya yamba ngwayo kuhichila mushili, “kufwa chatanda kuli vatu vosena.” Kaha nawa “kufwa chapwilenga nakuyula nge mwangana . . , nahali vaze vene vazenekele kulinga shili nge muze azombokele Alama jishimbi.” (Loma. 5:12, 14) Echi chalingisa vatu vahone kupwa vakukupuka nakuyoya haya myaka yosena ngana muze ajinyine Kalunga hakavanga. Oloze vali nakuyoya kaha ‘myaka 70, chipwe 80 nge mutu apwa wakujikiza.’ Chipwe ngocho, “myaka kana yazala naukalu naushona.” (Samu 90:10) Chikupu vene, makuli aSatana aneha ukalu waunene.

4. (a) Vihula muka natushimutwila? (b) Kweseka nachisoneka chaSamu 15:1, 2, mutu muka atamo kupwa sepa lyaKalunga?

4 Yesu ahanjikile ngwenyi Liyavolo, “kazamine mumuchanoko, mwomwo muli ikiye muchano wauchimo.” Namakumbi ano, muli Satana muchano wauchimo mwomwo Mbimbiliya ngwayo “ali nakuhungumwisa vatu vosena hamavu.” (Kuso. 12:9) Shikaho katwasaka kutuhungumwisa kuli Liyavoloko. Tuchishimutwilenu havihula vino vitatu: Satana ali nakuhungumwisa ngachilihi vatu makumbi ano? Mwomwo ika vatu veji kuhanjikilanga makuli? Hakusaka tuhone kujiha usoko wetu naYehova ngana muze alingile Alama naEve, natuhasa kusolola ngachilihi ngwetu tweji “kuhanjikanga muchano” lwola lwosena?—Tangenu Samu 15:1, 2.

SATANA ALI NAKUHUNGUMWISA NGACHILIHI VATU?

5. Satana ali nakuhungumwisa ngachilihi vatu makumbi ano?

5 Kaposetolo Paulu ambile ngwenyi tunahase kuhonesa Satana “[kutufungulula,] mwomwo etu twatachikiza vishinganyeka vyenyi.” (Koli. 2, 2:11, kwinyikila chamwishi) Twatachikiza ngwetu kaye kosena, namauka akwitava chamakuli, namauka amapolitiki navaka-kusekasana vosena vatwama mumavoko aLiyavolo. (Yowa. 1, 5:19) Echi chatulingisa twitavile chikupu ngwetu, Satana navandemone jenyi vakiko vali nakulingisa vaze vali havihela vyavinene ‘vahanjikenga makuli.’ (Chimo. 1, 4:1, 2) Omu mukiko veji kulinganga navaka-kusekasana hakukulisa vyuma mujila yize nayisolola nge vyuma kana vyamwaza okunyi vili nakunehela vatu ukalu.

6, 7. (a) Mwomwo ika vatwamina vamukwitava chamakuli vapwila namulonga waunene? (b) Vyuma muka vyamakuli mwevwaho lyehi vize veji kunangulanga vatwamina vamukwitava?

6 Vatwamina vamumauka akwitava chamakuli nawa vali namulonga waunene mwomwo vali nakuhaka kuyoya chavaze veji kwivwililanga kumakuli avo muponde. Kachi nge mutu mwevwilila kukunangula chamakuli nakulinga vyuma vize ahunga Kalunga, kaha keshi kuhasa kupwa nalutalililo lwakukapwa nakuyoya chahaya myaka yosenako. (Hoze. 4:9) Yesu atachikijile ngwenyi navatwamina vamukwitava vamumakumbi enyi vapwile namulonga woumwe. Avalwezele hatoma ngwenyi: “Lamba kuli enu vaka-kusoneka nayenu vaFwaliseu, enu vaka-kulyonga! Mwomwo mweji kutambwojokanga hakalungalwiji nahatunda mangana mwalumune mutu umwe kupwa kaYuleya, kaha nge nalumuka lyehi, mweji kumulingisanga atengamo kwingila muNgehena mapapa kavali kumihambakana enu.” (Mateu 23:15) Yesu atenukilile vatwamina vamukwitava chamakuli. Chikupu vene, vatu kana ‘sevo apwa Liyavolo, muka-kujiha vatu.’—Yowa. 8:44.

