Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

CHIHANDE CHACHINENE | UNO CHIKUPU MBIMBILIYA YAFUMA KULI KALUNGA TAHI?

Mbimbiliya Yahanjika Mwakwoloka haVyuma Vyosena

Mbimbiliya Yahanjika Mwakwoloka haVyuma Vyosena

Yahanjika Vyuma Vyalitombola naSayasi

NUMBA tuhu Mbimbiliya kayapwa mukanda wasayasiko, oloze yahanjika mwakwoloka havyuma vyakutenga vyosena. Tuchitalenu havyuma vawana vaka-kulinangula vyajingonde navisemunwino.

OMU YEJI KULITUNGANGA VULA

OMU YEJI KULITUNGANGA VULA

Mbimbiliya yamba ngwayo: “[Kalunga] eji kukokanga mamata ameya, kaha hinawalikonda nakupwa vula yakufuma kumbundu, kufumaho mavwi eji kulovolanga meya.”—Yopa 36:27, 28.

Chisoneka kana chalumbununa vyuma vyavilemu vitatu vize vyasolola omu meya eji kulitunganga. Kalunga uze apwa mwenya likumbi “eji kukokanga mamata ameya” kuhichila: (1) mukukakumuka, (2) mukulikonda, meya eji kukakumukanga nakutunga mavwi aze eji kunehanga vula (3) muvula nge yinakunoka. Namakumbi ano, vaka-kulinangula vyajingonde kavatachikiza kanawa omu eji kulitunganga meya avulako. Mbimbiliya yamba ngwayo: “Uno kuli mutu umwe atachikiza omu alyala mavwi tahi?” (Yopa 36:29) Tengi uze atenga vyuma vyosena atachikiza kanawa omu eji kulitunganga meya avula, ngocho amwene ngwenyi mutu nahase kusoneka vishina kanevi muMbimbiliya. Kaha alingile ngocho shimbu kanda vatu valinangule omu vula yeji kulitunganga kweseka nasayasi.

OMU EJI KULITUNGANGA MWANA

VYUMA VYAMUCHISEMUNWINO

Mwangana Ndavichi uze asonekele mukanda umwe muMbimbiliya ambile ngwenyi: “Meso ove angumwene shimbu ngwapwile ngumuvisu, vihanda vyami vyosena wavisonekele mumukanda wove.” (Samu 139:16) Hakuwana nge Ndavichi apwile nakwimba mwaso, ngocho apwile nakuvuluka vyamwana uze eji kulitunganga kweseka najindongi vasoneka mumukanda. Vyuma kana vavisonekele myaka kafwe 3000 yinahichimo.

Kuheta muji 1800, Gregor Mendel uze alinangula chikuma vyamitondo, atachikijile jindongi jimwe jatwama muvisemunwino. Kaha nawa kuheta muApril 2003 vaka-kuhehwojola vakumishile kuhehwojola vyuma vikwechi mujimbu wakulitunga chamaselusi aze atwama navyuma vyavivulu vyamuchisemunwino vize vyasakiwa numba vitunge mujimba wamutu. Vaka-kuhehwojola valumbununa vyuma vyamuchisemunwino kupwa nge himukanda uze vasoneka kanawa mukulonga. Mazu kana asolola jindongi jatwama muchisemunwino. Vyuma kana vyeji kulingisanga vihanda vyamwana vyakufwana nge wongo, namuchima, namahuyungu, namahinji namavoko viputuke kukola kweseka namuze vyalikavila. Vaka-sayasi valumbununa mujimbu wakulitunga chamaselusi kupwa nge “himukanda wakuyoya.” Uno vyuma ahanjikile Ndavichi uze asonekele mukanda umwe muMbimbiliya vyapwile ngachilihi vyakwoloka? Ambile ngwenyi: “Shipilitu yaYehova yahanjikilile muli ami, mazu enyi apwilenga halilimi lyami.” *Samwele 2, 23:2.

Yahanjika Mwakwoloka haVyuma vyaKulutwe

CHAPWA chachikalu chikuma kutachikiza lwola, nomu mawangana, najinganda navikakatuka chipwe kushiuka. Oloze Mbimbiliya yahanjikilile chimweza vyakunongesa mawangana angolo najinganda. Tuchitalenu havyakutalilaho vino vivali.

KUSHIUKA CHAMBAVILONE NAKUYISEZA KUPWA NGUNDU

Mbavilone yakushikulu yapwile nganda yangolo chikuma yize yayulilenga lifuchi lyaAsia hamyaka yayivulu. Lwola lumwe yapwile nganda yimwe yayinene chikuma hajinganda josena mukaye. Shimbu kanda myaka 200, Kalunga ahwiminyinyine muka-kusoneka Mbimbiliya Isaya apolofwete ngwenyi, Kuluse ikiye mwakafungulula Mbavilone, kaha munganda kana kamweshi kukatwama vatu haya myaka yosenako. (Isaya 13:17-20; 44:27, 28; 45:1, 2) Uno vyuma kana vyasolokele tahi?

