Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

CHIHANDE CHACHINENE | VYUMA MUKA YAHANJIKA MBIMBILIYA KUTALISA KUKUYOYA NAKUKUFWA?

Vyuma Yahanjika Mbimbiliya Kutalisa kuKuyoya nakuKufwa

Vyuma Yahanjika Mbimbiliya Kutalisa kuKuyoya nakuKufwa

Omu tweji kutanganga mujimbu wakutenga chavyuma mumukanda waKuputuka, tweji kulinangulanga nge mutu watete Alama vamulwezele kuli Kalunga ngwavo: “Kumitondo yoseneyi yili mumilemba unahase kulyangako tuhu. Oloze kumutondo wakutachikijila kuwaha nakupihya kanda ukalyakoko, mwomwo halikumbi lize naukalyako naukafwa chakufwa.” (Kuputuka 2:16, 17) Mazu kana asolola chikupu ngwawo, nge Alama akavangijile lushimbi amuhanyine Kalunga kachi kafwileko kaha nawa kachi atwalileho lika kuyoyela mulitepa lyaEtene.

Muchishishisa chakusakula kwononoka Kalunga nakuyoya haya myaka yosena, Alama asakwile kulikanga kuli Kalunga nakuhona kukavangiza lushimbi luze vamuhanyine hakulya kumuhako uze vamuhanyine kuli puwenyi Eve. (Kuputuka 3:1-6) Ukalu wafumine hakulikanga chavo unahete nakuli etu makumbi ano. Kaposetolo Paulu alumbunwine chishina kanechi ngwenyi: “Shili yengilile mukaye kuhichila muli mutu umwe nakufwa nawa kuhichila mushili, ngocho kufwa chatanda kuli vatu vosena mwomwo vosena valingile shili.” (Wavaka-Loma 5:12) Uze “mutu umwe” vavuluka havesi kaneyi apwa Alama. Uno yapwile shili muka vene eyi? Kaha mwomwo ika yanehela kufwa?

Alama alingile shili hakulikanga chakusakula kumuchima wenyi. (WaYowano 1, 3:4) Kalunga alwezele Alama ngwenyi fweto yashili kana kufwa. Nge Alama akavangijile lushimbi amuhanyine Kalunga kachi kapwile nashili, kaha nawa kachi kafwileko. Ngocho vana venyi vaze atelele kusema kachi vapwile vakukupuka. Kalunga ajinyine ngwenyi vatu vayoyenga haya myaka yosena.

Ngana muze yahanjikile Mbimbiliya kufwa “chatanda kuli vatu vosena.” Uno kuliko vyuma vimwe vize vyeji kuyovokanga nge tunafu tahi? Vatu vavavulu vanahase kukumbulula ngwavo eyo, mwomwo vamwe vamba ngwavo mwono kaweshi kufwako. Vishinganyeka kana navisolola nge Kalunga ongele Alama. Mujila muka? Kachi nge mumijimba yetu mweji kufumanga chuma chimwe nge tunafu nakutwalaho kuyoyela kuchihela cheka, kaha kufwa kacheshi kupwa fweto yashili ngana muze ambile Kalungako. Mbimbiliya yamba ngwayo: “Kalunga keshi kuhasa kwongako.” (WavaHepeleu 6:18) Kuhanjika muchano Satana ikiye ongele Eve ngwenyi: “Kufwa kamweshi kufwako.”—Kuputuka 3:4.

Nge natwamba ngwetu kunangula chakwamba ngwavo mwono weji kutwalangaho lika kuyoya nge mutu nafu chapwa chamakuli, kaha vyuma muka vyeji kusolokanga nge mutu nafu?

MBIMBILIYA YEJI KWOLOLANGA VYUMA

Mujimbu wakutenga chavyuma wamumukanda waKuputuka wamba ngwawo: “Yehova Kalunga atengele mutu nalukungu lwahamavu, kaha afutumwinyine kuhwima chakuyoya mumazulu enyi, kaha apwile jino mutu wakuyoya.” Mazu akwamba ngwavo “mutu wakuyoya” vawalumuna kufuma kulizu lyachiHepeleu ne’phesh, * lize lyalumbununa “chuma chakuhwima.”—Kuputuka 2:7, kwinyikila chamwishi.

Ngocho Mbimbiliya yasolola chikupu nge Kalunga katengele vatu vapwenga namwono uze kawafwako. Oloze mutu ivene ikiye apwa “mutu wakuyoya.” Shikaho munahase kuhehwojola Mbimbiliya yosena yamuundu, oloze kamweshi kuwana mazu akusolola nge mwono kawafwako.

Hakuwana nge Mbimbiliya kayanangula ngwayo vatu vatwama namwono uze kawafwako, nyi mwomwo ika mauka akwitava amavulu anangula vyuma vize vyalimbalaka naMbimbiliya? Hakusaka tuwane mwakukumbulwila chihula kana, tutalenu vyuma vyasolokelenga muEjipitu yakushikulu.