7 Makumbi ano, mukaye muli vatwamina vamauka akwitava vavavulu. Ngana mwavaFwaliseu vatu kana veji “kutangikanga muchano” wamuMazu aKalunga ngana muze valingilenga mulikulukaji lyamyaka lyakulivanga, kaha nawa veji “[kutambasananga] muchano waKalunga nakwonga.” (Loma 1:18, 25) Veji kukundwiza kunangula chakwamba ngwavo Kalunga eji kuyekelesanga vatu mukakahya, namwono wakuzeneka kufwa, nakusemukila muchuma cheka nge mutu nafu. Veji kushinganyekanga nawa ngwavo Kalunga etavisa vatu vausonyi woumwe kulisavala chipwe kulimbata.

8. Makuli muka navakahanjika vaka-mapolitiki, kaha etu twatela kukalinga ngachilihi?

8 Vaka-mapolitiki nawa veji kuhungumwisanga vatu. Makuli amapi chikuma aze navakahanjika vaka-mapolitiki shina akwamba ngwavo vanawane lyehi “kuunda namukingo.” Oloze omu navakahanjika mazu kana, “kaha kunongesa chakuvakasumuna [nachikavawana] hahaze vene.” Shikaho kanda navakatuhungumwisa nakushinganyeka ngwetu vyuma mukaye vili kaha kanawako. Etu ‘tunatachikiza kanawa ngwetu likumbi lyaYehova nalikeza nge mwiji naufuku.’—Teso. 1, 5:1-4.

VYUMA VYEJI KULINGISANGA VATU VAHANJIKENGA MAKULI

9, 10. (a) Mwomwo ika vatu veji kuhanjikilanga makuli, kaha ukalu muka weji kufumangamo? (b) Chishina muka twatela kwanuka hali Yehova?

9 Nge vaka-kutunga makina vanatungu likina lyalihya, vatu vavavulu veji kusungumukanga likina kana. Omu mukiko apwa namakuli makumbi ano, vatu vanasungumuka kuhanjika makuli, keshi nge vatu vavalemu kaha vakiko veji kuhanjikanga makuliko. Y. Bhattacharjee asonekele chihande chakwamba ngwavo: “Chuma Tweji Kuhanjikilanga Makuli.” Shikaho asonekele ngwenyi, “kwonga chinapu jino nge hitato yavatu yize kaveshi kuhasa kumbilako.” Kaha nawa vatu veji kuhanjikanga makuli hakusaka kulikinga vavene chipwe mwomwo yakufwila ulemu. Veji kuhanjikanga makuli mangana vafwike milonga yavo chipwe mangana vawanyineho nganyo yimwe. Echi chihande asonekele Bhattacharjee chambile nawa ngwacho, vatu veji “kuhanjikanga makuli amanene nawa amandende kuli vangeji, nakuli vakwavo vaka-milimo, namasepa navaka-mahyavo.”

10 Ukalu muka weji kwizanga hakulyonga mujila kaneyi? Cheji kulingisanga mutu vazeneke kumufwelela kuli vakwavo. Achishinganyekenu hakupihya mwevwa lunga kachi nge puwenyi mwahona kumulweza muchano ngwenyi nalingi ujila. Chipwe hakupihya namwivwa hali chisemi walunga uze eji kuyanjisanga puwenyi navana, oloze nge ali hakachi kavatu mwalisolola nge avazakama chikuma. Chipwe ngocho, twatela kutachikiza ngwetu vatu vakufwana ngana kaveshi kuhasa kuswekela Yehovako mwomwo kuli ikiye “vyuma vyosena vyapwa vyauselesele, vili hatoma.”—Hepe. 4:13.

11. Uno mujimbu waAnanyiya naSafwila watunangula ika? (Talenu muvwimbimbi wakulivanga.)

11 Mbimbiliya yatulweza ngwayo ‘Satana engilile mumuchima’ waAnanyiya nawapuwenyi Safwila mangana vongenga Kalunga. Valanjishile wande wavo oloze kavanehele jimbongo josena kuli vaposetoloko. Ava valunga napwevo vatondele kutunga lijina lyamwaza muchikungulwilo hakulisolola nge vahanyinenga wana wauvulu. Oloze Yehova amwene chuma valingile, ngocho avazangamishile.—Vili. 5:1-10.