MUJIMBU WAKUSHIKULU

Haufuku waOctober 539 B.C.E., Kuluse Wamunene afungulwile Mbavilone. Kaha tupila vaze vajingilikile nganda kana vavomishile. Kuheta mu 200 C.E., chihela chize vatungilile nganda kana chapwile jino ngundu. Makumbi ano, Mbavilone yasala kaha malala. Ngana muze yahanjikilile chimweza Mbimbiliya, Mbavilone ‘yasala ngundu.’—Yelemiya 50:13.

Uno muka-kusoneka Mbimbiliya awanyine kulihi mujimbu kanou wakwoloka? Mbimbiliya yasolola ngwayo: “Awa akiko mazu akusopesa Mbavilone aze vamumwenesele Isaya mwanaAmoze muchakumwenesa.”—Isaya 13:1.

NYINEVE ‘YAPWA HILIKUNDU’

Nyineve nganda yaAsulya yapwile nganda yimwe yize yapwilenga najizuvo jajinene jamwaza chikuma. Nganda kana yapwilenga najijila jajinene jamwaza, namatepa amanene, najitembele, najinganda javamyangana jaulangaji. Chipwe ngocho, kapolofweto Zefwanyiya ahanjikilile chimweza ngwenyi, eyi nganda yaulangaji nayikapwa “ngundu, kaha nawa hilikundu.”—Zefwanyiya 2:13-15.

Nganda yaNyineve vayinongesele kuli vaMbavilone navaMete mulikulukaji lyamyaka lyakusokesa 7 B.C.E. Kweseka nakuhehwojola chimwe valingile, vawanyine nge eyi nganda kana “vayimwenenga kupwa yamavokovoko hamyaka 2500.” Hamyaka yayivulu, vatu vahuhwasanyinenga numba nge nganda yaNyineve kuyapwile chikupu. Kuheta mulikulukaji lyamyaka lyakusokesa 19, vaka-kuvumbwojola vyuma vyakushikulu vaputukile kuvumbwojola vyuma vize vyapwile munganda kana. Makumbi ano, chihela kana chinakupihilako chikuma, kahechi chalingishile liuka lyaGlobal Heritage Fund lilweze vatu ngwalyo: “Vikukakuka vize vyasalile munganda yaNyineve natuvishikila vyosena.”

Uno vyuma vize apolofwetele Zefwanyiya aviwanyine kulihi? Zefwanyiya atachikijile ngwenyi: ‘mazu aYehova akiko ejile kuli ikiye.’—Zefwanyiya 1:1.

Mbimbiliya Yakumbulula Vihula Vyavilemu VyamuKuyoya

MBIMBILIYA yakumbulula kanawa vihula vyavilemu vyamukuyoya. Tuchitalenu havyakutalilaho vino.

MWOMWO IKA VYUMA VYAVIPI NAKUYANDA VINAVULILA NGANA MUKAYE?

Visoneka vyavivulu vyahanjika chikuma havyuma vyeji kunehanga upi nakuyanda. Mbimbiliya yamba ngwayo:

  1. “Mutu nashinyinyika mukwavo mutu mangana amuyanjise.”Muka-kwambulula 8:9.

    Chiyulo chavatu vavilinga vyavipi chili nakuneha kuyanda muno mukaye.

  2. “Lwola navyuma vyakwiza mukukasumuna vyeji kuvawananga vosena.”Muka-kwambulula 9:11.

    Vyuma vyakulijila vyakufwana nge misongo, najiponde jahamukwakwa, naukalu wakulijila, vinahase kuwana kala mutu, hakala lwola chamokomoko nokwo ali.

  3. “Shili yengilile mukaye kuhichila muli mutu umwe nakufwa nawa kuhichila mushili.”Wavaka-Loma 5:12.

    Hakavanga omu valunga napwevo vakulivanga vavatengele, kuhona kukupuka nakufwa kavyapwilekoko. Oloze shili “yengilile mukaye” omu valikangile kuli uze avatengele chakusakula kumichima yavo.

Mbimbiliya yalumbununa nawa ovyo vatu veji kuyanjilanga. Yatufwelelesa nawa ngwayo, Kalunga mwakafumisako upi wosena, kaha nawa “mwakahunda masoji osena kumeso avo, kufwa kacheshi kukapwako chekako, kaha nawa kakweshi kukapwa cheka kulishona, chipwe miteto, chipwe kukolako.”—Kusoloka 21:3, 4.

