Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

“Mazu aKalunga Ketu Nawelilanga Haya Myaka Yosena”

“Mazu aKalunga Ketu Nawelilanga Haya Myaka Yosena”

“Mwila wautute weji kumanga, jitemo nawa jeji kuzuzanga, oloze mazu aKalunga ketu nawelilanga haya myaka yosena.”—ISA. 40:8.

MYASO: 116, 115

1, 2. (a) Nge kakwapwile Mbimbiliyako kachi chiyoyelo chapwa ngachilihi? (b) Vyuma muka navitukafwa tunganyale hakutanga Mbimbiliya?

ACHISHINGANYEKENU omu chiyoyelo chenu chinahase kupwa kachi nge kakwapwile Mbimbiliyako. Kachi chapwa chachikalu kutachikiza mwakuyoyela. Kaha nawa kachi kamwatachikiza muvakumbulwila vihula vyakupandama kuli Kalunga, nahakuyoya, navyuma navikasoloka kulutweko. Kachi kamwatachikiza nawa omu Yehova nazatenga navatu kunyimako.

2 Oloze omu keshi mukiko chapwako. Yehova atuhana Mazu enyi Mbimbiliya. Kaha nawa ajina ngwenyi mujimbu wayo wililenga haya myaka yosena. Kaposetolo Petulu ahanjikile mazu ahali Isaya 40:8. Vesi kana kayatalisa kaha kuMbimbiliya yiveneko, oloze yinahase kwinyikila nawa kumujimbu wamuMbimbiliya. (Tangenu WaPetulu 1, 1:24, 25.) Ngocho vatu vaze vazanga Mazu aKalunga vatachikiza ngwavo mutu nahase kunganyala hakutanga Mbimbiliya mulilimi lize atachikiza kanawa. Kaha nawa vatu vamwaza michima vanalumunanga Mbimbiliya nakuyipangila kuvatu numba tuhu chinapunga chachikalu kulinga ngocho. Vatu kana vafwilililenga kulinga vyuma vize vyalitombwele nakujina chaKalunga uze asaka ngwenyi, “vatu vosena vavalwile, ngwenyi, vapwenga nachinyingi chakwoloka chakutachikiza muchano.”—Chimo. 1, 2:3, 4.

3. Vyuma muka natushimutwila muchihande chino? (Talenu muvwimbimbi wakulivanga.)

3 Muchihande chino natushimutwila havyakutalilaho vyakusolola omu Mazu aKalunga anelilanga chamokomoko nakwalumuka chamalimi, nakwalumuka chaviyulo, navaka-kole vaze kavasakile vawalumune mumalimi ekako. Vyuma muka natunganyala hakushimutwila vyakutalilaho kana? Nachitukafwa tutachikize kanawa Mazu aKalunga. Kaha nachitulingisa nawa tuzange chikuma MwenyaMbimbiliya, uze atuhanayo mangana tunganyale.—Mika 4:2; Loma 15:4.

KWALUMUKA CHAMALIMI

4. (a) Uno malimi eji kwalumukanga ngachilihi mukuhita chalwola? (b) Vyuma muka vyasolola nge Kalunga katala vatu kumesoko, kaha echi chamilingisa mwivwenga ngachilihi?

4 Malimi eji kwalumukanga mukuhita chalwola. Mazu najihanjikiso jamulilimi vinahase kulumbununa vyuma vyakulihandununa nomu vahanjikilenga vatu kunyima. Pamo nayenu munatachikiza omu lilimi lyenu linalumuka. Omu mukiko chapwa nakumalimi aze vazachishile hakusoneka Mbimbiliya akufwana nge chiHepeleu nachiHelase. ChiHepeleu nachiHelase chamakumbi ano chalihandununa nachize vahanjikilenga kushikulu. Echi chili nakulumbununa nge Mazu aKalunga vatela kuwalumuna numba vatu vawevwishise, kuhakilako vene navaze vatachikiza chiHepeleu nachiHelase. Vamwe vashinganyeka ngwavo vatela kulinangula chiHepeleu nachiHelase chakushikulu mangana vatange Mbimbiliya mumalimi aze vayisonekele. Oloze echi kacheshi kuvanganyalisako. * Twatokwa chikuma mwomwo Mbimbiliya vanayalumuna mumalimi 3,000, yamuundu chipwe yachihanda. Chikupu vene, Yehova asaka “vaka-mafuchi osena, navaka-miyachi yosena, navaka-malimi osena” vanganyale hakutanga Mazu enyi. (Tangenu Kusoloka 14:6.) Uno echi kacheshi kumilingisa mupandame chikuma kuli Kalunga kenu wazangi uze katala vatu kumesoko tahi?—Vili. 10:34.

