Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

CHIHANDE CHACHINENE

Uno Yesu Kwapwile Chikupu Tahi?

Uno Yesu Kwapwile Chikupu Tahi?

YESU kapwile waluheto chipwe wamulemuko. Kaha nawa kapwile nalimbo lyenyiko. Oloze kunangula chenyi chinakafwe vatu vavavulu. Uno Yesu Kulishitu kwapwile chikupu tahi? Vyuma muka vahanjika vaka-kuyula vamakumbi ano navakushikulu?

  • Michael Grant, lunga umwe alinangula mijimbu nachisemwa chakushikulu ambile ngwenyi: “Nge natukekesa Tesetamende Yayihya ngana muze natukekesa mikanda yeka yahanjika hamijimbu yakushikulu, kaha katweshi kuhasa kukana ngwetu Yesu kwapwile ngana muze natukana mijimbu yize kavahamika yatulunga vamakuli vavavuluko.”

  • Rudolf Bultmann, mutu alinangula chikuma vyaTesetamende Yayihya ambile ngwenyi: “Vatu vaze veji kuhuhwasananga ngwavo Yesu kapwileko valimbenja, kaha jipami javo jamokomoko. Kakweshi mutu wamwenemwene uze mwahuhwasana ngwenyi Yesu keshi ikiye aputukile liuka lyakushikulu lyavaPaleshitaneko [chipwe vaka-Kulishitu].”

  • Will Durant, lunga alinangula mijimbu yakushikulu uze apwa muka-kusoneka, uze nawa alinangula mangana autu asonekele ngwenyi: “Kachi nge vatu vamwe vakuzeneka ulemu vamuchisemunwino chimwe [vaze vasonekele Mikanda yaMujimbu Wamwaza] vatakile vyamutu wakukupuka, wavilinga vyamwaza nakutaka nawa vyavatu vakulikata chikuma hamwe, kaha chuma kana chinahase kupwa hichuma chakukomwesa chiyovo kuhambakana kala vyuma vyakukomwesa vyamuMikanda yaMujimbu Wamwaza.”

  • Albert Einstein, kaYuleya umwe alinangula vyasayasi uze asemukila muGerman ahanjikile ngwenyi: “Ami ngwapwa ngukaYuleya, oloze ngwalikomokela chikuma hamijimbu yakaNazaleta.” Omu vamuhulishile ngwavo uno wamona Yesu kupwa mutu wamulemu wakushikulu tahi? Akumbulwile ngwenyi: “Mukiko vene. Kakweshi mutu mwatanga Mikanda yaMujimbu Wamwaza uze mwahona kukunyuka ngwenyi Yesu kwapwileko. Vilinga vyenyi vyeji kukwatanga kumuchima hakuvitanga. Kakweshi mujimbu wakutaka uze unahase kupwa wamwaza nganako.”

    “Kakweshi mutu mwatanga Mikanda yaMujimbu Wamwaza uze mwahona kukunyuka ngwenyi Yesu kwapwileko.”—Albert Einstein

MIJIMBU YAKUSHIKULU YASOLOLA VYUMA MUKA?

Mijimbu yayivulu yakuyoya chaYesu namulimo wenyi wakwambulula, vayisoneka mumijimbu yamuMbimbiliya vavuluka ngwavo Mikanda yaMujimbu Wamwaza yaMateu, naMako, naLuka, naYowano. Mikanda kana vayivuluka majina amalunga vaze vayisonekele. Kaha nawa mikanda yeka yakushikulu yize kayapwa yavaka-Kulishituko yahanjika hali Yesu.

  • TACITUS

    (c. 56-120 C.E.) Tacitus vamutachikiza kupwa hikuluwa mumijimbu yakushikulu yavaka-Loma. Mijimbu yenyi yahanjika haWangana wavaLoma kufuma mu 14 C.E. nakuheta ku 68 C.E. (Yesu afwile mu 33 C.E.) Tacitus asonekele ngwenyi Mwangana Nelo ikiye alingishile kakahya kakanene kepuke muLoma mu 64 C.E. Kaha nawa ambile ngwenyi Nelo avangijikilile vaka-Kulishitu “hakusaka vatu vechenga kuhanjika hachihande kana.” Tacitus ahanjikile jino ngwenyi: “Kulishitu, uze aputukile kwitava [chavaka-Kulishitu], vamujihile muchiyulo chaChivelyu, omu chilolo Pondeu Pilatu ambile ngwenyi vamujihe.”—Annals, XV, 44.