VYUMA MUKA VYEJI KUSOLOKANGA KULI ETU NGE TUNAFU?

Mbimbiliya yalumbununa ngwayo kufwa chapwa nge mutu nasavala tulo twatuvulu. Mukanda waMuka-kwambulula 9:5 wamba ngwawo: “Mwomwo vavatonyi vatachikiza ngwavo navakafwa, oloze vafu kavatachikiza chuma numba chimweko.” Nge tunafu ‘vishinganyeka vyetu vyeji kunonganga.’ (Samu 146:4) Kulumbununa nge wongo navihanda vyosena vize vyatwamamo, vyeji kwechanga kuzata nge tunafu. Ngocho katweshi kuhasa kulinga, chipwe kwivwa, chipwe kushinganyeka nge tunafuko.

Mbimbiliya yalumbununa vyuma vyeji kusolokanga kuli vatu nge vanafu. Oloze yahanjika nawa vyalutalililo lwamwaza lwakukasangula vafu.—Hozeya 13:14; Yowano 11:11-14.

UNO KUYOYA CHALUMBUNUNA IKA?

Mbimbiliya yamba ngwayo, Yehova Kalunga atengele lunga napwevo. (Kuputuka 1:27) Mutu watete Alama, vamuvuluka ngwavo “mwanaKalunga.” (Luka 3:38) Mutu kana vamutengele nauhashi wakupwa nausoko wakukola naIse wamwilu, nakuyoya kanawa nakuzalisa hano hamavu haya myaka yosena. Ngocho vatu vosena vavatenga namuchima wakufwila vyuma vyakushipilitu kulumbununa nge kulinangula vyaKalunga. Mbimbiliya yamba ngwayo: “Vawahilila vaze vejiva ngwavo vasaka vyuma vyakushipilitu.”—Mateu 5:3.

Mbimbiliya yatufwelelesa nawa ngwayo: “Vawahilila shina vaze veji kwivwililanga mazu aKalunga nakuwalamanga.” (Luka 11:28) Mbimbiliya yatunangula vyuma vyakupandama kuli Kalunga nakutukafwa nawa tulivwise kuwaha kuyoya nakutuhana lutalililo lwakukayoya haya myaka yosena kulutwe.

Omu Mwenya Mbimbiliya Wakulitulaho Nahase Kumikafwa

HANYIMA yakukekesa hachihande kana, vatu vavavulu vakukulula jino ngwavo Mbimbiliya kayapwa kaha himukanda wakushikuluko. Vetavila ngwavo Mbimbiliya yapwa hiMazu aKalunga aze vahwima, aze eji kuzachisanga hakuhanjika navatu vosena. Mbimbiliya yasolola nge Kalunga asaka tumutachikize nakupwa masepa jenyi. Yatulweza nawa ngwayo: “Pandamenu kuli Kalunga, kaha mwapandama kuli enu.”—WaYakova 4:8.

Kuhehwojola muMbimbiliya chinahase kutukafwa chikuma. Mujila muka? Ngana muze kutanga mukanda chinahase kutukafwa tutachikize kanawa vishinganyeka apwile navyo mwenyawo, chochimwe nakutanga Mbimbiliya chinahase kutukafwa tutachikize vishinganyeka navilinga vyaKalunga uze apwa mwenyayo. Achishinganyekenu ocho kuwaha kana namwivwa hakutachikiza omu apwa Tengi yenu! Mbimbiliya yatulweza nawa:

Kutala muli nakusaka kulinangula vyavivulu tahi? Vinjiho jaYehova navawahilila kumikafwa. Vanahase kuwahisa vyuma mangana vaminangule Mbimbiliya hawana wakanyombo. Kulinga chuma kana chinahase kumikafwa mupandame kuli Yehova Kalunga uze apwa mwenya Mbimbiliya.

Chihande chino chinahanjika haunjiho wakusolola nge Mbimbiliya vayihwima kuli Kalunga. Nge muli nakusaka mijimbu yayivulu, kaha talenu kapetulu 2 mumukanda waMbimbiliya Nayitunangula Vyuma Muka? ou vasoneka kuli Vinjiho jaYehova, munahase nawa kuuwana ha www.pr418.com/lue, chipwe kuzachisa chinjikizo chino chakumitwala hawww.pr418.com/lue

Munahase nawa kutala vindiyo yakwamba ngwavo, Uno Mwenya-Mbimbiliya Iya? Munahase nawa kuyiwana ha www.pr418.com/lue

Talenu havanavuluka ngwavo MIKANDA > JIVINDIYO

^ par. 10 Kalunga vamuvuluka muMbimbiliya ngwavo, lijina lyenyi ikiye Yehova.—Samu 83:18.