Uno melu namavu kawatwama namaputukiloko tahi?

Kuputuka 1:1 yahanjika ngwayo: “Hakuputuka Kalunga atangile melu namavu.”

Shimbu kanda mwaka wa 1950, vaka-sayasi vavavulu vaze vaya fuma vafwelelelenga ngwavo melu namavu kawatwama namaputukiloko. Oloze vyuma vanawane mumyaka yakalinwomu vinalingisa vaka-sayasi vavavulu vetavile ngwavo melu namavu atwama namaputukilo.

Uno mavu asolokelenga ngachilihi hakavanga?

Kuputuka 1:2, 9 yalumbununa ngwayo hano hamavu ‘hapwilenga hapimbi, hamokomoko,’ hakuzala nameya.

Mazu kana vawetavila nakuli vaka-sayasi makumbi ano. Patrick Shih uze alinangula vyuma vyakuyoya ambile ngwenyi, hakavanga hano hamavu “peho yaoxygen yapwile yauchiko, . . . Kaha nawa kahapwile mitondo navyuma vyakuyoyako.” Mangazini yaAstronomy yahanjikile ngwayo: “Vyuma vanawane makumbi ano vyasolola nge hano hamavu hapwilenga kaha vimeya, kahapwile tundako.”

 Uno utangatanga walumukile ngachilihi mukuhita chalwola?

Kuputuka 1:3-5 yasolola ngwayo halwola lwatete wapulasanyine musana muutangatanga, kawamunyikile hamavu zwalalako. Oloze mukuhita chalwola hakiko jino kumunyika chakufuma kulikumbi nakukakweji chasolokele zwalala hano hamavu.—Kuputuka 1:14-18.

Shikola yakulinangula mavu navyuma vyatwamaho yaSmithsonian Environmental Research Center yambile ngwayo, ‘hakavanga musana uze wahetelenga hano hamavu wapwilenga wakufuvalala. Muutangatanga mwalikondelelele peho yamethane. Kutwala muze eyi peho yakakumukile, kaha mwilu mwatamukile.’

Uno vyuma vyakuyoya vyalikavangijile ngachilihi kupwako hano hamavu?

Kuputuka 1:20-27 yamba ngwayo vatengele vaishi natujila natunyama vahatunda, kufumaho, vatengele nawa vatu. Vaka-sayasi vafwelela ngwavo hahichile lwola lwalusuku kufuma oho vatengelele vaishi vatete nakuheta oho vatengelele tunyama vatete. Kaha nawa hahichile lwola lwalusuku chikuma numba jino kupwenga vatu.

Vatu vamwe veji kuhanjikanga ngwavo vyuma yahanjika Mbimbiliya kavyalifwana navyuma vali nakuwana vaka-sayasiko. Oloze vatu kana veji kuhanjikanga vyuma kana mwomwo yakuhona kwivwishisa vyuma yahanjika Mbimbiliya.

Mbimbiliya kayahanjika ngwayo melu namavu anatwame kaha myaka 6,000 ko. Oloze yahanjika kaha ngwayo, “hakuputuka” hakiko vatengele melu namavu. (Kuputuka 1:1) Mbimbiliya kayahanjika hatoma mwaka uveneko.

Mbimbiliya kayahanjika ngwayo vyuma vyakuyoya hano hamavu vavitengele mumakumbi 6 ajiola 24 koko. Oloze yazachisa lizu “likumbi” kwinyikila kutando yayisuku. Chakutalilaho, yahanjika ngwayo melu namavu apwileko mutando yize vavuluka ngwavo “likumbi lize Yehova * Kalunga atangile lilu namavu.” Namakumbi 6 akutenga aze vavuluka mumukanda waKuputuka kapetulu 1 vawalavila mutando kaneyi. (Kuputuka 2:4) Shikaho, “makumbi” 6 akutenga aze Kalunga atengele ano mavu navyuma vyakuyoya anahase kwimanyinako jitando jajisuku chikuma.

Mbimbiliya kayahanjika ngwayo vyuma vyakuyoya kavyeshi kuhasa kwalumuka mukuhita chalwolako. Mukanda waKuputuka wahanjika ngwawo tunyama vavatengele “mwaya miyachi yavo.” (Kuputuka 1:24, 25) Lizu “miyachi” vazachisa muMbimbiliya kalyapwa lyavaka-sayasiko, oloze lyemanyinako kulihandununa chavyuma vyakuyoya vyakulisezaseza. Shikaho, ‘mumuyachi’ umwe munahase kupwa tumiyachi twakulisezaseza. Echi chalumbununa nge vyuma vyakuyoya ‘vyamumuyachi’ umwe vinahase kuya nakwalumuka-alumuka mukuhita chalwola.

 Uno mwashinganyeka muka?

Ngana muze munevu, Mbimbiliya yahanjika mujila yayashi kaha nawa yakwoloka omwo aputukile melu namavu, nomwo asolokelenga mavu hakavanga nomwo vyaputukile vyuma vyakuyoya. Uno echi chasolola nge Mbimbiliya yahanjika nawa mwakwoloka hali owo atengele vyuma kana tahi? Mukanda waEncyclopædia Britannica wamba ngwawo: “Vishinganyeka vyakwamba ngwavo kuyoya chafumine kumutu wamangana chikuma vyalifwana navyuma vali nakuwana vaka-sayasi makumbi ano.” *