KWITAVA CHAMAKULI NACHITANDA

Herodotus, muka-kulinangula mijimbu yakushikulu wamulikulukaji lyamyaka lyakusokesa 5 B.C.E., ambile ngwenyi vaka-Ejipitu vakiko vatu vatete kuputuka kunangula chakwamba ngwavo mwono kawafwako. Kaha nawa vaka-Mbavilone yakushikulu navakiko vetavilile vishinganyeka kana. Omu Alexander wamunene afungulwile mafuchi akumututuko mu 332 B.C.E., awanyine vaka-kulinangula mangana autu vavaHelase vanatandakanyisa lyehi kunangula kana, ngocho kunangula kana chatanjile jino chikuma muWanganawaHelase.

Munahase kuhehwojola Mbimbiliya yosena yamuundu, oloze kamweshi kuwana mazu akusolola nge “mwono kawafwako”

Mulikulukaji lyamyaka lyakulivanga C.E., mazavu avali akwitava chavaYuleya aze vavulukilenga ngwavo Esene navaFwaliseu vanangwilenga ngwavo mwono weji kuyovokanga nge mutu nafu. Mukanda waThe Jewish Encyclopedia wamba ngwavo: “Kunangula chakwamba ngwavo mwono kawafwako chejile kuli vaYuleya mwomwo yakutwama hamwe navaHelase kaha nawa kuhichila muvyuma anangwilenga Plato.” Kaha nawa muka-kulinangula mijimbu yakushikulu Josephus kaYuleya wamulikulukaji lyamyaka lyakulivanga, akundwijile kunangula kanechi, keshi nge hakukavangiza Visoneka Vyajilako oloze mwomwo yakukundwiza vyuma vafwelelele vaHelase vize amwene ngwenyi vyapwile kaha mijimbu yakutaka.

Omu vaHelase vatwalileho lika kuvulilako, navatu vaze valivulukile kupwa vaka-Kulishitu vaputukile jino kukundwiza kunangula kanechi chamakuli. Muka-kulinangula mijimbu yakushikulu Jona Lendering ambile ngwenyi, vishinganyeka vyaPlato vyakwamba ngwenyi myono yetu yapwilenga nakuyoyela kuchihela chamwaza, oloze oholyapwa yili mukaye kavilinga vyavipi, vikiko vyalingishile mangana autu navyuma vafwelela vaka-Kulishitu vilifutule. Ngocho kunangula kanechi chamakuli chakwamba ngwavo mwono kawafwako chengilile jino namuchachi yavaka-Kulishitu nakupwa jino hivyuma vyavilemu vize vafwelela mukunangula chavo.

“MUCHANO NAUMILINGISA KUPWA VAKULIHEHWA”

Mulikulukaji lyamyaka lyakulivanga kaposetolo Paulu ahuhumwine vandumbwenyi ngwenyi: “Mazu vahwima amba hatoma ngwawo kumakumbi akulutwe nakukapwa vatu vamwe navakasosoloka kulufwelelo hakuhaka michima yavo kumazu vahwima akuhungumwisa, nakukunangula chavandemone.” (WaChimoteu 1, 4:1) Mazu kana apwile chikupu amuchano. Kunangula chakwamba ngwavo mwono kawafwako chapwa hichakutalilaho chimwe chize chasolola ‘kunangula chavandemone.’ Kunangula kana kachapwa chamuMbimbiliyako kaha nawa chafuma mumauka akwitava chamakuli nakuli vaka-kulinangula mangana autu.

Twapwa tuvakuwahilila mwomwo Yesu ambile ngwenyi: “Namutachikiza muchano, kaha muchano naumilingisa kupwa vakulihehwa.” (Yowano 8:32) Kutachikiza chinyingi chakwoloka chamuchano wamuMbimbiliya chatusokola kukunangula chamakuli chize kachavumbika Kalungako, chize vakundwiza kumauka amavulu akwitava amuno mukaye. Chikupu vene, muchano wamuMazu aKalunga watusokola kuvisemwa vyamakuli nakuvyuma vyakupanda vize vyahanjika hakufwa.—Talenu lipwata lyakwamba ngwavo “ Vafu Vali Kulihi?

Tengi kajinyine ngwenyi vatu vatela kuyoya kaha myaka 70 chipwe 80 nakuya jino nakuyoyela kuchihela cheka haya myaka yosenako. Ajinyine ngwenyi vatu vatelele kuyoya haya myaka yosena hano hamavu nakupwa vana venyi vakwononoka. Vyuma ajinyine vyasolola chikupu nge Kalunga azanga chikuma vatu kaha nawa mwakatesamo vyuma ajinyine. (Malaki 3:6) Muka-kwimba jisamu atufwelelesa ngwenyi: “Vaka-kwoloka navakaheta mavu, kaha navakatwamangaho haya myaka yosena.”—Samu 37:29.

 

^ par. 9 JiMbimbiliya jimwe jakufwana nge King James Version naCatholic Douay Version, valumuna lizu ne’phesh ngwavo “mwono wakuyoya,” oloze mujiMbimbiliya jajivulu valumuna ngwavo “chuma chakuyoya.” Mbimbiliya yaNew English Bible valyalumuna ngwavo; “chuma chinakuyoya,kaha New International Version naJerusalem Bible valyalumuna nawa ngwavo; “kuputuka chakuyoya,” kweseka naMbimbiliya yaToday’s English Version.