5. Vyuma muka vyalingishile Mbimbiliya yaKing James Version kupwa yayilemu?

5 Hakuwana nge malimi ali nakwalumuka, ngocho najiMbimbiliya jize vevwishishilenga vatu halwola vajalumwine jinahase kupwa jajikalu kujivwishisa oholyapwa. Tuchitalenu omu valumwine Mbimbiliya yimwe yamuChingeleshi. Mbimbiliya yaKing James Version vayisonekele chatete mu 1611. Yikiko Mbimbiliya yaChingeleshi vapwile nayo chikuma vatu, kaha nawa mwapwile mazu najihanjikiso jajihya jamulilimi kana. * Chipwe ngocho, muMbimbiliya yaKing James Version kavasonekelemo chikuma lijina lyaKalungako. Lijina kana lyapwile hajivesi jajindende kaha, oloze hajivesi jeka jaVisoneka VyachiHepeleu hapwile lizu “MWATA” muvasona vavanene haze lyatelelele kupwa lijina lyaKalunga. Kaha nawa muVisoneka VyachiHelase vyaVaka-Kulishitu mwapwile lizu “MWATA” hajivesi jimwe. Shikaho, vaka-kusoneka Mbimbiliya yaKing James Version vatachikijile haze hatelelele kupwa lijina lyaKalunga muchihanda vavuluka ngwavo Tesetamende Yayihya.

6. Mwomwo ika twawahilila hakupwa naMbimbiliya yaKaye Kakahya?

6 Chipwe ngocho, omu mwahichile lwola, mazu amwe vasonekele muMbimbiliya yaKing James Version aputukile kuseka. Omu mukiko chapwa nakujiMbimbiliya jize valumuna mumalimi eka. Oloze twapwa vakutokwa chikuma hakupwa naMbimbiliya yaVisoneka vyaKaye Kakahya yize vasoneka mulilimi vali nakuhanjika vatu makumbi ano. Mbimbiliya kana yili mumalimi akuzomboka 150, yamuundu chipwe yachihanda, kaha vatu vavavulu vali nayo. Eyi Mbimbiliya yatwama namazu amashi kwivwishisa aze eji kulingisanga Mazu aKalunga ahete kumichima yavatu. (Samu 119:97) Chachinenenyi, vasonekamo lijina lyaKalunga hosena haze lyatela kupwa.

LILIMI VATACHIKIZA VATU VAVAVULU

7, 8. (a) Mwomwo ika vaYuleya vavavulu mulikulukaji lyamyaka lyamuchitatu vahonene kwivwishisa Visoneka VyachiHepeleu? (b) Uno Septuagint yapwa chuma muka?

7 Lwola lumwe, kwalumuka chaviyulo chinalingisanga malimi aze vanahanjikanga vatu vavavulu kwalumuka. Uno Kalunga nalingisanga ngachilihi Mazu enyi elile chamokomoko naukalu kanou? Tuchitalenu hachakutalilaho chakushikulu chize nachitukafwa tumone omu nalinginga ngocho. Mikanda yatete yamuMbimbiliya vayisonekele kuli vaIsalele, chipwe vaYuleya. Hakavanga, vaYuleya vakiko ‘vaselelele vihande vyajila vyaKalunga.’ (Loma 3:1, 2) Oloze kuheta mulikulukaji lyamyaka lyamuchitatu B.C.E., vaYuleya vavavulu kavapwile nakwivwishisa lilimi lyachiHepeleuko. Mwomwo ika? Mwomwo Alekesande Wamunene afungulwile mawangana nakutohwesa ngalila yaWangana WavaHelase. (Ndanye. 8:5-7, 20, 21) Omu wangana kana watohwele, vatu vavavulu vahanjikilenga jino lilimi lyachiHelase, kuhakilako navaYuleya vaze vapwile kuvihela vyavivulu. Ngocho chapwile chachikalu kuli vaYuleya vaze vahanjikilenga chiHelase kwivwishisa Visoneka VyachiHepeleu. Uno ukalu kana vaukumishile ngachilihi?

