Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

UKALU

Vyuma Vinahase Kutuhonesa Kupwa Vakukingiwa

Vyuma Vinahase Kutuhonesa Kupwa Vakukingiwa

“Muchisemunwino chino, vatu vali nakulivwisa kuwaha kuzachisa makina, nakuzovoloka muvyuma vyasayasi nakupwa naluheto lwaluvulu . . . Chipwe ngocho, chisemunwimo kana chinalingisa kupwenga mapolitiki chikuma, nakukaluhwa chachiyoyelo nakwenyeka mavu.”​Kweseka naLipoti lyaThe Global Risks lyamu2018, World Economic Forum.

MWOMWO IKA VATU VAVAVULU VAZE VALINANGULA CHIKUMA VEJI KULIZAKAMINANGA HAKUYOYA CHETU CHAKULUTWE NOMU MAVU NAWAKAPWA? TUSHIMUTWILENU HAUKALU UMWE UZE TULI NAKUMONA.

  • WIJI WAHAMAKINA: Lipapilo lyamijimbu lyaThe Australian lyambile ngwalyo: “Kuya hainternet chinakuneha ukalu waunene chikuma makumbi ano. Mwomwo internet vali nakuyizachisa chikuma kuli vaka-kupika vanyike, navaka-kuyanjisa vakwavo navaka-kwivila hamakina.” Shikaho, “kwivila vyuma hamakina kuzachisa lijina lyamutu weka chinalisale chikuma mukaye. . . . Internet yeji kulingisanga nawa vatu vapwenga navilinga vyavipi vyakufwana nge ulyanyi naukenya.”

  • CHIHANDWA CHATWAMA HALI VAPICHI NAVIHUTU: Liuka lyaOxfam International lyasolola nge, luheto lwavatu 8 vakupita chikuma, lunahase kulyeseka naluheto lwavatu vakuhutwa vakuheta kujimbiliyoni 3.6. Liuka kana lyambile ngwalyo: “Kukaluhwa chachiyoyelo chavatu chinalingisa vaka-kupita vapwenga naluheto chikuma nakulingisa vihutu vahutwileko lika, chikumanyi mapwevo.” Echi chinalingisa vatu vamwe vashinganyeke ngwavo, chihandwa kana nachineha ukalu wakuhona kulivwasana.

  • VIKOKOJWOLA NALUYANJISA: Lipoti lyaliuka lyaUnited Nations Refugee Agency lyamu 2018 lyambile ngwalyo: “Tukwechi unjiho waunene chikuma uze unakusolola nge vatu vavavulu vali nakuseza mafuchi avo nakuchinyina kumafuchi eka.” Vatu vakuhambakana jimiliyoni 68 vanaseze membo avo mwomwo yavikokojwola chipwe luyanjisa. Lipoti kana lyambile nawa ngwalyo: “Mujisekondi jivali kafwe mutu umwe ali nakuseza limbo lyenyi.”

  • KWENYEKA MAVU: Lipoti lyaThe Global Risks lyamu 2018 lyambile ngwalyo: “Vyuma vyakuyoya vinakulyenyeka chikuma.” Kaha nawa ngwalyo: “Kwenyeka peho natulwiji chinakulingisa vatu vahone kulikangula kumujimba.” Tututu vaze veji kulingisanga jitemo jikole kanawa, vali nakukehelako lika mumafuchi amwe. Echi chinalingisa vaka-sayasi vambenga ngwavo mavu etu nawalyenyeka chikuma.

Kutala tunahase kulingako vyuma vize vyasakiwa mangana tukinge kaye tahi? Vatu vamwe vashinganyeka ngwavo kupwa nachinyingi chakutanga mashikola chikiko chinahase kukafwa. Nge mukiko, kaha chinyingi muka chasakiwa? Vihula kana vanavikumbulula muvihande vinakavangizaho.