  • SUETONIUS

    (c. 69–a. 122 C.E.) Mumukanda wenyi wakwamba ngwavo Lives of the Caesars, ou lunga alinangula mijimbu yakushikulu yavaLoma asonekele vyuma vyasolokele muviyulo vyavamyangana javaLoma vakulivanga 11. Mijimbu yahanjika hali Kolochiu yavuluka pindangano yepukile kuli vaYuleya muLoma yize pamo yafumine hali Yesu. (Vilinga 18:2) Suetonius asonekele ngwenyi: “Hakuwana nge vaYuleya vanehelenga pindangano hakuputuka kwitava chavaka-Kulishitu, ngocho [Kolochiu] avahangile muLoma.” (The Deified Claudius, XXV, 4) Numba tuhu Suetonius avangijikilile Yesu ngwenyi ikiye anehele pindangano, oloze kahuhwasanyine kupwako chaYesuko.

  • PLINY THE YOUNGER

    (c. 61-113 C.E.) Ou muka-kusoneka wavaLoma uze apwile mwata wangalila yaMbitunya (vanakuvulukanga ngwavo Turkey), asonekelele Mwangana wavaLoma Trajan nakumulweza omu vatelele kuzangamisa vaka-Kulishitu vaze vapwile mungalila yavo. Pliny ambile ngwenyi asakile kushinjila vaka-Kulishitu vaseze kwitava chavo, ngocho vaze vakanyine vavajihilenga. Alumbunwine nawa ngwenyi: “Vaze . . . vahanjikilenga mazu akulomba ngwahanjikilenga ami kuli Tulunga [vamakuli], nakuvumbika vifwanyisa, nakuhana vinyo navyuma vyalupengopengo . . . vaze nawa vangwile Kulishitu. . . , ngwavasuwilenga vayenga.”—Pliny—Letters, Book X, XCVI.

  • FLAVIUS JOSEPHUS

    (c. 37-100 C.E.) Ou kapilishitu wavaYuleya uze nawa apwile muka-kusoneka mijimbu yakushikulu ambile ngwenyi, Anase, kapilishitu wakulitulaho wavaYuleya uze akunywilenga vakwavo muvihande vyamapolitiki, “akungulwile vaka-kuyula vamuSunendeline [zango yayinene yavaYuleya] nakuvanehela Yakova songo yaYesu uze vavulukilenga ngwavo Kulishitu.”—Jewish Antiquities, XX, 200.

  • TALMUD

    Ou mukanda wavalapi wavaYuleya vasonekele kuputuka mulikulukaji lyamyaka lyamuchitatu nakuheta kulyamuchitanu nalimwe C.E., wasolola nge navaka-kole jaYesu vetavilile ngwavo kwapwile. Mazu amwe amumukanda kana amba ngwawo: “HaPaseka hakiko vasukikile Yeshu [Yesu] wakuNazaleta.” Mujimbu kana walitombola namijimbu yakushikulu (Babylonian Talmud, Sanhedrin 43a, Munich Codex; talenu mukanda waYowano 19:14-16.) Mazu akwavo amba ngwawo: “Kanda tukapwa namwana chipwe muka-shikola uze mwakalisawisa ivene havatu ngana muze alingile uze kaNazaletako.” Mazu kana atalishile kuli Yesu.—Babylonian Talmud, Berakoth 17b, footnote, Munich Codex, talenu Luka 18:37.

UNJIHO WAMUMBIMBILIYA

Mikanda yaMujimbu Wamwaza yatuhana unjiho wakwoloka hakuyoya chaYesu namulimo wenyi, namijimbu yayivulu yavatu vapwileko, najingalila nalwola. Chakutalilaho, mukanda waLuka 3:1, 2, watukafwa tutachikize lwola luze Yowano Muka-kumbapachisa aputukile kuzata mulimo wenyi.

“All Scripture is inspired of God.”—2 Timothy 3:16

Luka asonekele ngwenyi: “Mumwaka wakusokesa 15 wachiyulo chaChivelyu Kesale, omu Pondeu Pilatu apwile nguvulu waYuleya, omu Helote nawa apwile muka-kuyula ngalila yaNgalileya, kaha ndumbwenyi Fwilipu apwile muka-kuyula ngalila yaItuleya naTalakonyichi, nomu nawa Lusanya apwile muka-kuyula ngalila yaAvilene, mumakumbi aKayafwase nakapilishitu wamukulwane Anase, mazu aKalunga ejile kuli Yowano mwanaZekaliya mupambo.” Mujimbu kanou watuhana unjiho wakutukafwa tutachikize ngwetu “mazu aKalunga ejile kuli Yowano” mumwaka wa 29 C.E.