8 Kuheta hakachi kalikulukaji lyamyaka lyamuchitatu B.C.E., mikanda 5 yatete muMbimbiliya yize vasonekele muchiHepeleu vayalumwine muchiHelase. Kaha Visoneka VyachiHepeleu vyosena vakumishile kuvyalumuna mulikulukaji lyamyaka lyamuchivali B.C.E. Shikaho, mikanda yize valumwine vayivulukilenga jino ngwavo Septuagint. Eyi yikiko yapwile Mbimbiliya yatete yakwalumuna kufumisa muchiHepeleu.

9. (a) Uno Mbimbiliya yaSeptuagint najiMbimbiliya jeka jakushikulu jinakafwenga ngachilihi vatu vevwishise Mazu aKalunga? (b) Visoneka muka mwazanga chikuma haVisoneka VyachiHepeleu?

9 Septuagint yakafwile vaYuleya vaze vahanjikilenga chiHelase navatu veka kwivwishisa Visoneka VyachiHepeleu. Achishinganyekenu ocho kuwaha vevwile hakutanga Mazu aKalunga mulilimi lize vatachikijile chikuma nakuwevwishisa! Mukuhita chalwola, vihanda vimwe vyaMbimbiliya vavyalumwine mumalimi aze vatachikijile chikuma vatu, akufwana nge lilimi lyavaSulya, nachiNgote nachiLatinyi. Omu vatu vatangilenga Mazu Ajila aze vevwishishilenga, vavavulu vawanyinenga visoneka vize vazangile chikuma nganomu tweji kulinganga nayetu makumbi ano. (Tangenu Samu 119:162-165.) Chapundu vene, Mazu aKalunga anelilanga numba tuhu malimi vanazachisanga vatu vavavulu anapunga nakulishisashisa.

VAKA-KOLE VAZE KAVAZANGILE MBIMBILIYA VAYALUMUNE MUMALIMI EKAKO

10. Mwomwo ika vatu vavavulu vahonenene kupwa naMbimbiliya mulwola lwaJohn Wycliffe?

10 Shimbu jimwe, mauka angolo anesekanga kukanyisa vatu kupwa naMbimbiliya. Oloze vatu vamichima yamwaza vanomikanga chamokomoko nakufumbukila kanechi. Chakutalilaho, John Wycliffe muka-kulilongesa vyaukalunga wamulikulukaji lyamyaka lyakusokesa 14 afwililile kukafwa vatu vosena mangana vanganyale hakutanga Mazu aKalunga. Oloze chakaluhwilile vatu vamuchivulu muEngland kupwa najiMbimbiliya. Mwomwo ika? Mwomwo jiMbimbiliya vajisonekelenga namavoko, kaha ulombo namapapilo vyapwile vyavikalu kuvilanda. Chuma chikwavo nawa, vatu vavavulu kavejivile kanawa kutangako. Numba tuhu vavatangililenga Mbimbiliya kujichachi javo, oloze chasoloka nge kavevwishishilenga vyuma vavatangilililengako. Mwomwo ika? Mwomwo Mbimbiliya yavo yize vavulukilenga ngwavo Vulgate vayisonekele muchiLatinyi. Kaha nawa kufuma mu 500 nakuheta mu 1500 C.E., lilimi lyachiLatinyi kavalihanjikilenga cheka kuvatu vavavuluko. Uno iya atelele kuvakafwa vawane luheto lwamwaza lwamuMbimbiliya?—Vishi. 2:1-5.

John Wycliffe navakwavo vafwililile kunangula vatu Mazu aKalunga. Uno omu mukiko mwafwila kulinga nayenu tahi? (Talenu palangalafu 11)

11. Mbimbiliya yaWycliffe yakafwile ngachilihi vatu?

11 Mu 1382 valowele Mbimbiliya yaChingeleshi yize vavulukilenga ngwavo Wycliffe Bible. Vaka-kukavangiza Wycliffe vazangile chikuma eyi Mbimbiliya. Vaka-kwambulula vaze vakavangijilenga Wycliffe vaputukile kutambwojoka mumembo muEngland mangana vakafwe vatu vevwishise Mazu aKalunga. Kakavulu vatu vaze vawanyinenga vavatangililenga jivesi jimwe jamuMbimbiliya yaWycliffe yize vasonekele namavoko nakuvaselayo. Ou mulimo vazachile wakafwile vatu vazange chikuma Mazu aKalunga.