12. Uno vaze veji kuhanjikanga makuli navakavalinga ngachilihi, kaha mwomwo ika?

12 Uno Yehova eji kwivwanga ngachilihi nge mutu mwahanjika makuli? Satana navosena vaze veji kumulondezezanga navakavambila “muchijiva chakakahya.” (Kuso. 20:10; 21:8; Samu 5:6) Mwomwo ika? Mwomwo vaka-makuli vavalavila hamukana wavatu “vaze veji kulinganga vyuma vyaunyengwe kumeso aKalunga.”—Kuso. 22:15, kwinyikila chamwishi.

13. Muchano muka twatachikiza hali Yehova, kahechi cheji kutukolezezanga tulinge ika?

13 Yehova “kapwa nge mutuko numba ongenga.” Mbimbiliya ngwayo, “Kalunga keshi kuhasa kwongako.” (Kula. 23:19; Hepe. 6:18) Yamba nawa ngwayo ‘Yehova ahunga lilimi lyakwonga.’ (Vishi. 6:16, 17) Shikaho hakusaka atwivwile uselewa, twatela kuhanjikanga muchano. Evi vikiko tweji kuzenekelanga ‘kulyonga navakwetu.’—Kolo. 3:9.

‘TUHANJIKENUNGA MUCHANO’

14. (a) Etu vaka-Kulishitu twalihandununa ngachilihi navaka-kwitava chamakuli? (b) Lumbununenu chishina chatwama hali Luka 6:45.

14 Uno etu vaka-Kulishitu vamuchano twalihandununa ngachilihi navaka-kwitava chamakuli? Tweji ‘kuhanjikanga muchano.’ (Tangenu Zekaliya 8:16, 17.) Paulu ambile ngwenyi: “Tweji kulijimbulanga kupwa tuvaka-kuzachila Kalunga, . . . muhanjikiso yamuchano.” (Koli. 2, 6:4, 7) Yesu ambile ngwenyi: ‘Kanwa keji kuhanjikanga vyuma vinavulu mumuchima wamutu.’ (Luka 6:45) Shikaho nge mutu mwahanjikanga muchano mumuchima wenyi, kaha muchano kana mwauhanjikanga nakanwa kenyi nawa. Lwola lwosena mwahanjikanga muchano muvyuma vyavinene nevi vyavindende kuli vangeji, navakwavo vaka-milimo, namasepa jenyi nakuli muka-mahyenyi. Tuchitalenu hajijila jimwe tunahase kusolwelamo ngwetu twasaka kupwa vakashishi muvyuma vyosena.

Chuma muka chachipi munamono muli ou ndumbwetu wapwevo? (Talenu palangalafu 15, 16)

15. (a) Mwomwo ika chapwila chachipi kuzachila Kalunga oku nawa tuli nakulinga vyuma vyavipi? (b) Chuma muka nachikafwa vakweze valihende kulinga vyuma navavashinyinyika kuli vakwavo ngwavo valinge? (Talenu kwinyikila chamwishi.)

15 Nge mwapwa muvakweze, pamo kamwasaka vakwenu vamimone kupwa muvakusalilako. Oloze kanda kulondezeza vyuma veji kulinganga vandumbwetu vamweko. Veji kulisololanga kupwa vatoma nge vali navaka-tanga yavo chipwe navandumbwavo, oloze nge vali navaka-kaye chipwe nge vali haInternet, kavalisolola kupwa Vinjihoko. Veji kuzachisanga hanjikiso yakasautu, nakuvwala mujila yayipi, nakwivwilila kumyaso yayipi, nakunwa chikuma wala chipwe maundu akupendesa, nakulisesembwa mukusweka navyuma vyeka vyavipi. Veji kulyonganga kuli visemi javo, nakuli vandumbwavo nakuli Kalunga. (Samu 26:4, 5) Yehova eji kutachikizanga numba nge tuli ‘nakumuvumbika kaha namivumbo yetu, oloze michima yetu yili kwakusuku naikiye.’ (Mako 7:6) Shikaho twatela kukavangiza mazu akwamba ngwavo: “Muchima wove kanda ukevwila lushiushiu vaka-shiliko, oloze mwivwenga Yehova woma shimbu yosena.”—Vishi. 23:17. *