Vatu 7 vaze avulukile Luka vavatachikiza kanawa kuli vaka-kulinangula mijimbu yakushikulu. Oloze lwola lumwe, vatu vamwe vakanyine ngwavo Pondeu Pilatu naLusanya kavapwileko. Vatu kana valusukile hakuhanjika. Mikanda yakushikulu vawanyine yasolola majina avatu kanava, kahechi chasolola hatoma nge mujimbu asonekele Luka wapwile wakwoloka. *

MWOMWO IKA CHIHANDE KANA CHAPWILA CHACHILEMU?

Yesu anangwilenga vyaWangana waKalunga, fulumende yamukaye kosena

Chihande chakuvuluka nge Yesu kwapwile chapwa chachilemu chikuma mwomwo vyuma anangwile vyapwa vyavilemu kuli etu. Chakutalilaho, Yesu anangwile vatu omu vanahase kupwa nakuwahilila chamwenemwene mukuyoya chavo. * Kaha nawa ashikile ngwenyi kuli nakwiza lwola luze vatu navakatwamanga mukuunda nakupwa vakukingiwa, nakulinunga mufulumende yize nayikayula kaye kosena, yize vavuluka ngwavo “Wangana waKalunga.”—Luka 4:43.

Lijina lyakwamba ngwavo “Wangana waKalunga” lyapwa lyakutamo mwomwo eyi fulumende yamukaye kosena nayikasolola wata waKalunga mukaye kosena. (Kusoloka 11:15) Yesu alumbunwine chishina kana omu ahanjikile mukulomba chenyi chakutalilaho ngwenyi: “Ove Setu uli mwilu, . . . Wangana wove wizenga. Mwaya muchima wove mulingiwe . . . nahamavu nawa.” (Mateu 6:9, 10) Uno Wangana kana naukalingila vatu vyuma muka? Achitalenu havyuma vino:

  • Naukakumisa jijita navikokojola. Samu 46:8-11.

  • Vilinga vyavipi, kuhakilako vene nachipululu nakulihana maswekeza navakavifumisako, hohamwe navatu vaze vazamukila Kalunga.Samu 37:10, 11.

  • Vatu vaze navakapwa muchiyulo chaWangana kana navakalivwisa kuwaha milimo yamwaza yakuvasuulwisa.Isaya 65:21, 22.

  • Mavu nawakapwa nawilo nakukalovola vyakulya vyavivulu.Samu 72:16; Isaya 11:9.

Vatu vamwe veji kwambanga ngwavo kufwelela vyuma kana chapwa kulishina kaha. Oloze kufwelela mungolo javatu chikikonyi chapwa kulishina chikupu. Achishinganyekenu hachumechi: Numba tuhu vatu vanazovoloka mukutanga mashikola, namuvyuma vyasayasi, namumangana akutunga makina, oloze vatu vavavulu makumbi ano kavapwa vakukingiwako, kaha kavejiva vyuma navivasolokela kulutweko. Kaha nawa hakumbi hakumbi tuli nakumona omu vatu vanakupwanga muukalu wajimbongo, nawamapolitiki, nakuvashinyinyika kuli vatwamina vamukwitava navatu vachipululu, navaka-kutambula maswekeza. Echi chinasolola hatoma nge chiyulo chavatu chinahono.—Muka-kwambulula 8:9.

Chihande chakuvuluka nge Yesu kwapwile chapwa chachilemu, kaha twatela kuhunananaho kanawa. * Hali Wavaka-Kolinde 2, 1:19, 20 vamba ngwavo: “Numba jishiko jaKalunga jivula tuhu ngachilihi, josena jinapu ‘eyo’ kuhichila muli [Kulishitu].”

^ par. 23 Vawanyine mukanda wapwile nalijina lyanguvulu wangalila, chipwe ngwetu “muka-kuyula ngalila,” walijina lyaLusanya. (Luka 3:1, kwinyikila chamwishi) Ayulile ngalila yaAvilene halwola vene luze avulukile Luka.

^ par. 25 Chihande ChahaPili chize vasoneka hali Mateu kapetulu 5 nakutwala ku 7, chapwa chakutalilaho chamwaza chavyuma anangwilenga Yesu.

^ par. 32 Nge muli nakusaka mijimbu yayivulu yakuvuluka Yesu, kaha Talenu havanavuluka ngwavo BIBLE TEACHINGS > BIBLE QUESTIONS ANSWERED.