12. Vatwamina vamukwitava valingile ika kuli Wycliffe nakuliuka lyenyi?

12 Uno vatwamina vamukwitava vevwile ngachilihi? Vahungile chikuma Wycliffe naMbimbiliya yenyi navaze vamukavangijilenga. Shikaho vaka-kwambulula vaze vakavangijilenga Wycliffe vavayanjishilenga mwamunene kuli vatwamina vamukwitava. Vayilenga nakutondatonda jiMbimbiliya jaWycliffe nakujenyeka. Wycliffe vatwalileho lika kumuhunga nomu alingile nafu lyehi. Numba tuhu kavahashile kuzangamisa mutu wakufwako, oloze vayile nakuvumbula vifuhwa vyenyi nakuvyocha, kaha uto vaumbilile mulwiji mangana uhungumuke namuta. Chipwe ngocho, kavahashile kuhonesa twima yavatu vaze vazangile kutanga Mazu aKalunga nakuwevwishisako. Hamakulukaji amyaka akavangijileho, vatu muEurope namumafuchi eka vatwalileho lika kwalumuna jiMbimbiliya nakujipangila kuvatu mangana vosena vanganyale.

“OU EJI KUMINANGULANGAMANGANA MUNGANYALE”

13. Twakunyuka havyuma muka, kahechi chazamisa ngachilihi lufwelelo lwetu?

13 Vaka-Kulishitu makumbi ano kavatela kushinganyeka ngwavo jiMbimbiliya jize valumwine jakufwana nge Septuagint, naWycliffe’s Bible, naKing James Version najiMbimbiliya jeka vajihwima kuli Kalungako. Chipwe ngocho, kukekesa omu jiMbimbiliya kaneji najiMbimbiliya jeka jinayovoka nachitukunyula twitavile ngwetu Mazu aKalunga anelilanga nganomu Yehova ashikile. Echi chatela kuzamisa lufwelelo lwetu ngwetu najishiko jeka atushika Yehova najikatesamo chikupu.—Yoshu. 23:14.

14. Uno Mazu aKalunga atukafwa ngachilihi mangana tumuzange?

14 Kukekesa omu Mbimbiliya yinelilanga nachitukafwa nawa tuzange chikuma Yehova. * Mwomwo ika Yehova ahakilileko Mazu enyi? Kaha mwomwo ika nawakingilanga mangana elile? Mwomwo atuzanga kaha asaka kutunangula mangana tunganyale. (Tangenu Isaya 48:17, 18.) Shikaho, nayetu twatela kumuzanga nakwononoka jishimbi jenyi.—Yowa. 1, 4:19; 5:3.

15. Vyuma muka natushimutwila muchihande nachikavangizaho?

15 Nge natumonanga Mazu aKalunga kupwa amalemu kaha nachitukafwa tufwile kulinangulangawo mangana tunganyale. Uno natunganyala ngachilihi hakutanga Mbimbiliya hauka? Vyuma muka navitukafwa tuzachisenga Mbimbiliya mumulimo wakwambulula? Kaha vaze veji kuhanjikanga vihande hautenda navasolola ngachilihi nge vyuma vanakunangula vyapendamina haMbimbiliya? Vihula kana navavikumbulula muchihande nachikavangizaho.

^ par. 4 Talenu chihande chakwamba ngwavo, Do You Need to Learn Hebrew and Greek?muKaposhi Kakutalila waNovember 1, 2009 waChingeleshi.

^ par. 5 Mazu amwe vanakuzachisanga mulilimi lyaChingeleshi afuma muMbimbiliya kana. Mazu kana shina akufwana nge, “kulimbila chameso-hamavu,” “chikova chamazo ami,” ‘nakuhingununa muchima.’—Kula. 22:31; Yopa 19:20; Samu 62:8.

^ par. 14 Talenu lipwata lyakwamba ngwavo: “ Twayenu Mulimwene.