16. Natusolola ngachilihi nge twasaka kuhanjika muchano hakusayina fwomu yamulimo washimbu yosena?

16 Pamo muli nakufwila kuzata upayiniya washimbu yosena chipwe mulimo weka washimbu yosena wakulipwila wakufwana nge kuzachila haMbetele. Shikaho hakusayina fwomu watela kuhanjika muchano hakukumbulula vihula vyosena vyakupandama kukulikangula chamujimba wove, nakukulihizumuna navilinga vyove. (Hepe. 13:18) Jino namulinga ngachilihi nge munavulumuna mulonga uze kanda mwambulule kuli vakulwane? Mwatela kuya vamikafwe mangana muzachile Kalunga nachivezu chitoma.—Loma 9:1; Ngale. 6:1.

17. Vyuma muka twatela kulinga nge vaka-kutuyanjisa navatuhulisa hali vandumbwetu?

17 Namulinga ngachilihi nge vaka-fulumende vanakanyisa mulimo waWangana, kaha navamisanyika mangana muvalwezeko mijimbu yimwe hali vandumbwenu? Kutala namuvalweza vyuma vyosena tahi? Uno Yesu alingile ngachilihi omu vapwile nakumuhulisa kuli nguvulu wavaLoma? Yesu hakutachikiza mazu akwamba ngwavo “kuli lwola lwakuhola kulu, nalwola lwakuhanjika,” shikaho lwola lumwe aholelenga kulu. (Kwambu. 3:1, 7; Mateu 27:11-14) Chochimwe nayetu, halwola lwakufwana ngana twatela kupwa tuvakuvanguluka kuchina natuhaka vandumbwetu muponde.—Vishi. 10:19; 11:12.

Namutachikiza ngachilihi lwola lwakutela kuhola kulu nalwola lwakutela kuhanjika muchano? (Talenu palangalafu 17, 18)

18. Vyuma muka twatela kulinga nge tulama navatuhulisa tuhane unjiho hali ndumbwetu?

18 Namulinga ngachilihi nge ndumbwenu muchikungulwilo navulumuna mulonga washili, kaha nayenu munautachikiza? Hakuwana nge tulama vasaka chikungulwilo chipwenga chitoma, pamo vanahase kumihulisa muvalwezeko unjiho umwe. Jino namulinga ngachilihi chikumanyi nge uze navulumuna apwa sepa lyenu chipwe kausoko kenu? Mbimbiliya yamba ngwayo: “Ou mwahana unjiho wakwoloka mwahanjika muchano.” (Vishi. 12:17; 21:28) Shikaho mukwechi mulimo wakulweza tulama muchano wosena chakuzeneka kuswekako vimwe. Echi nachivakafwa vawane mwakukafwila uze navulumuna ahase kutunga cheka usoko wenyi naYehova.—Yako. 5: 14, 15.

19. Vyuma muka natushimutwila muchihande nachikavangizaho?

19 Muka-kwimba jisamu Ndavichi alombele kuli Yehova ngwenyi: “Ove weji kwivwilanga kuwaha muchano wamumuchima.” (Samu 51:6) Ndavichi atachikijile ngwenyi muchano weji kufumanga mumuchima wamutu. Vaka-Kulishitu vamuchano veji ‘kuhanjikanga muchano navakwavo’ muvyuma vyosena. Chihandwa chikwavo chatwama hali etu vaka-kuzachila Kalunga navatu veka shina hakunangula vatu muchano waKalunga. Chihande nachikavangizaho nachishimutwila omwo tunahase kulinga ngocho.

^ par. 15 Talenu chihande chakwamba ngwavo, “How Can I Resist Peer Pressure?” mukapetulu 15, nachakwamba ngwavo “A Double Life—Who Has to Know?” mukapetulu 16 mumukanda waQuestions Young People Ask—Answers That Work, Volume 2.